DOI Artikel:
Oenbrink, Werner: Rzeźby antyczne ze zbioru Karola Lanckorońskiego w Wiedniu: w 150 rocznicȩ urodzin wybitnego opiekuna sztuki i kultury Polski i Austrii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0095
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, 1. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Werner Oenbrink
Rzeźby antyczne ze zbioru Karola Lanckorońskiego w Wiedniu*
W 150 rocznicę urodzin wybitnego opiekuna sztuki i kultury Polski i Austrii
Hrabia Karol Antoni Leon Ludwik z Brzezia Lanckoroń-
ski (ur. 4 XI 1848 w Wiedniu, zm. 15 VII 1933 tamże)
wywodził się ze starego polskiego rodu od pokoleń ściśle
związanego z wiedeńskim dworem. Po ukończeniu stu-
diów prawniczych nie obrał jednak tradycyjnej drogi typo-
wej dla ludzi jego stanu w owej epoce - czyli kariery po-
litycznej, lecz poszedł za głosem zamiłowań rozbudzonych
przez jego nauczyciela, filologa klasycznego Wilhelma von
Hartela (1839-1907), późniejszego austriackiego ministra
oświaty, poświęcając się uprawianiu nauk o kulturze an-
tycznej.
Te właśnie zainteresowania, pogłębione dodatkowo
poprzez liczne podróże naukowe, uczyniły zeń archeo-
loga, historyka sztuki i kolekcjonera. Jako archeolog był
Karol Lanckoroński protektorem podróży badawczych,
dzięki którym poznano niemal zupełnie nie znane wcze-
śniej krainy południowej części Azji Mniejszej. Będąc człon-
kiem-założycielem Austriackiego Towarzystwa Badań Ar-
cheologicznych w Azji Mniejszej należał do grona ludzi,
którzy w r. 1882 stworzyli materialne podstawy umożli-
wiające Ottonowi Benndorfowi zorganizowanie badaw-
czych wypraw do Lykii (w ten sposób w wiedeńskim
Muzeum Historii Sztuki znalazły się rzeźby z heroonu w
Gjólbaschi Trysa). W latach 1884-1885 celem finansowa-
nych przez Lanckorońskiego ekspedycji stały się rejony
Pamfilii i Pizydii; w wyprawach tych uczestniczyli badacze
i artyści z Wiednia i Krakowa. Rezultaty owych podróży
badawczych, poświęconych głównie studiom topograficz-
nym i badaniom z zakresu historii architektury, zawarte
zostały w dwutomowym monumentalnym dziele Die
Stadte Pamphyliens und Pisidiens (t. 1 - 1890; t. 2 —
1892). Publikacja ta, w której umieszczono pieiwsze mapy,
* Oryginalna wersja artykułu pt. Die ehemalige Skulpturen-
sammlung des Grafen Karol Lanckoroński (1848-1933) in Wien,
opatrzona przypisami, ukaże się drukiem w Krakowie w r. 1998 w
materiałach międzynarodowego sympozjum zatytułowanego „Ar-
cheologia śródziemnomorska w Uniwersytecie Jagiellońskim 1897-
1997”.
plany miast i fotografie, przez niemal całe stulecie stano-
wiła podstawowe kompendium wiedzy na temat Pamfilii
i Pizydii. Od r. 1893 wspierał też Karol Lanckoroński inny
projekt badawczy, również przez niego zaincjowany, do-
tyczący katediy w Akwilei. W trakcie badań w rejonie na
zachód i północ od dzisiejszej świątyni odsłonięto pozo-
stałości wcześniejszych faz jej budowy z późnoantyczny-
mi mozaikami. Wyniki prac opublikowane zostały w r. 1906
(DerDom vonAquileia. Sein Bau undseine Geschichte).
Ponadto jako członek zarządu stowarzyszenia „Carnuntum”
wraz z innymi osobistościami z kręgów kultury, nauki i
polityki zabiegał usilnie o kontynuowanie systematycznych
wykopalisk prowadzonych w tamtejszym obozie legionów
oraz na terenie cywilnej osady; jego wydatna pomoc fi-
nansowa przyczyniła się też do zachowania i ochrony od-
słoniętych wówczas pozostałości stolicy rzymskiej prowincji.
Lanckorońskiemu jako historykowi sztuki angażujące-
mu się aktywnie w rozliczne przedsięwzięcia (założyciel
towarzystwa Ósterreichische Kunstfreunde, przewodniczą-
cy Gesellschaft fur Denkmalpfłege, wiceprezydent Pań-
stwowego Urzędu Ochrony Zabytków, generalny konser-
wator zabytków Galicji ) leżała na sercu w szczególny spo-
sób troska o ochronę i zachowanie zabytków rodzinnego
Wiednia. Prowadził więc bój przeciw zabudowie placu
Karola, jemu też zawdzięcza przetrwanie romański portal
w głównym wejściu do katediy Św. Szczepana. Z polskiej
świadomości narodowej wywodziła się natomiast jego tro-
ska o zamek królewski w Krakowie, w którego restaurację
wkraczał stanowczo w imię autentycznej ochrony zabyt-
ków. Do zbiorów dydaktycznych Uniwersytetu Jagielloń-
skiego ofiarował Lanckoroński w r. 1822 dziewięć orygi-
nalnych zabytków antycznych (brązy, ceramika), co w po-
równaniu z darem ponad 200 obiektów, przekazanych
przez Władysława Czartoryskiego (1828-1894), stanowi
skromną liczbę. Już od r. 1881 wspierał dydaktyczną dzia-
łalność Uniwersytetu poprzez dar bogatej kolekcji gipso-
wych odlewów antycznych i renesansowych dzieł sztuki.
Jako kolekcjoner i mecenas utrzymywał rozliczne kontak-
91
Seria Nowa, 1. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Werner Oenbrink
Rzeźby antyczne ze zbioru Karola Lanckorońskiego w Wiedniu*
W 150 rocznicę urodzin wybitnego opiekuna sztuki i kultury Polski i Austrii
Hrabia Karol Antoni Leon Ludwik z Brzezia Lanckoroń-
ski (ur. 4 XI 1848 w Wiedniu, zm. 15 VII 1933 tamże)
wywodził się ze starego polskiego rodu od pokoleń ściśle
związanego z wiedeńskim dworem. Po ukończeniu stu-
diów prawniczych nie obrał jednak tradycyjnej drogi typo-
wej dla ludzi jego stanu w owej epoce - czyli kariery po-
litycznej, lecz poszedł za głosem zamiłowań rozbudzonych
przez jego nauczyciela, filologa klasycznego Wilhelma von
Hartela (1839-1907), późniejszego austriackiego ministra
oświaty, poświęcając się uprawianiu nauk o kulturze an-
tycznej.
Te właśnie zainteresowania, pogłębione dodatkowo
poprzez liczne podróże naukowe, uczyniły zeń archeo-
loga, historyka sztuki i kolekcjonera. Jako archeolog był
Karol Lanckoroński protektorem podróży badawczych,
dzięki którym poznano niemal zupełnie nie znane wcze-
śniej krainy południowej części Azji Mniejszej. Będąc człon-
kiem-założycielem Austriackiego Towarzystwa Badań Ar-
cheologicznych w Azji Mniejszej należał do grona ludzi,
którzy w r. 1882 stworzyli materialne podstawy umożli-
wiające Ottonowi Benndorfowi zorganizowanie badaw-
czych wypraw do Lykii (w ten sposób w wiedeńskim
Muzeum Historii Sztuki znalazły się rzeźby z heroonu w
Gjólbaschi Trysa). W latach 1884-1885 celem finansowa-
nych przez Lanckorońskiego ekspedycji stały się rejony
Pamfilii i Pizydii; w wyprawach tych uczestniczyli badacze
i artyści z Wiednia i Krakowa. Rezultaty owych podróży
badawczych, poświęconych głównie studiom topograficz-
nym i badaniom z zakresu historii architektury, zawarte
zostały w dwutomowym monumentalnym dziele Die
Stadte Pamphyliens und Pisidiens (t. 1 - 1890; t. 2 —
1892). Publikacja ta, w której umieszczono pieiwsze mapy,
* Oryginalna wersja artykułu pt. Die ehemalige Skulpturen-
sammlung des Grafen Karol Lanckoroński (1848-1933) in Wien,
opatrzona przypisami, ukaże się drukiem w Krakowie w r. 1998 w
materiałach międzynarodowego sympozjum zatytułowanego „Ar-
cheologia śródziemnomorska w Uniwersytecie Jagiellońskim 1897-
1997”.
plany miast i fotografie, przez niemal całe stulecie stano-
wiła podstawowe kompendium wiedzy na temat Pamfilii
i Pizydii. Od r. 1893 wspierał też Karol Lanckoroński inny
projekt badawczy, również przez niego zaincjowany, do-
tyczący katediy w Akwilei. W trakcie badań w rejonie na
zachód i północ od dzisiejszej świątyni odsłonięto pozo-
stałości wcześniejszych faz jej budowy z późnoantyczny-
mi mozaikami. Wyniki prac opublikowane zostały w r. 1906
(DerDom vonAquileia. Sein Bau undseine Geschichte).
Ponadto jako członek zarządu stowarzyszenia „Carnuntum”
wraz z innymi osobistościami z kręgów kultury, nauki i
polityki zabiegał usilnie o kontynuowanie systematycznych
wykopalisk prowadzonych w tamtejszym obozie legionów
oraz na terenie cywilnej osady; jego wydatna pomoc fi-
nansowa przyczyniła się też do zachowania i ochrony od-
słoniętych wówczas pozostałości stolicy rzymskiej prowincji.
Lanckorońskiemu jako historykowi sztuki angażujące-
mu się aktywnie w rozliczne przedsięwzięcia (założyciel
towarzystwa Ósterreichische Kunstfreunde, przewodniczą-
cy Gesellschaft fur Denkmalpfłege, wiceprezydent Pań-
stwowego Urzędu Ochrony Zabytków, generalny konser-
wator zabytków Galicji ) leżała na sercu w szczególny spo-
sób troska o ochronę i zachowanie zabytków rodzinnego
Wiednia. Prowadził więc bój przeciw zabudowie placu
Karola, jemu też zawdzięcza przetrwanie romański portal
w głównym wejściu do katediy Św. Szczepana. Z polskiej
świadomości narodowej wywodziła się natomiast jego tro-
ska o zamek królewski w Krakowie, w którego restaurację
wkraczał stanowczo w imię autentycznej ochrony zabyt-
ków. Do zbiorów dydaktycznych Uniwersytetu Jagielloń-
skiego ofiarował Lanckoroński w r. 1822 dziewięć orygi-
nalnych zabytków antycznych (brązy, ceramika), co w po-
równaniu z darem ponad 200 obiektów, przekazanych
przez Władysława Czartoryskiego (1828-1894), stanowi
skromną liczbę. Już od r. 1881 wspierał dydaktyczną dzia-
łalność Uniwersytetu poprzez dar bogatej kolekcji gipso-
wych odlewów antycznych i renesansowych dzieł sztuki.
Jako kolekcjoner i mecenas utrzymywał rozliczne kontak-
91