DOI Artikel:
Waźbiński, Zygmunt: Marcello Bacciarelli i jego wkład do realizacji pomnika Marca Benefiala w Panteonie rzymskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0247
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Zygmunt Waźbiński
Marcello Bacciarelu i jego wkład do realizacji pomnika
Marca Benefiala w Panteonie rzymskim*
Wstęp
Arcangello Casaletti opublikował 27 marca 1784 r. w
„Giornale delle Belle Arti” sprawozdanie z uroczystości
odsłonięcia w Panteonie popiersia (ryc. 1) i tablicy upa-
miętniającej rzymskiego malarza Marca Benefiala (1684-
1764)1. Artykuł ten zasługuje na uwagę z wielu wzglę-
dów: podaje nazwisko rzeźbiarza popiersia i autora in-
skrypcji oraz wyjaśnia okoliczności tego wydarzenia. To
dzięki Casalettiemu wiadomo, że twórcą popiersia był
znany rzeźbiarz i antykwariusz rzymski - Vincenzo Pa-
cetti (1746-1820)1 2 (ryc. 3), autorem obszernej inskrypcji
- opat Vincenzo Giovinazzo3, a fundatorem - grupa
wielbicieli malarskiego talentu Benefiala4, do której na-
leżeli uczniowie artysty oraz - prawdopodobnie - ko-
lekcjonerzy jego dzieł.
Na uwagę - podkreśla autor artykułu - zasługiwał „zbio-
rowy charakter” pomnika. Jeśli z każdym innym popier-
siem znajdującym się w Panteonie (w tym także Rafaela
* Artykuł ten został zrealizowany dzięki poparciu Profesora
Lecha Kalinowskiego, otrzymaniu stypendium Fundacji Lanckoroń-
skich i pobytowi w Rzymie w roku 1998.
1 A. Casaletti, Scultura (Giornale delle Belle Arti, 13, 27 III
1784), s. 97-99. Zob. też Antologia Romana, t. XLI, 1784, s. 326-
327.
2 H. Fi o n o u r, The Romę of Vincenzo Pacetti. Leaves from a
Sculptor’s Diary (Apollo, listopad 1963), s. 368-376; Tenże, Vin-
cenzo Pacetti (Conoisseur, 146, 1960), s. 174-181.
3 Opat Vincenzo Giovinazzo, eks-jezuita, był bibliotekarzem ro-
dziny Altierich; zob. Antologia Romana..., s. 327. Oto inskrypcja:
Memoriae et Virtuti / Marci Franc. F. Benefialli Pictoris / vix. an.
LXXXIX mens. XI. dies XXVIII decessit V. eid. april. an. MDCC-
LXIV / Adspicite, cives, ora Marci claritas / Cui parta penicillo
maximo est suae / Aetatis, uni: gloriari enim seni / Liceat, licet
quum impune. lam partes satis / Tueri studui, artificis quae fuerunt,
tamen / Primam proposci laudem in ethesin mihi. / Quam sum
iudicio consequutus, omnium / Artifices nomini eius studiosi ex
aere conl. posuer. an. MDCCLXXXIV.
i Carracciego)5 wiązało się nazwisko określonego
fundatora, to tutaj mamy grupę „di ammiratori del ge-
nio”. Casaletti ograniczył się do bardzo ogólnego okre-
ślenia: „i piu respettabili Professori Accademici, e Virtu-
osi che unitamente concorsi sono alla spesa di quel Bu-
sto”6. Zdanie to nawiązuje, jak się zdaje, do wypowie-
dzi jednego z uczniów Benefiala - Giovanniego Batti-
sty Ponfrediego (1715-1795), który w obszernej nocie
biograficznej o malarzu, napisanej w formie listu (22 VII
1764)7 do hr. Niccoló Soderiniego, wyrażał obawy, aby
jego mistrz nie podzielił losu tylu innych zapomnianych
artystów.
Realizacja pomnika opóźniła się zapewne z powodu
śmierci głównego mecenasa artysty - Soderiniego (1691-
1779)8- Ale nie tylko dlatego. Wydaje się, że formuła po-
mnika, jaką zrealizowano w 1784, dojrzewała powoli -
przez dwadzieścia lat.
Sprawa popiersia Benefiala zasługuje zatem na uwa-
gę z dwóch powodów: 1) pozwala ustalić (choć w spo-
4 M. Clark, Manners and Methods of Benefial (Paragone, 199,
1966), s. 21-33; przedruk Studies in Roman Eigbteenth Century
Painting, 1981, s. 68-79-
5 Popiersia Rafaela Santiego i Annibale Carracciego zostały ufun-
dowane przez Carla Marattiego w 1674 r. - zob. Z. Waźbiński,
Annibale Carracci e 1’Accademia di San Luca. A proposito di un
monumento eretto in Pantheon nel 1674 [w:] Les Carrache et les
decors profanes. Actes du Colloąue organise par TEcole franęaise de
Romę (Romę 2-4 oct. 1986), Romę 1988, s. 557-615, zwłaszcza s.
581, przyp. 134.
6 Casaletti, o. c., s. 97-99-
7 G. B o 11 a r i, S. T i c o z z i, Raccolta delle lettere sulla pittura,
scultura ed arcbitettura..., t. V, Milano 1822, s. 5—39-
8 Soderini 19 IV 1750 otrzymał tytuł accademico d’onore, Ar-
chivio di Accademia San Luca w Rzymie [dalej: ASL], Decreti, 50, s.
154: „come Amante di Belle Arti”. Piastował różne urzędy (m.in.
konsula florenckiego od 1762); w 1746 otrzymał prawa obywatel-
skie Rzymu; por. P. Lit ta, Famiglie, 1861, tabl. VII. O jego roli
jako mecenasa zob. Ponfredi, w: Bottari, Ticozzi, o. c., s.
5-39.
243
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Zygmunt Waźbiński
Marcello Bacciarelu i jego wkład do realizacji pomnika
Marca Benefiala w Panteonie rzymskim*
Wstęp
Arcangello Casaletti opublikował 27 marca 1784 r. w
„Giornale delle Belle Arti” sprawozdanie z uroczystości
odsłonięcia w Panteonie popiersia (ryc. 1) i tablicy upa-
miętniającej rzymskiego malarza Marca Benefiala (1684-
1764)1. Artykuł ten zasługuje na uwagę z wielu wzglę-
dów: podaje nazwisko rzeźbiarza popiersia i autora in-
skrypcji oraz wyjaśnia okoliczności tego wydarzenia. To
dzięki Casalettiemu wiadomo, że twórcą popiersia był
znany rzeźbiarz i antykwariusz rzymski - Vincenzo Pa-
cetti (1746-1820)1 2 (ryc. 3), autorem obszernej inskrypcji
- opat Vincenzo Giovinazzo3, a fundatorem - grupa
wielbicieli malarskiego talentu Benefiala4, do której na-
leżeli uczniowie artysty oraz - prawdopodobnie - ko-
lekcjonerzy jego dzieł.
Na uwagę - podkreśla autor artykułu - zasługiwał „zbio-
rowy charakter” pomnika. Jeśli z każdym innym popier-
siem znajdującym się w Panteonie (w tym także Rafaela
* Artykuł ten został zrealizowany dzięki poparciu Profesora
Lecha Kalinowskiego, otrzymaniu stypendium Fundacji Lanckoroń-
skich i pobytowi w Rzymie w roku 1998.
1 A. Casaletti, Scultura (Giornale delle Belle Arti, 13, 27 III
1784), s. 97-99. Zob. też Antologia Romana, t. XLI, 1784, s. 326-
327.
2 H. Fi o n o u r, The Romę of Vincenzo Pacetti. Leaves from a
Sculptor’s Diary (Apollo, listopad 1963), s. 368-376; Tenże, Vin-
cenzo Pacetti (Conoisseur, 146, 1960), s. 174-181.
3 Opat Vincenzo Giovinazzo, eks-jezuita, był bibliotekarzem ro-
dziny Altierich; zob. Antologia Romana..., s. 327. Oto inskrypcja:
Memoriae et Virtuti / Marci Franc. F. Benefialli Pictoris / vix. an.
LXXXIX mens. XI. dies XXVIII decessit V. eid. april. an. MDCC-
LXIV / Adspicite, cives, ora Marci claritas / Cui parta penicillo
maximo est suae / Aetatis, uni: gloriari enim seni / Liceat, licet
quum impune. lam partes satis / Tueri studui, artificis quae fuerunt,
tamen / Primam proposci laudem in ethesin mihi. / Quam sum
iudicio consequutus, omnium / Artifices nomini eius studiosi ex
aere conl. posuer. an. MDCCLXXXIV.
i Carracciego)5 wiązało się nazwisko określonego
fundatora, to tutaj mamy grupę „di ammiratori del ge-
nio”. Casaletti ograniczył się do bardzo ogólnego okre-
ślenia: „i piu respettabili Professori Accademici, e Virtu-
osi che unitamente concorsi sono alla spesa di quel Bu-
sto”6. Zdanie to nawiązuje, jak się zdaje, do wypowie-
dzi jednego z uczniów Benefiala - Giovanniego Batti-
sty Ponfrediego (1715-1795), który w obszernej nocie
biograficznej o malarzu, napisanej w formie listu (22 VII
1764)7 do hr. Niccoló Soderiniego, wyrażał obawy, aby
jego mistrz nie podzielił losu tylu innych zapomnianych
artystów.
Realizacja pomnika opóźniła się zapewne z powodu
śmierci głównego mecenasa artysty - Soderiniego (1691-
1779)8- Ale nie tylko dlatego. Wydaje się, że formuła po-
mnika, jaką zrealizowano w 1784, dojrzewała powoli -
przez dwadzieścia lat.
Sprawa popiersia Benefiala zasługuje zatem na uwa-
gę z dwóch powodów: 1) pozwala ustalić (choć w spo-
4 M. Clark, Manners and Methods of Benefial (Paragone, 199,
1966), s. 21-33; przedruk Studies in Roman Eigbteenth Century
Painting, 1981, s. 68-79-
5 Popiersia Rafaela Santiego i Annibale Carracciego zostały ufun-
dowane przez Carla Marattiego w 1674 r. - zob. Z. Waźbiński,
Annibale Carracci e 1’Accademia di San Luca. A proposito di un
monumento eretto in Pantheon nel 1674 [w:] Les Carrache et les
decors profanes. Actes du Colloąue organise par TEcole franęaise de
Romę (Romę 2-4 oct. 1986), Romę 1988, s. 557-615, zwłaszcza s.
581, przyp. 134.
6 Casaletti, o. c., s. 97-99-
7 G. B o 11 a r i, S. T i c o z z i, Raccolta delle lettere sulla pittura,
scultura ed arcbitettura..., t. V, Milano 1822, s. 5—39-
8 Soderini 19 IV 1750 otrzymał tytuł accademico d’onore, Ar-
chivio di Accademia San Luca w Rzymie [dalej: ASL], Decreti, 50, s.
154: „come Amante di Belle Arti”. Piastował różne urzędy (m.in.
konsula florenckiego od 1762); w 1746 otrzymał prawa obywatel-
skie Rzymu; por. P. Lit ta, Famiglie, 1861, tabl. VII. O jego roli
jako mecenasa zob. Ponfredi, w: Bottari, Ticozzi, o. c., s.
5-39.
243