DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena: Polski strój Medyceusza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0245
skie ubiory, niewątpliwie uszyte na miejscu, z odstępstwa-
mi dopuszczalnymi u „obcych”, ale jednoznaczne. Archi-
wum Guardaroba Medicea wymienia ogólnie ich kolory i
tkaniny („tre costumini alla polacca: neri di tabi, ermesino
e velluto «a opera pichola»”)30. O ile do pierwszej nazwy
można by odnieść strój Leopolda (ryc. 6), a do trzeciej -
żupan Ferdinanda w podwójnym portrecie (ryc. 4) - to
ubiór małego jeźdźca z Konopiśte idealnie koresponduje
z określeniem ermesino, oznaczającym lekką tkaninę je-
dwabną, zazwyczaj w drobny deseń o układzie pasowym31.
Pieiwszą przyczyną powodzenia sarmackiego stroju nad
Arnem były zapewne więzy krwi. Maria Maddalena dAustria,
najmłodsza siostra obydwu żon Zygmunta III - Anny i Kon-
stancji, nie omieszkała podkreślać swego pokrewieństwa z
domem panującym w potężnym mocarstwie, jakim była Rzecz-
pospolita Obojga Narodów. Kolejnym nośnikiem popularno-
ści orientalnej na poły odzieży stawała się moda na ubiory
narodowe (prezentowane w karnawałach i festach), idąca w
parze z rozwojem wiedzy na temat „obcych krajów i obycza-
jów” i mnożącymi się kompendiami kostiumologicznymi32. W
postrzeganiu Polaków przez cudzoziemców z Zachodu męski
strój odgrywał absolutnie kluczową rolę. Baiwny, uszyty czę-
sto ze wschodnich materiałów, kojarzony był z jednej strony z
przesadnym zbytkiem ( barbarzyńskim splendorem), z drugiej
- przez długość szat - z dostojeństwem rzymskich senato-
rów33. Wojskowe elementy ubioru orientalnego pochodzenia
przypominały o męstwie, waleczności i nieustannej bojowej
gotowości Polaków, tak ważnej w dobie krucjat antyturec-
kich. Te cechy przeciwstawiano zniewieściałości Francu-
zów czy Włochów. Ubiór stanowił coś więcej niż wyróżnik
mieszkańca kraju - bywał synonimem postawy i mental-
ności narodowej.
Najważniejszy jednak impuls przynieść mogły histo-
ryczne okoliczności, w wyniku których opinia światowa
otoczyła szczególną uwagą i estymą Polskę - w osobie
przedstawiciela dynastii, królewicza Władysława Zygmun-
ta. Wydarzeniem tym był „Chocim 1621”, czyli odparcie
armii sułtana Osmana II, napierającej na południowo-wscho-
dnie krańce Rzeczypospolitej, przez wojska polskie, pro-
39-40; M. Chiarini, On Unusual Subject by Justus Sustermans,
tamże, s. 40-41.
30 I principi..., s. 53, poz. 19 - cytat z ASF, GM 394, s. 68 d.
Polski kostium odnotowano także jako dar dla karła Janni Pedina -
ASF, GM 991, s. 86 v.
31 M. Michałowska, Słownik terminologiczny włókiennic-
twa, Warszawa 1995, s. 70 (Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony
Zabytków, Seria B, XCII).
32 Wyraz temu dawała literatura: J. Sluterius, Omnium vere
gentium babitus et effigies, Antverpiae 1572; A. Bruyn, Omnium
poene gentium imagines, Coloniae 1575; Tenże, Imperii ac sacer-
dotii ornatus diversarum item gentium peculiaris vestitus, Coloniae
1578; J. J. B o i s s a r d, Habitus uariarum orbis gentium, Mechelen
1581; J. Amman, Gynaeceum sive theatrum mulierum, Franco-
furti 1586. Warto tu wspomnieć, że zespół ubiorów z w. XVII,
uszytych w Danii według cenionej na Zachodzie polskiej mody,
przetrwał w zamku Rosenborg w Kopenhadze. Należały one do
9. Valore Casini, Ferclinando II de’Medici, ok. 1630-1632.
Wiedeń, Kunsthistorisches Museum (fot. Muzeum)
garderoby króla Fryderyka III (1648-1670) jako stroje użytkowe
- Christensen, o. c., t. 1, s. 84-97, poz. 36-49, t. 2, tabl.
XL—LI.
33 Najwięcej sensacji i komentarzy wzbudziły ubiory i wystaw-
ność orszaków polskiego poselstwa do Paryża po Henryka Wale-
zego w r. 1573 i legacji Jerzego Ossolińskiego do Rzymu z okazji
objęcia władzy przez Władysława IV w r. 1633 - J. U. Niemce-
wicz, Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszczę, t. 1,
wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1838, s. 163-168; M. Brahmer, Z
dziejów polskiego kostiumu u obcych [w:] Księga pamiątkowa ku
czci Leona Pinińskiego, Lwów 1936, s. 1-10. Wjazd Ossolińskiego,
oprócz łacińskiej relacji, przypuszczalnie pióra Dominika Roncalle-
go, inspirował serię rysunków i akwafort Stefana della Belli (1610—
1664) - Dyplomaci w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVI-
XVIII stulecia, oprać. A. Przyboś, R. Żelewski, Kraków 1959, s.
222-229; M. Paszkiewicz, Polonica w szkicowniku Stefana della
Belli we florenckich Uffizi (Biuletyn Historii Sztuki, 39, 1977, nr 2),
241
mi dopuszczalnymi u „obcych”, ale jednoznaczne. Archi-
wum Guardaroba Medicea wymienia ogólnie ich kolory i
tkaniny („tre costumini alla polacca: neri di tabi, ermesino
e velluto «a opera pichola»”)30. O ile do pierwszej nazwy
można by odnieść strój Leopolda (ryc. 6), a do trzeciej -
żupan Ferdinanda w podwójnym portrecie (ryc. 4) - to
ubiór małego jeźdźca z Konopiśte idealnie koresponduje
z określeniem ermesino, oznaczającym lekką tkaninę je-
dwabną, zazwyczaj w drobny deseń o układzie pasowym31.
Pieiwszą przyczyną powodzenia sarmackiego stroju nad
Arnem były zapewne więzy krwi. Maria Maddalena dAustria,
najmłodsza siostra obydwu żon Zygmunta III - Anny i Kon-
stancji, nie omieszkała podkreślać swego pokrewieństwa z
domem panującym w potężnym mocarstwie, jakim była Rzecz-
pospolita Obojga Narodów. Kolejnym nośnikiem popularno-
ści orientalnej na poły odzieży stawała się moda na ubiory
narodowe (prezentowane w karnawałach i festach), idąca w
parze z rozwojem wiedzy na temat „obcych krajów i obycza-
jów” i mnożącymi się kompendiami kostiumologicznymi32. W
postrzeganiu Polaków przez cudzoziemców z Zachodu męski
strój odgrywał absolutnie kluczową rolę. Baiwny, uszyty czę-
sto ze wschodnich materiałów, kojarzony był z jednej strony z
przesadnym zbytkiem ( barbarzyńskim splendorem), z drugiej
- przez długość szat - z dostojeństwem rzymskich senato-
rów33. Wojskowe elementy ubioru orientalnego pochodzenia
przypominały o męstwie, waleczności i nieustannej bojowej
gotowości Polaków, tak ważnej w dobie krucjat antyturec-
kich. Te cechy przeciwstawiano zniewieściałości Francu-
zów czy Włochów. Ubiór stanowił coś więcej niż wyróżnik
mieszkańca kraju - bywał synonimem postawy i mental-
ności narodowej.
Najważniejszy jednak impuls przynieść mogły histo-
ryczne okoliczności, w wyniku których opinia światowa
otoczyła szczególną uwagą i estymą Polskę - w osobie
przedstawiciela dynastii, królewicza Władysława Zygmun-
ta. Wydarzeniem tym był „Chocim 1621”, czyli odparcie
armii sułtana Osmana II, napierającej na południowo-wscho-
dnie krańce Rzeczypospolitej, przez wojska polskie, pro-
39-40; M. Chiarini, On Unusual Subject by Justus Sustermans,
tamże, s. 40-41.
30 I principi..., s. 53, poz. 19 - cytat z ASF, GM 394, s. 68 d.
Polski kostium odnotowano także jako dar dla karła Janni Pedina -
ASF, GM 991, s. 86 v.
31 M. Michałowska, Słownik terminologiczny włókiennic-
twa, Warszawa 1995, s. 70 (Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony
Zabytków, Seria B, XCII).
32 Wyraz temu dawała literatura: J. Sluterius, Omnium vere
gentium babitus et effigies, Antverpiae 1572; A. Bruyn, Omnium
poene gentium imagines, Coloniae 1575; Tenże, Imperii ac sacer-
dotii ornatus diversarum item gentium peculiaris vestitus, Coloniae
1578; J. J. B o i s s a r d, Habitus uariarum orbis gentium, Mechelen
1581; J. Amman, Gynaeceum sive theatrum mulierum, Franco-
furti 1586. Warto tu wspomnieć, że zespół ubiorów z w. XVII,
uszytych w Danii według cenionej na Zachodzie polskiej mody,
przetrwał w zamku Rosenborg w Kopenhadze. Należały one do
9. Valore Casini, Ferclinando II de’Medici, ok. 1630-1632.
Wiedeń, Kunsthistorisches Museum (fot. Muzeum)
garderoby króla Fryderyka III (1648-1670) jako stroje użytkowe
- Christensen, o. c., t. 1, s. 84-97, poz. 36-49, t. 2, tabl.
XL—LI.
33 Najwięcej sensacji i komentarzy wzbudziły ubiory i wystaw-
ność orszaków polskiego poselstwa do Paryża po Henryka Wale-
zego w r. 1573 i legacji Jerzego Ossolińskiego do Rzymu z okazji
objęcia władzy przez Władysława IV w r. 1633 - J. U. Niemce-
wicz, Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszczę, t. 1,
wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1838, s. 163-168; M. Brahmer, Z
dziejów polskiego kostiumu u obcych [w:] Księga pamiątkowa ku
czci Leona Pinińskiego, Lwów 1936, s. 1-10. Wjazd Ossolińskiego,
oprócz łacińskiej relacji, przypuszczalnie pióra Dominika Roncalle-
go, inspirował serię rysunków i akwafort Stefana della Belli (1610—
1664) - Dyplomaci w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVI-
XVIII stulecia, oprać. A. Przyboś, R. Żelewski, Kraków 1959, s.
222-229; M. Paszkiewicz, Polonica w szkicowniku Stefana della
Belli we florenckich Uffizi (Biuletyn Historii Sztuki, 39, 1977, nr 2),
241