DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.30033#0203
Leon Chmstek, Granice nauki (1935)
Przeżywamy okres bezprzykładnego rozrostu irracjonalizmu. Scisłe myślenie
oparte na zasadzie konsekwencji jest kozłem ofiarnym, na którym skrupiły się wszystkie
klęski naszych czasów. Na karb racjonalizmu, opartego na postulacie ścisłego myślenia,
zaliczono wojnę światową i wszystkie orgje rozpanoszonego kapitalizmu. Ścisłe myślenie
miało być przyczyną wyschnięcia świętego zapału i zblazowania uczuciowego naszej
epoki. Ono rzekomo stało się źródłem przerostu kultury materialnej połączonego
z nieprawdopodobnym skurczeniem się i wyjałowieniem kultury duchowej. Wołanie
0 nową logikę, o nowe prawa myślenia, bardziej odpowiadające potrzebom życia
duchowego, stało się konikiem, na którym wyjechała w świat cała plejada obskurnych
1 skłamanych doktryn, począwszy od wznowionej dialektyki Hegla, a skończywszy na
pragmatyzmie, uniwersalizmie i husserlizmie.
Doktryny te powstały w wielu wypadkach z pospohtego nieuctwa, a niekiedy
podyktowane były zgoła nieuczciwemi tendencjami. Właściwem ich źródłem były od
wieków tragiczne załamania się nauki i rozpacz zrodzona z poczucia własnej bezsilności.
Historja kultury duchowej łudzkości da się sprowadzić do walki między wiarą
w twórczą potęgę ścisłego myślenia a zwątpieniem i bezwładnem ukorzeniem się przed
nieodpowiedzialnym obłędem fantastów, którzy nigdy nie próbowali rozwiązać jakiego-
kolwiek zadania konkretnego i zrezygnowali z rozkoszy przezwycięźenia rzeczywistych
trudności. Walka ta prowadzona była od wieków z zmiennem szczęściem, a obecnie
weszliśmy w okres nieprawdopodobnego poniżenia nauki i wyraźnej przewagi hałaśliwej
zgrai nadętych chwalców irracjonalnego nonsensu, prowadzących ludzkość naogół
bezwiednie, nieraz jednak całkiem świadomie, do jawnej zbrodni i gwałtu. [...]
Wiadomo, że właściwym twórcą socjalizmu jest Saint-Simon, typowy racjonalista,
oparty na krytycznym poglądzie na świat epoki przedrewolucyjnej. Twórcą socjologii
jest pozytywista August Comte, na którego Saint-Simon wywarł wpływ ogromny. Do
tego, żeby dostrzec niekonsekwencję ustroju społecznego, polegającego na gnębieniu
klas biednych przez klasy posiadające, nie była wcale potrzebna dialektyka Hegla.
Wystarczyła najzupelniej arystotelesowska zasada konsekwencji i kultura uczuć, oparta
na nauce Chrystusa. Jeśli tak się zdarzyło, że wielki obrońca pokrzywdzonych Karol
Marx był uczniem Hegla i powoływał się na jego dialektykę, to był to przypadkowy
zbieg okoliczności. Wpływ dialektyki Hegla odgrywa w dziełach Marxa rolę drugorzęd-
197
Przeżywamy okres bezprzykładnego rozrostu irracjonalizmu. Scisłe myślenie
oparte na zasadzie konsekwencji jest kozłem ofiarnym, na którym skrupiły się wszystkie
klęski naszych czasów. Na karb racjonalizmu, opartego na postulacie ścisłego myślenia,
zaliczono wojnę światową i wszystkie orgje rozpanoszonego kapitalizmu. Ścisłe myślenie
miało być przyczyną wyschnięcia świętego zapału i zblazowania uczuciowego naszej
epoki. Ono rzekomo stało się źródłem przerostu kultury materialnej połączonego
z nieprawdopodobnym skurczeniem się i wyjałowieniem kultury duchowej. Wołanie
0 nową logikę, o nowe prawa myślenia, bardziej odpowiadające potrzebom życia
duchowego, stało się konikiem, na którym wyjechała w świat cała plejada obskurnych
1 skłamanych doktryn, począwszy od wznowionej dialektyki Hegla, a skończywszy na
pragmatyzmie, uniwersalizmie i husserlizmie.
Doktryny te powstały w wielu wypadkach z pospohtego nieuctwa, a niekiedy
podyktowane były zgoła nieuczciwemi tendencjami. Właściwem ich źródłem były od
wieków tragiczne załamania się nauki i rozpacz zrodzona z poczucia własnej bezsilności.
Historja kultury duchowej łudzkości da się sprowadzić do walki między wiarą
w twórczą potęgę ścisłego myślenia a zwątpieniem i bezwładnem ukorzeniem się przed
nieodpowiedzialnym obłędem fantastów, którzy nigdy nie próbowali rozwiązać jakiego-
kolwiek zadania konkretnego i zrezygnowali z rozkoszy przezwycięźenia rzeczywistych
trudności. Walka ta prowadzona była od wieków z zmiennem szczęściem, a obecnie
weszliśmy w okres nieprawdopodobnego poniżenia nauki i wyraźnej przewagi hałaśliwej
zgrai nadętych chwalców irracjonalnego nonsensu, prowadzących ludzkość naogół
bezwiednie, nieraz jednak całkiem świadomie, do jawnej zbrodni i gwałtu. [...]
Wiadomo, że właściwym twórcą socjalizmu jest Saint-Simon, typowy racjonalista,
oparty na krytycznym poglądzie na świat epoki przedrewolucyjnej. Twórcą socjologii
jest pozytywista August Comte, na którego Saint-Simon wywarł wpływ ogromny. Do
tego, żeby dostrzec niekonsekwencję ustroju społecznego, polegającego na gnębieniu
klas biednych przez klasy posiadające, nie była wcale potrzebna dialektyka Hegla.
Wystarczyła najzupelniej arystotelesowska zasada konsekwencji i kultura uczuć, oparta
na nauce Chrystusa. Jeśli tak się zdarzyło, że wielki obrońca pokrzywdzonych Karol
Marx był uczniem Hegla i powoływał się na jego dialektykę, to był to przypadkowy
zbieg okoliczności. Wpływ dialektyki Hegla odgrywa w dziełach Marxa rolę drugorzęd-
197