DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Pałac w Rozdole: Rezydencja "niezwykłego wielkiego pana"$nElektronische Ressource
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0019
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Piotr Krasny
Pałac w Rozdole.
Rezydencja „niezwykłego wielkiego pana”*
W r. 1934 Julius von Twardowski ogłosił krótką bio-
grafię Karola Lanckorońskiego, podkreślając jego szcze-
gólne zasługi dla kultury austriackiej i polskiej. Lancko-
roński został tam przedstawiony nie tylko jako kolek-
cjoner dzieł sztuki, wybitny uczony i konserwator za-
bytków, ale także jako fundator budowli, które stały się
wspaniałymi pomnikami owego wielkiego człowieka1.
W wypowiedzi Twardowskiego pobrzmiewa wprawdzie
znany arystotelesowski topos2, ale nie ulega wątpliwo-
ści, że Lanckoroński kontynuował tradycję wielkich ro-
dów magnackich Rzeczypospolitej, traktując fundacje ar-
chitektoniczne jako szczególny wyraz swojej „wielmoż-
ności”3. W badaniach nad działalnością Karola Lancko-
rońskiego nie próbowano jednak scharakteryzować jego
przedsięwzięć na polu architektury. Zadanie to jest sto-
sunkowo trudne, bo wiedeński pałac Lanckorońskiego
nie istnieje, a materiały źródłowe dotyczące jego gali-
cyjskich dóbr zostały w znacznym stopniu rozproszone
w trakcie obu wojen światowych. Sądzę jednak, że na-
leży podjąć to zagadnienie, choćby po to, aby umożli-
wić napisanie pełnej monografii tego „niezwykłego wiel-
kiego pana”4. Dlatego postanowiłem przedstawić tu kil-
ka uwag na temat rezydencji w Rozdole, zawdzięczają-
cej swój ostateczny kształt przedsięwzięciom budowla-
* Przy pisaniu tego artykułu wykorzystano materiały dotyczą-
ce pałacu w Rozdole zebrane przez mgr. Rafała Quirini-Popław-
skiego.
1 J. von Twardowski, Lanckoroński, Wien 1934, s. 11.
2 Zob. W. Tomki e w i c z, Sztuka w literaturze polskiej doby
Odrodzenia [w:] Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce, opr. W.
Tomkiewicz, Wrocław 1955, s. 90—92.
3 Zob. A. M i ł o b ę cl z k i, Architektura polska XVII wieku, War-
szawa 1980, s. 38.
' W taki sposób charakteryzował Lanckorońskiego Wojciech
Kossak - zob. Tenże, Wspomnienia, opr. K. Olszański, Warsza-
wa 1971, s. 363.
nym, podejmowanym przez Karola Lanckorońskiego na
przełomie XIX i XX wieku.
*
Rozdół jest niewielkim miastem położonym na kilku
pagórkach, na skraju doliny Dniestru. Od chwili po-
wstania miasto to było ośrodkiem dóbr rodu Czernie-
jewskich, które przeszły później na własność Rzewu-
skich5. Pierwszą siedzibą właścicieli Rozdołu miał być
zamek, przekształcony w XVII w. na klasztor Karmeli-
tów6. Około r. 1740 Michał Józef Rzewuski zbudował w
Rozdole okazały pałac, zwany Frankopolem na cześć
jego żony Franciszki z Cetnerów7. Wygląd tego pałacu i
jego bogate wyposażenie zostały opisane szczegółowo
w inwentarzu z r. 1789, opublikowanym przez Mieczy-
sława Gębarowicza8.
W r. 1820 zmarł Kazimierz Rzewuski, na którym wy-
gasła linia Rzewuskich na Rozdole. Miasto przeszło
wówczas na własność Antoniego Lanckorońskiego, żo-
natego z córką Kazimierza Rzewuskiego, Ludwiką. Na
początku w. XIX rozebrano rokokowy pałac Rzewuskich
i wzniesiono na jego miejscu nową neokłasyczną sie-
dzibę. Przy obecnym stanie wiedzy trudno rozstrzygnąć,
czy prace te przeprowadził jeszcze Kazimierz Rzewu-
ski9, czy też były one dziełem Antoniego Lanckoroń-
3 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów sło-
wiańskich, t. IX, Warszawa 1888, s. 829; J. Koperski, Pałace
i dwory. Rozdół z Olchowcem („Wieś i Dwór”, 2, 1913, nr 7), s. 14;
R. Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji, red. A. J. Bara-
nowski, VIIa - Dawne województwo ruskie: Ziemia Plalicka i Lwow-
ska, Warszawa 1990, s. 495-496.
6 K. Lanckorońska, Rozdół („Tygodnik Powszechny”, 1995,
nr 35), s. 8.
7 M. Gębarowicz, Materiały źródłowe do dziejów kultury i
sztuki XVI-XVIII w., Wrocław 1973, s. 295; H. P a 1 k i j, Rzewuski
Michał Józef [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIV, 1992-
1993, s. 134-136.
8 Gębarowicz, o. c., s. 213-299-
9 Lanckorońska, o. c., s. 8.
15
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Piotr Krasny
Pałac w Rozdole.
Rezydencja „niezwykłego wielkiego pana”*
W r. 1934 Julius von Twardowski ogłosił krótką bio-
grafię Karola Lanckorońskiego, podkreślając jego szcze-
gólne zasługi dla kultury austriackiej i polskiej. Lancko-
roński został tam przedstawiony nie tylko jako kolek-
cjoner dzieł sztuki, wybitny uczony i konserwator za-
bytków, ale także jako fundator budowli, które stały się
wspaniałymi pomnikami owego wielkiego człowieka1.
W wypowiedzi Twardowskiego pobrzmiewa wprawdzie
znany arystotelesowski topos2, ale nie ulega wątpliwo-
ści, że Lanckoroński kontynuował tradycję wielkich ro-
dów magnackich Rzeczypospolitej, traktując fundacje ar-
chitektoniczne jako szczególny wyraz swojej „wielmoż-
ności”3. W badaniach nad działalnością Karola Lancko-
rońskiego nie próbowano jednak scharakteryzować jego
przedsięwzięć na polu architektury. Zadanie to jest sto-
sunkowo trudne, bo wiedeński pałac Lanckorońskiego
nie istnieje, a materiały źródłowe dotyczące jego gali-
cyjskich dóbr zostały w znacznym stopniu rozproszone
w trakcie obu wojen światowych. Sądzę jednak, że na-
leży podjąć to zagadnienie, choćby po to, aby umożli-
wić napisanie pełnej monografii tego „niezwykłego wiel-
kiego pana”4. Dlatego postanowiłem przedstawić tu kil-
ka uwag na temat rezydencji w Rozdole, zawdzięczają-
cej swój ostateczny kształt przedsięwzięciom budowla-
* Przy pisaniu tego artykułu wykorzystano materiały dotyczą-
ce pałacu w Rozdole zebrane przez mgr. Rafała Quirini-Popław-
skiego.
1 J. von Twardowski, Lanckoroński, Wien 1934, s. 11.
2 Zob. W. Tomki e w i c z, Sztuka w literaturze polskiej doby
Odrodzenia [w:] Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce, opr. W.
Tomkiewicz, Wrocław 1955, s. 90—92.
3 Zob. A. M i ł o b ę cl z k i, Architektura polska XVII wieku, War-
szawa 1980, s. 38.
' W taki sposób charakteryzował Lanckorońskiego Wojciech
Kossak - zob. Tenże, Wspomnienia, opr. K. Olszański, Warsza-
wa 1971, s. 363.
nym, podejmowanym przez Karola Lanckorońskiego na
przełomie XIX i XX wieku.
*
Rozdół jest niewielkim miastem położonym na kilku
pagórkach, na skraju doliny Dniestru. Od chwili po-
wstania miasto to było ośrodkiem dóbr rodu Czernie-
jewskich, które przeszły później na własność Rzewu-
skich5. Pierwszą siedzibą właścicieli Rozdołu miał być
zamek, przekształcony w XVII w. na klasztor Karmeli-
tów6. Około r. 1740 Michał Józef Rzewuski zbudował w
Rozdole okazały pałac, zwany Frankopolem na cześć
jego żony Franciszki z Cetnerów7. Wygląd tego pałacu i
jego bogate wyposażenie zostały opisane szczegółowo
w inwentarzu z r. 1789, opublikowanym przez Mieczy-
sława Gębarowicza8.
W r. 1820 zmarł Kazimierz Rzewuski, na którym wy-
gasła linia Rzewuskich na Rozdole. Miasto przeszło
wówczas na własność Antoniego Lanckorońskiego, żo-
natego z córką Kazimierza Rzewuskiego, Ludwiką. Na
początku w. XIX rozebrano rokokowy pałac Rzewuskich
i wzniesiono na jego miejscu nową neokłasyczną sie-
dzibę. Przy obecnym stanie wiedzy trudno rozstrzygnąć,
czy prace te przeprowadził jeszcze Kazimierz Rzewu-
ski9, czy też były one dziełem Antoniego Lanckoroń-
3 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów sło-
wiańskich, t. IX, Warszawa 1888, s. 829; J. Koperski, Pałace
i dwory. Rozdół z Olchowcem („Wieś i Dwór”, 2, 1913, nr 7), s. 14;
R. Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji, red. A. J. Bara-
nowski, VIIa - Dawne województwo ruskie: Ziemia Plalicka i Lwow-
ska, Warszawa 1990, s. 495-496.
6 K. Lanckorońska, Rozdół („Tygodnik Powszechny”, 1995,
nr 35), s. 8.
7 M. Gębarowicz, Materiały źródłowe do dziejów kultury i
sztuki XVI-XVIII w., Wrocław 1973, s. 295; H. P a 1 k i j, Rzewuski
Michał Józef [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIV, 1992-
1993, s. 134-136.
8 Gębarowicz, o. c., s. 213-299-
9 Lanckorońska, o. c., s. 8.
15