DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Nowożytna sztuka włoska w badaniach polskich historyków sztuki (do roku 1939): Wybrane zagadnienia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0209
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Adam Małkiewicz
Nowożytna sztuka włoska w badaniach polskich historyków sztuki
(do roku 1939).
Wybrane zagadnienia
Ze względu na swe wyjątkowe znaczenie dla kultury
europejskiej nowożytna sztuka włoska zawsze budziła za-
chwyt i zainteresowanie podróżników, artystów, kolekcjo-
nerów, uczonych dyletantów, historiografów, wreszcie hi-
storyków sztuki. W zestawieniu jednak z piśmiennictwem
zagranicznym polski dorobek w tym zakresie wydaje się
zaskakująco wątły. Polscy podróżnicy, odwiedzający Italię
w XVI i XVII wieku, odznaczali się uderzającym brakiem
zarówno wiedzy o sztuce jak i wrażliwości artystycznej1;
wyjątkiem pod tym względem był Bartłomiej Nataniel
Wąsowski, którego żywe zainteresowanie włoską architek-
turą miało jednak charakter po części utylitarny, dając mu
podstawę do późniejszej działalności teoretycznej i prak-
tycznej na polu architektury2. W dobie Oświecenia fascy-
nacja antykiem odwracała uwagę przybyszów od dzieł sztu-
ki późniejszych epok3, choć zdarzały się wyjątki, jak Wa-
leria Tarnowska, która w obszernym dzienniku podróży
do Włoch, odbytej w latach 1803-1804, wiele miejsca po-
święciła notatkom dotyczącym sztuki średniowiecznej, a
zwłaszcza nowożytnej4.
Sytuacja zmieniła się dopiero w ciągu XIX stulecia.
Wpłynęły na to różne przyczyny, z których kilka wyda-
1 W. Tomkiewicz, Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce,
Wrocław 1953 (Teksty źródłowe do dziejów teorii sztuki, IV).
2 J. Baranowski, „Rysunkowy” diariusz podróży europej-
skiej Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego (Rocznik Historii Sztuki,
6, 1966), s. 69-96; Tenże, Bartłomiej Nataniel Wąsowski, teore-
tyk i architekt XVII w., Wrocław—Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975
(Studia z historii sztuki, XX), s. 27-52; A. Małkiewicz, Bartolo-
meo Nataniele Wąsowski e 1’architettura italiana. Un uiaggio italia-
no di Wąsowski nel 1655 e la sua attivita come trattatista e architetto
[w:] Viaggio in Italia e viaggio in Polonia, [Kraków 1994] (Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, MCXXVIII, Prace Histo-
ryczne, z. 110), s. 129—143-
3 Zob. w niniejszym tomie artykuł Andrzeja Rottermunda.
4 [W. Tarnowska], Journal du voyage en Italie de la comtesse
Valerie Tarnowska (1803-1804), wyd. J. Mycielski (Revue de Po-
logne, 2, 1924-1925, s. 1-53, 149-178, 484-513; 3, 1925-1926,
je się dość oczywistych. Powstawanie muzeów sztuki, po-
czynając od Domu Gotyckiego w Puławach, wywołało
potrzebę naukowego opracowania ich zbiorów, często obej-
mujących też dzieła włoskie. Nowe idee uniwersyteckie-
go kształcenia artystycznego, a później i humanistyczne-
go, wymagały uwzględnienia w nim także dziejów sztuki.
Odchodzenie od ideałów estetyki klasycyzmu przejawiło
się również wzrostem zainteresowania sztuką epok poan-
tycznych we Włoszech; świadczą o tym m.in. ówczesne
dzienniki włoskich podróży5. Wreszcie pogłębione studia
nad sztuką włoską łączą się z procesem kształtowania się
w Polsce nowoczesnej historii sztuki rozpoczętym pod
koniec siódmej dekady stulecia, a znajdującym symbolicz-
ny wyraz w utworzeniu w Krakowie w roku 1882 pierw-
szej uniwersyteckiej katedry tej dyscypliny6.
Poczynając więc od pierwszych lat XIX wieku powsta-
wały prace polskich uczonych dotyczące sztuki włoskiej.
Sposób podejścia do tematu zmieniał się w nich wraz z
rozwojem metod badawczych. Polski dorobek w tym za-
kresie nie został dotychczas w całości zebrany i opracowa-
ny; jedynie Maria Rzepińska, zasłużona badaczka malar-
stwa włoskiego, a zwłaszcza twórczości artystycznej i pi-
s. 61-114, 281-339); Taż sama, Mes voyages (1804). Deuxieme
partie, wyd. M. Wilczyńska (Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 39,
1989), s. 35-75- Za zwrócenie uwagi na ten dziennik podróży
dziękuję Prof. Lechowi Kalinowskiemu.
5 Zob. np. M. Wiszniewski, Podróż do Włoch, Sycylii i Mal-
ty, Kraków 1848; J. Kremer, Podróż do Włoch, t. I-V, Kraków
1859-1864.
6 Dzieje polskiej historii sztuki omawiają m.in.: A. Bochnak,
Zarys dziejów polskiej historii sztuki, Kraków 1948 (Historia nauki
polskiej w monografiach, 22); J. Białostocki, Historia sztuki
[w:] Historia nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. IV: 1863-1918,
cz. III, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk—Łódź 1987, s. 674—
702; Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształtowanie się instytucji
naukowych w XIX i XX wieku, red. A. S. Labuda, Poznań 1996
(Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Historii
Sztuki, 25).
205
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Adam Małkiewicz
Nowożytna sztuka włoska w badaniach polskich historyków sztuki
(do roku 1939).
Wybrane zagadnienia
Ze względu na swe wyjątkowe znaczenie dla kultury
europejskiej nowożytna sztuka włoska zawsze budziła za-
chwyt i zainteresowanie podróżników, artystów, kolekcjo-
nerów, uczonych dyletantów, historiografów, wreszcie hi-
storyków sztuki. W zestawieniu jednak z piśmiennictwem
zagranicznym polski dorobek w tym zakresie wydaje się
zaskakująco wątły. Polscy podróżnicy, odwiedzający Italię
w XVI i XVII wieku, odznaczali się uderzającym brakiem
zarówno wiedzy o sztuce jak i wrażliwości artystycznej1;
wyjątkiem pod tym względem był Bartłomiej Nataniel
Wąsowski, którego żywe zainteresowanie włoską architek-
turą miało jednak charakter po części utylitarny, dając mu
podstawę do późniejszej działalności teoretycznej i prak-
tycznej na polu architektury2. W dobie Oświecenia fascy-
nacja antykiem odwracała uwagę przybyszów od dzieł sztu-
ki późniejszych epok3, choć zdarzały się wyjątki, jak Wa-
leria Tarnowska, która w obszernym dzienniku podróży
do Włoch, odbytej w latach 1803-1804, wiele miejsca po-
święciła notatkom dotyczącym sztuki średniowiecznej, a
zwłaszcza nowożytnej4.
Sytuacja zmieniła się dopiero w ciągu XIX stulecia.
Wpłynęły na to różne przyczyny, z których kilka wyda-
1 W. Tomkiewicz, Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce,
Wrocław 1953 (Teksty źródłowe do dziejów teorii sztuki, IV).
2 J. Baranowski, „Rysunkowy” diariusz podróży europej-
skiej Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego (Rocznik Historii Sztuki,
6, 1966), s. 69-96; Tenże, Bartłomiej Nataniel Wąsowski, teore-
tyk i architekt XVII w., Wrocław—Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975
(Studia z historii sztuki, XX), s. 27-52; A. Małkiewicz, Bartolo-
meo Nataniele Wąsowski e 1’architettura italiana. Un uiaggio italia-
no di Wąsowski nel 1655 e la sua attivita come trattatista e architetto
[w:] Viaggio in Italia e viaggio in Polonia, [Kraków 1994] (Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, MCXXVIII, Prace Histo-
ryczne, z. 110), s. 129—143-
3 Zob. w niniejszym tomie artykuł Andrzeja Rottermunda.
4 [W. Tarnowska], Journal du voyage en Italie de la comtesse
Valerie Tarnowska (1803-1804), wyd. J. Mycielski (Revue de Po-
logne, 2, 1924-1925, s. 1-53, 149-178, 484-513; 3, 1925-1926,
je się dość oczywistych. Powstawanie muzeów sztuki, po-
czynając od Domu Gotyckiego w Puławach, wywołało
potrzebę naukowego opracowania ich zbiorów, często obej-
mujących też dzieła włoskie. Nowe idee uniwersyteckie-
go kształcenia artystycznego, a później i humanistyczne-
go, wymagały uwzględnienia w nim także dziejów sztuki.
Odchodzenie od ideałów estetyki klasycyzmu przejawiło
się również wzrostem zainteresowania sztuką epok poan-
tycznych we Włoszech; świadczą o tym m.in. ówczesne
dzienniki włoskich podróży5. Wreszcie pogłębione studia
nad sztuką włoską łączą się z procesem kształtowania się
w Polsce nowoczesnej historii sztuki rozpoczętym pod
koniec siódmej dekady stulecia, a znajdującym symbolicz-
ny wyraz w utworzeniu w Krakowie w roku 1882 pierw-
szej uniwersyteckiej katedry tej dyscypliny6.
Poczynając więc od pierwszych lat XIX wieku powsta-
wały prace polskich uczonych dotyczące sztuki włoskiej.
Sposób podejścia do tematu zmieniał się w nich wraz z
rozwojem metod badawczych. Polski dorobek w tym za-
kresie nie został dotychczas w całości zebrany i opracowa-
ny; jedynie Maria Rzepińska, zasłużona badaczka malar-
stwa włoskiego, a zwłaszcza twórczości artystycznej i pi-
s. 61-114, 281-339); Taż sama, Mes voyages (1804). Deuxieme
partie, wyd. M. Wilczyńska (Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 39,
1989), s. 35-75- Za zwrócenie uwagi na ten dziennik podróży
dziękuję Prof. Lechowi Kalinowskiemu.
5 Zob. np. M. Wiszniewski, Podróż do Włoch, Sycylii i Mal-
ty, Kraków 1848; J. Kremer, Podróż do Włoch, t. I-V, Kraków
1859-1864.
6 Dzieje polskiej historii sztuki omawiają m.in.: A. Bochnak,
Zarys dziejów polskiej historii sztuki, Kraków 1948 (Historia nauki
polskiej w monografiach, 22); J. Białostocki, Historia sztuki
[w:] Historia nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. IV: 1863-1918,
cz. III, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk—Łódź 1987, s. 674—
702; Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształtowanie się instytucji
naukowych w XIX i XX wieku, red. A. S. Labuda, Poznań 1996
(Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Historii
Sztuki, 25).
205