DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena: Polski strój Medyceusza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0246
wadzone w pierwszej fazie konfrontacji przez hetmana
Jana Karola Chodkiewicza34. Długotiwałe, wyczerpujące
obie strony oblężenie Chocimia nie zakończyło się bitwą
w otwartym polu, lecz ustąpieniem wroga i ugodą zawartą
9 października 1621 r. Fakt ten uznano za sukces obecne-
go w obozie królewicza, przypisując mu wielkie zwycię-
stwo „in Vałacchia”, a tym samym obronę Europy zagro-
żonej przez islam35. Papiestwo ogłosiło go zbawcą chrze-
ścijaństwa, proklamowało dzień 10 października świętem
maiyjnym i patronów Polski, obdarowało młodego Wazę
w r. 1625 mieczem i kapeluszem poświęcanym36. Wikto-
rię chocimską sławiły ryciny (Jakob Lauro)37 i wizerunki w
typie portretu konnego królewicza, powstałego w kręgu
Rubensa38. Wieść o tej wygranej błyskawicznie dotarła do
wszystkich stolic ówczesnej Europy, poprzedzając grand
tour Władysława Zygmunta - jego wizytę w Niderlandach
i Włoszech w latach 1624—162539. Niewątpliwie wcześniej,
zanim bohater znalazł się we Florencji, dwór jego ciotki
fetował tam chocimskie zwycięstwo. Wydaje się, iż prze-
branie małych Medyceuszy w strój polski można uznać za
toskańskie echo wydarzeń nad Dniestrem w r. 1621.
Pobyt królewicza Władysława Zygmunta we Florencji
(26 I - 23 II 1625) dał okazję do przypomnienia chwały
pogromcy Turków, lecz w licznych balach i przedstawie-
niach na jego cześć polskie kostiumy nie wystąpiły (przy-
najmniej nie donoszą o tym kronikarze podróży)40. Gran-
s. 164-176; Tenże, Tematyka polska w twórczości Stefano della
Belli (Rocznik Historii Sztuki, 14, 1984), s. 154-283.
34 W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. 1, War-
szawa 1986 (wyd. 2), s. 227-229; H. Wisner, Zygmunt III Waza,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 170-173-
35 Kantaty pt. La Vittoria del Principe Vladislao in Valacchia,
skomponowanej przez G. Ciampolego (1589-1643), wysłucha! Wła-
dysław w Rzymie na dworze papieskim w r. 1625 - K. Tar-
gosz-Kretowa, Teatr dworski Władysława IV (1635-1648), Kra-
ków 1965, s. 46. Rozgłos zwycięstwu nadały obcojęzyczne druki
ulotne z r. 1622 -K. Zawadzki. Gazety ulotne polskie i Polski
dotyczące XVI-XVI1I wieku. Bibliografia, I: 1514-1661, Wrocław
1977, s. 93-94, poz. 357-361.
36 B. Gładysz, Officium. in gratiam actionepro uictoria Choci-
mensi (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Teo-
logicznej, 1, z. 2, 1928), s. 2; J. T. Petrus, Miecze poświęcane
królewicza Władysława Zygmunta i króla Jana III (Biuletyn Historii
Sztuki, 39, 1977, nr 2), s. 157-164.
37 Widok panoramiczny bitwy pod Chocimiem, Rzym 1624, mie-
dzioryt, 39,7 x 51 cm - Sztuka dworu..., s. 76, poz. 151 (oprać. W.
Rothowa); Odsiecz wiedeńska 1683- Wystawa jubileuszowa w Za-
mku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne
duca Ferdinando („bardzo młody”, jak stwierdza pamiętni-
karz) podejmował gościa tylko nominalnie. Honory domu
pełniła wciąż jego matka oraz stryj, Don Lorenzo de’Medici
(1599-1648), młodszy od Władysława o kilka lat. Króle-
wicz, według relacji Hagenawa, w niedzielę 9 lutego 1625
przejechał przez miasto odziany w srebrno-złoty strój jan-
czarski, a towarzyszący mu Don Lorenzo - w szatach tu-
reckich41.
Nie wyjaśniony pozostaje problem drogi, jaką konny
portret chłopca dostał się do Konopiśte. Zamek, będący
dziś własnością państwa, przed I wojną światową należący
do następcy tronu Austrii arcyksięcia Ferdynanda, zamordo-
wanego w Sarajewie, skupił w swych murach kilka kolekcji
obrazów i militariów. Trafiły doń zbioiy markiza elegii Obizzi
z pałacu Catajo koło Padwy i mobilia rodziny d’Este z Mo-
deny; istnieje także możliwość, iż wchłonął on pojedyn-
cze obiekty z kolekcji cesarskich12. Rozdzielenie tych spu-
ścizn na podstawie częściowo zachowanych inwentarzy43
jest już sprawą badaczy czeskich, dla których udokumen-
towanie proweniencji obrazu winno stanowić satysfakcjo-
nujący przyczynek do dziejów ich kolekcjonerstwa. Z na-
szego punktu widzenia fakt, iż w dziele tym tracimy króle-
wicza Jana Kazimierza na wspaniałym rumaku, a zyskuje-
my Medyceusza stylizowanego na bohaterskiego Polaka,
nie jest optymistyczny, ale dodaje „sprawie polskiej” w
Europie szczególnych rumieńców.
i materiały źródłowe, t. 1, Kraków 1990, s. 100, poz. 32 (oprać.
E. Czepielowa).
38 J. Szabłowski, Portret konny królewicza Władysława Zyg-
munta Wazy na Wawelu jako przejaw aktualnych wydarzeń euro-
pejskich oraz jego wzory flamandzkie i włoskie (Folia Historiae Ar-
tium, 15, 1979), s. 89-121; De prinselijke pelgrimstocht. De „Grand
Tour” van Prins Ladislas van Polen 1624^1625 [kat. wyst.], An-
twerpen 1997, s. 80-81, poz. I. 27 (oprać. K. Kuczman).
39 Specjalna relacja z wydarzeń wyszła we Florencji — Zawadz-
k i, o. c., s. 93, poz. 357; Podróż królewicza Władysława Wazy do
krajów Europy Zachodniej w latach 1625-1625, oprać. A. Przyboś,
Kraków 1977, s. 31-34, passim..
40 Podróż..., s. 326-362.
41 Tamże, s. 351.
42 M. M e i s s, Italian Primitiues at Konopiśtó (The Art Bulletin,
28, 1946, nr 1), s. 1—16; Hrady, zamky a turze v Cechach, na
Moraue, a ve Slezsku. Zapadni Cechy, red. M. Belohlavek, Praha
1985, s. 149-152.
43 [F. A. V i s c o n t i], Documenti inediti per seruire alla storia
dei musei dltalia, t. 2, [1880], s. 235-265; t. 3, 1880, s. 28-80 -
inwentarz kolekcji willi Catajo z r. 1806 (cyt. wg Meiss, o. c.,
s. 2, przyp. 4).
Jana Karola Chodkiewicza34. Długotiwałe, wyczerpujące
obie strony oblężenie Chocimia nie zakończyło się bitwą
w otwartym polu, lecz ustąpieniem wroga i ugodą zawartą
9 października 1621 r. Fakt ten uznano za sukces obecne-
go w obozie królewicza, przypisując mu wielkie zwycię-
stwo „in Vałacchia”, a tym samym obronę Europy zagro-
żonej przez islam35. Papiestwo ogłosiło go zbawcą chrze-
ścijaństwa, proklamowało dzień 10 października świętem
maiyjnym i patronów Polski, obdarowało młodego Wazę
w r. 1625 mieczem i kapeluszem poświęcanym36. Wikto-
rię chocimską sławiły ryciny (Jakob Lauro)37 i wizerunki w
typie portretu konnego królewicza, powstałego w kręgu
Rubensa38. Wieść o tej wygranej błyskawicznie dotarła do
wszystkich stolic ówczesnej Europy, poprzedzając grand
tour Władysława Zygmunta - jego wizytę w Niderlandach
i Włoszech w latach 1624—162539. Niewątpliwie wcześniej,
zanim bohater znalazł się we Florencji, dwór jego ciotki
fetował tam chocimskie zwycięstwo. Wydaje się, iż prze-
branie małych Medyceuszy w strój polski można uznać za
toskańskie echo wydarzeń nad Dniestrem w r. 1621.
Pobyt królewicza Władysława Zygmunta we Florencji
(26 I - 23 II 1625) dał okazję do przypomnienia chwały
pogromcy Turków, lecz w licznych balach i przedstawie-
niach na jego cześć polskie kostiumy nie wystąpiły (przy-
najmniej nie donoszą o tym kronikarze podróży)40. Gran-
s. 164-176; Tenże, Tematyka polska w twórczości Stefano della
Belli (Rocznik Historii Sztuki, 14, 1984), s. 154-283.
34 W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. 1, War-
szawa 1986 (wyd. 2), s. 227-229; H. Wisner, Zygmunt III Waza,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 170-173-
35 Kantaty pt. La Vittoria del Principe Vladislao in Valacchia,
skomponowanej przez G. Ciampolego (1589-1643), wysłucha! Wła-
dysław w Rzymie na dworze papieskim w r. 1625 - K. Tar-
gosz-Kretowa, Teatr dworski Władysława IV (1635-1648), Kra-
ków 1965, s. 46. Rozgłos zwycięstwu nadały obcojęzyczne druki
ulotne z r. 1622 -K. Zawadzki. Gazety ulotne polskie i Polski
dotyczące XVI-XVI1I wieku. Bibliografia, I: 1514-1661, Wrocław
1977, s. 93-94, poz. 357-361.
36 B. Gładysz, Officium. in gratiam actionepro uictoria Choci-
mensi (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Teo-
logicznej, 1, z. 2, 1928), s. 2; J. T. Petrus, Miecze poświęcane
królewicza Władysława Zygmunta i króla Jana III (Biuletyn Historii
Sztuki, 39, 1977, nr 2), s. 157-164.
37 Widok panoramiczny bitwy pod Chocimiem, Rzym 1624, mie-
dzioryt, 39,7 x 51 cm - Sztuka dworu..., s. 76, poz. 151 (oprać. W.
Rothowa); Odsiecz wiedeńska 1683- Wystawa jubileuszowa w Za-
mku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne
duca Ferdinando („bardzo młody”, jak stwierdza pamiętni-
karz) podejmował gościa tylko nominalnie. Honory domu
pełniła wciąż jego matka oraz stryj, Don Lorenzo de’Medici
(1599-1648), młodszy od Władysława o kilka lat. Króle-
wicz, według relacji Hagenawa, w niedzielę 9 lutego 1625
przejechał przez miasto odziany w srebrno-złoty strój jan-
czarski, a towarzyszący mu Don Lorenzo - w szatach tu-
reckich41.
Nie wyjaśniony pozostaje problem drogi, jaką konny
portret chłopca dostał się do Konopiśte. Zamek, będący
dziś własnością państwa, przed I wojną światową należący
do następcy tronu Austrii arcyksięcia Ferdynanda, zamordo-
wanego w Sarajewie, skupił w swych murach kilka kolekcji
obrazów i militariów. Trafiły doń zbioiy markiza elegii Obizzi
z pałacu Catajo koło Padwy i mobilia rodziny d’Este z Mo-
deny; istnieje także możliwość, iż wchłonął on pojedyn-
cze obiekty z kolekcji cesarskich12. Rozdzielenie tych spu-
ścizn na podstawie częściowo zachowanych inwentarzy43
jest już sprawą badaczy czeskich, dla których udokumen-
towanie proweniencji obrazu winno stanowić satysfakcjo-
nujący przyczynek do dziejów ich kolekcjonerstwa. Z na-
szego punktu widzenia fakt, iż w dziele tym tracimy króle-
wicza Jana Kazimierza na wspaniałym rumaku, a zyskuje-
my Medyceusza stylizowanego na bohaterskiego Polaka,
nie jest optymistyczny, ale dodaje „sprawie polskiej” w
Europie szczególnych rumieńców.
i materiały źródłowe, t. 1, Kraków 1990, s. 100, poz. 32 (oprać.
E. Czepielowa).
38 J. Szabłowski, Portret konny królewicza Władysława Zyg-
munta Wazy na Wawelu jako przejaw aktualnych wydarzeń euro-
pejskich oraz jego wzory flamandzkie i włoskie (Folia Historiae Ar-
tium, 15, 1979), s. 89-121; De prinselijke pelgrimstocht. De „Grand
Tour” van Prins Ladislas van Polen 1624^1625 [kat. wyst.], An-
twerpen 1997, s. 80-81, poz. I. 27 (oprać. K. Kuczman).
39 Specjalna relacja z wydarzeń wyszła we Florencji — Zawadz-
k i, o. c., s. 93, poz. 357; Podróż królewicza Władysława Wazy do
krajów Europy Zachodniej w latach 1625-1625, oprać. A. Przyboś,
Kraków 1977, s. 31-34, passim..
40 Podróż..., s. 326-362.
41 Tamże, s. 351.
42 M. M e i s s, Italian Primitiues at Konopiśtó (The Art Bulletin,
28, 1946, nr 1), s. 1—16; Hrady, zamky a turze v Cechach, na
Moraue, a ve Slezsku. Zapadni Cechy, red. M. Belohlavek, Praha
1985, s. 149-152.
43 [F. A. V i s c o n t i], Documenti inediti per seruire alla storia
dei musei dltalia, t. 2, [1880], s. 235-265; t. 3, 1880, s. 28-80 -
inwentarz kolekcji willi Catajo z r. 1806 (cyt. wg Meiss, o. c.,
s. 2, przyp. 4).