DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: Kościół i klasztor Karmelitów w Rozdole
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0039
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Jan K. Ostrowski
Kościół i klasztor karmelitów w rozdole*
Miasteczko Rozdół, w dawnym powiecie żydaczow-
skim ziemi lwowskiej województwa ruskiego, założył
przed r. 1569 Maciej Czerniejowski (Czerniejewski) her-
bu Korczak. Fundacji tej dokonał „violenter” na terenie
lasów królewskich, co było w latach 1569-1576 powo-
dem postępowania wyjaśniającego komisarzy powoła-
nych przez Zygmunta Augusta i Stefana Batorego1. W r.
1631 Anna Czerniejowska, wnuczka wspomnianego
Macieja, a córka Jana, podkomorzego lwowskiego, wnio-
sła Rozdół jako wiano Stanisławowi Rzewuskiemu, pod-
stolemu bracławskiemu. Dobra rozdolskie należały do
Rzewuskich przez niemal dwieście lat, a następnie, dzięki
małżeństwu córki Kazimierza Rzewuskiego (zm. 1820)
Ludwiki z Antonim Lanckorońskim, przeszły na Lanc-
korońskich, w których rękach pozostawały aż do r. 19392-
Dzieje klasztoru Karmelitów w Rozdole, związanej z
nim parafii oraz tamtejszych budynków kościoła i kla-
sztoru splatają się ze sobą nierozerwalnie i tworzą nie-
zbyt jasny obraz. W r. l6l5 w relacji biskupiej Tomasza
Pirawskiego odnotowano istnienie w miasteczku ko-
ścioła, który nie posiadał stałego uposażenia i był ob-
sługiwany przez komendarza Kacpra z Jarosławia3. Naj-
* Autor składa serdeczne podziękowania dr. Wacławowi Kola-
kowi za ułatwienie dostępu do materiałów archiwalnych.
1 M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska, t. 2, Warsza-
wa, 1885, s. 760; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i in-
nych krajów słowiańskich, t. 9, Warszawa 1888, s. 829-830. Maciej
Czerniejowski występuje jako założyciel miasta we wszystkich cy-
towanych niżej źródłach. W większości przypadków nazywany jest
kasztelanem halickim, choć tej, ani innej funkcji nie pełnił.
2 R. A f t a n a z y, Materiały do dziejów rezydencji, t. 7, red. A. J.
Baranowski, Warszawa, 1990, s. 496.
3 T. Pirawski, Relatio status [...] Archidioecesis Leopoliensis,
wyd. K. J. Heck, Lwów 1893, s. 134; J. Kręt os z, Organizacja
Archidiecezji Lwowskiej Obrządku Łacińskiego od XV w. do 1772
roku, Lublin 1986, s. 225.
wyraźniej więc placówka nie miała statusu parafii. Zgo-
dnie z relacją z r. 1623 arcybiskupa Jana Andrzeja Próch-
nickiego, w r. 1620 kościół ten uległ zniszczeniu w cza-
sie najazdu tatarskiego, a ks. Kacper z Jarosławia został
zamordowany przy ołtarzu4. W międzyczasie, w r. l6l6
Jan Czerniejowski rozpoczął budowę świątyni murowa-
nej i do swej śmierci w r. 1619 doprowadził ją do wyso-
kości okien5. Budowla ta w czasie tragicznego najazdu
nie mogła jeszcze być użytkowana i wyposażona w
ołtarz, nie można więc jej identyfikować z kościołem, w
którym poniósł męczeńską śmierć ks. komendarz. Od-
tąd przez ponad ćwierć wieku Rozdół był pozbawiony
placówki rzymskokatolickiej. Dopiero w r. 1646 Stani-
sław i Anna Rzewuscy postanowili sprowadzić tam kar-
melitów trzewiczkowych i ofiarować im niedokończo-
ny kościół otoczony wałem oraz sąsiedni folwark i staw.
W konwencie miało przebywać dwunastu zakonników,
a chwilowo, clo czasu budowy odpowiednich pomie-
szczeń - tylko dwóch. Uposażenie klasztoru wynosiło
12 000 złp, które miały dawać 1000 zł rocznego docho-
du. Fundację zatwierdził arcybiskup lwowski Mikołaj
Krosnowski6. W następnym roku fundatorzy zadeklaro-
4 Relacje arcybiskupów lwowskich 1595-1794, wyd. T. Dłu-
gosz, Lwów 1937, s. 87; Krętosz, o.c., s. 106.
4 Fakt ten przedstawia kilka źródeł karmelickich, różniących
się w szczegółach. Zaprezentowana tu, najbardziej prawdopodob-
na wersja jest oparta na zapisie w Archiwum Klasztoru Karmelitów
na Piasku w Krakowie [dalej: AKKr.], 532/157, Liber annalium seu
memorabilium ecclesiae parochialis simul et conuentualis [...] in
oppido Rozdoł archidioecesis Leopoliensis decanatus Stryensis, s. 7;
por. też AKKr. 530/455, Liber fundationis ecclesiae et conventus
Rozdoliensis ordinis Carmelitarum..., s. 3, 11; AKKr., 92/682 -
A. K o ś 1 i ń s k i, Liber fundationum monasteriorum Provinciae Po-
lonae Carmelitarum Ragularis Obsewantiae [ok. 1650], odpis z
r. 1676, s. 179.
6 Akt fundacji z 21 VII 1646 wpisany do ksiąg grodzkich Win-
nickich, odpisy w AKKr., nr 92/682 (wersja łacińska), s. 177-183;
nr 530/455, s. 9-14 (wersja polska).
35
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Jan K. Ostrowski
Kościół i klasztor karmelitów w rozdole*
Miasteczko Rozdół, w dawnym powiecie żydaczow-
skim ziemi lwowskiej województwa ruskiego, założył
przed r. 1569 Maciej Czerniejowski (Czerniejewski) her-
bu Korczak. Fundacji tej dokonał „violenter” na terenie
lasów królewskich, co było w latach 1569-1576 powo-
dem postępowania wyjaśniającego komisarzy powoła-
nych przez Zygmunta Augusta i Stefana Batorego1. W r.
1631 Anna Czerniejowska, wnuczka wspomnianego
Macieja, a córka Jana, podkomorzego lwowskiego, wnio-
sła Rozdół jako wiano Stanisławowi Rzewuskiemu, pod-
stolemu bracławskiemu. Dobra rozdolskie należały do
Rzewuskich przez niemal dwieście lat, a następnie, dzięki
małżeństwu córki Kazimierza Rzewuskiego (zm. 1820)
Ludwiki z Antonim Lanckorońskim, przeszły na Lanc-
korońskich, w których rękach pozostawały aż do r. 19392-
Dzieje klasztoru Karmelitów w Rozdole, związanej z
nim parafii oraz tamtejszych budynków kościoła i kla-
sztoru splatają się ze sobą nierozerwalnie i tworzą nie-
zbyt jasny obraz. W r. l6l5 w relacji biskupiej Tomasza
Pirawskiego odnotowano istnienie w miasteczku ko-
ścioła, który nie posiadał stałego uposażenia i był ob-
sługiwany przez komendarza Kacpra z Jarosławia3. Naj-
* Autor składa serdeczne podziękowania dr. Wacławowi Kola-
kowi za ułatwienie dostępu do materiałów archiwalnych.
1 M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska, t. 2, Warsza-
wa, 1885, s. 760; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i in-
nych krajów słowiańskich, t. 9, Warszawa 1888, s. 829-830. Maciej
Czerniejowski występuje jako założyciel miasta we wszystkich cy-
towanych niżej źródłach. W większości przypadków nazywany jest
kasztelanem halickim, choć tej, ani innej funkcji nie pełnił.
2 R. A f t a n a z y, Materiały do dziejów rezydencji, t. 7, red. A. J.
Baranowski, Warszawa, 1990, s. 496.
3 T. Pirawski, Relatio status [...] Archidioecesis Leopoliensis,
wyd. K. J. Heck, Lwów 1893, s. 134; J. Kręt os z, Organizacja
Archidiecezji Lwowskiej Obrządku Łacińskiego od XV w. do 1772
roku, Lublin 1986, s. 225.
wyraźniej więc placówka nie miała statusu parafii. Zgo-
dnie z relacją z r. 1623 arcybiskupa Jana Andrzeja Próch-
nickiego, w r. 1620 kościół ten uległ zniszczeniu w cza-
sie najazdu tatarskiego, a ks. Kacper z Jarosławia został
zamordowany przy ołtarzu4. W międzyczasie, w r. l6l6
Jan Czerniejowski rozpoczął budowę świątyni murowa-
nej i do swej śmierci w r. 1619 doprowadził ją do wyso-
kości okien5. Budowla ta w czasie tragicznego najazdu
nie mogła jeszcze być użytkowana i wyposażona w
ołtarz, nie można więc jej identyfikować z kościołem, w
którym poniósł męczeńską śmierć ks. komendarz. Od-
tąd przez ponad ćwierć wieku Rozdół był pozbawiony
placówki rzymskokatolickiej. Dopiero w r. 1646 Stani-
sław i Anna Rzewuscy postanowili sprowadzić tam kar-
melitów trzewiczkowych i ofiarować im niedokończo-
ny kościół otoczony wałem oraz sąsiedni folwark i staw.
W konwencie miało przebywać dwunastu zakonników,
a chwilowo, clo czasu budowy odpowiednich pomie-
szczeń - tylko dwóch. Uposażenie klasztoru wynosiło
12 000 złp, które miały dawać 1000 zł rocznego docho-
du. Fundację zatwierdził arcybiskup lwowski Mikołaj
Krosnowski6. W następnym roku fundatorzy zadeklaro-
4 Relacje arcybiskupów lwowskich 1595-1794, wyd. T. Dłu-
gosz, Lwów 1937, s. 87; Krętosz, o.c., s. 106.
4 Fakt ten przedstawia kilka źródeł karmelickich, różniących
się w szczegółach. Zaprezentowana tu, najbardziej prawdopodob-
na wersja jest oparta na zapisie w Archiwum Klasztoru Karmelitów
na Piasku w Krakowie [dalej: AKKr.], 532/157, Liber annalium seu
memorabilium ecclesiae parochialis simul et conuentualis [...] in
oppido Rozdoł archidioecesis Leopoliensis decanatus Stryensis, s. 7;
por. też AKKr. 530/455, Liber fundationis ecclesiae et conventus
Rozdoliensis ordinis Carmelitarum..., s. 3, 11; AKKr., 92/682 -
A. K o ś 1 i ń s k i, Liber fundationum monasteriorum Provinciae Po-
lonae Carmelitarum Ragularis Obsewantiae [ok. 1650], odpis z
r. 1676, s. 179.
6 Akt fundacji z 21 VII 1646 wpisany do ksiąg grodzkich Win-
nickich, odpisy w AKKr., nr 92/682 (wersja łacińska), s. 177-183;
nr 530/455, s. 9-14 (wersja polska).
35