DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: Kościół i klasztor Karmelitów w Rozdole
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0048
10. Rozdół, kościół Karmelitów.
Rzeźba Chrystus Nazareński bez sukienki i peruki
(fot. T. Zaucha)
kniętą półkoliście, a poniżej gzymsu na fasadzie i na ścia-
nie wsch. prezbiterium widoczne są otwory oculusów-strzel-
nic. Znacznie bardziej efektownie przedstawia się kaplica
Rzewuskich, która jest od zewnątrz opięta kolumnami to-
skańskimi, zestawionymi w pary, dźwigającymi belkowa-
nie stanowiące z kolei podstawę spłaszczonej kopuły z
latarnią (ryc. 6).
Budynek klasztorny został potraktowany bardzo skro-
mnie. Pewną starannością opracowania architektonicz-
nego charakteryzuje się jedynie elewacja zachodnia
skrzydła południowego - trójosiowa, z podziałami pla-
strowymi, zwieńczona szczytem z wolutami i wazona-
mi (ryc. 9).
Dane źródłowe świadczą, że kościół rozdolski po-
wstał w dwóch fazach nie odróżniających się zresztą w
strukturze budowli. W latach 1616—1619 doprowadzo-
no go do wysokości okien, na lata ok. 1646-1648 przy-
48 AKKr., nr 530/455, s. 5. Datowanie dokumentu na podsta-
wie określenia Michała Józefa Rzewuskiego jako pisarza koronne-
go, który to urząd sprawował w wymienionych latach; zob. Urzę-
dnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy, red. A.
Gąsiorowski, Kórnik 1992, s. 97.
w Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wscho-
dnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. I, t. 3,
Kraków 1995, s. 78.
padło więc wykonanie górnych partii, w tym sklepień.
Z inwentarza kościoła powstałego pomiędzy latami 1736
i 1752 wynika, że fasadę uważano wówczas za nie wy1
kończoną48, a ów prowizoryczny stan najwyraźniej prze-
trwał do dziś.
W architekturze kościoła Karmelitów w Rozdołe za-
stosowano rozwiązania czysto funkcjonalne, niemal po-
zbawione cech stylowych. W 1. połowie w. XVII na te-
renie Rzeczypospolitej powstało sporo podobnych bu-
dowli. Jako lokalną analogię można wskazać dawny
kościół Dominikanów w Jaworowie z ok. r. 164549, przez
Władysława Tatarkiewicza zaliczony do zabytków zbli-
żonych do typu lubelskiego50. Owa kwalifikacja typolo-
giczna w zasadzie wyczerpuje problematykę architek-
toniczną kościoła w Rozdole. Za jego swoistą cechę
można co najwyżej uznać wyjątkową skromność i pro-
stotę, będącą zresztą trwałym zjawiskiem w prowincjo-
nalnej architekturze ziem ruskich. Wystarczy wspomnieć,
że kościół, który nie różni się niczym istotnym od roz-
dolskiego w warstwie typologicznej, a także stylistycz-
nej, wzniesiono w Biskowicach koło Sambora w latach
1906-1907 (!)51.
Nie jest znana data powstania kaplicy Rzewuskich.
Wiadomo jedynie, że istniała już w r. 1722, kiedy to
została wyposażona w ołtarz52. Rozbieżność pomiędzy
formą wnętrza budowli i jej obrysem zewnętrznym po-
zwala na wysunięcie hipotezy, że przebudowa z r. 1822
miała zakres szerszy niż to wynika z zapisu źródłowe-
go, dotyczącego tylko wykonania artykulacji kolumno-
wej53. Jak się wydaje, polegała ona na nadaniu tradycyj-
nej kwadratowej kaplicy efektownej formy neoklasycz-
nego monopterosu. Warto ponadto zaznaczyć, że przy
kościele znajdowała się niegdyś druga kaplica, nie ist-
niejąca już w 1. połowie w. XIX54.
Na sklepieniach kościoła znajdowały się malowidła
ukazujące m.in. scenę adoracji Matki Boskiej Często-
chowskiej. Według kroniki klasztornej powstały one
w r. 185855, być może z wykorzystaniem fragmentów
starszych kompozycji, na co zdają się wskazywać daw-
ne fotografie.
Skromne wnętrze kościoła rozdolskiego wypełniało
stosunkowo bogate wyposażenie. Opisy z połowy w.
XVIII wymieniają ołtarz główny z obrazem Matki Bo-
skiej Częstochowskiej. Po bokach luku tęczowego znaj-
dowały się ołtarze z obrazami Matki Boskiej Pociesze-
nia i Św. Józefa, a w nawie - cztery dalsze z wizerunka-
mi Św. Jana z Dukli i Św. Antoniego oraz ze stiukowymi
figurami Św. Onufrego i Św. Hieronima, z mensami deko-
40 W. Tatarkiewicz, Szkice z historii sztuki XVII w., Toruń
1966, s. 148.
41 Materiały do dziejów sztuki sakralnej..., cz. I, t. 5, 1997, s.
13-18.
42 AKKr., nr 530/455, s. 5.
44 AKKr., 532/157, s. 77.
44 Jest ona wzmiankowana w AKKr., 532/157, s. 64.
44 AKKr., 532/157, s. 102.
44
Rzeźba Chrystus Nazareński bez sukienki i peruki
(fot. T. Zaucha)
kniętą półkoliście, a poniżej gzymsu na fasadzie i na ścia-
nie wsch. prezbiterium widoczne są otwory oculusów-strzel-
nic. Znacznie bardziej efektownie przedstawia się kaplica
Rzewuskich, która jest od zewnątrz opięta kolumnami to-
skańskimi, zestawionymi w pary, dźwigającymi belkowa-
nie stanowiące z kolei podstawę spłaszczonej kopuły z
latarnią (ryc. 6).
Budynek klasztorny został potraktowany bardzo skro-
mnie. Pewną starannością opracowania architektonicz-
nego charakteryzuje się jedynie elewacja zachodnia
skrzydła południowego - trójosiowa, z podziałami pla-
strowymi, zwieńczona szczytem z wolutami i wazona-
mi (ryc. 9).
Dane źródłowe świadczą, że kościół rozdolski po-
wstał w dwóch fazach nie odróżniających się zresztą w
strukturze budowli. W latach 1616—1619 doprowadzo-
no go do wysokości okien, na lata ok. 1646-1648 przy-
48 AKKr., nr 530/455, s. 5. Datowanie dokumentu na podsta-
wie określenia Michała Józefa Rzewuskiego jako pisarza koronne-
go, który to urząd sprawował w wymienionych latach; zob. Urzę-
dnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy, red. A.
Gąsiorowski, Kórnik 1992, s. 97.
w Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wscho-
dnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostrowski, cz. I, t. 3,
Kraków 1995, s. 78.
padło więc wykonanie górnych partii, w tym sklepień.
Z inwentarza kościoła powstałego pomiędzy latami 1736
i 1752 wynika, że fasadę uważano wówczas za nie wy1
kończoną48, a ów prowizoryczny stan najwyraźniej prze-
trwał do dziś.
W architekturze kościoła Karmelitów w Rozdołe za-
stosowano rozwiązania czysto funkcjonalne, niemal po-
zbawione cech stylowych. W 1. połowie w. XVII na te-
renie Rzeczypospolitej powstało sporo podobnych bu-
dowli. Jako lokalną analogię można wskazać dawny
kościół Dominikanów w Jaworowie z ok. r. 164549, przez
Władysława Tatarkiewicza zaliczony do zabytków zbli-
żonych do typu lubelskiego50. Owa kwalifikacja typolo-
giczna w zasadzie wyczerpuje problematykę architek-
toniczną kościoła w Rozdole. Za jego swoistą cechę
można co najwyżej uznać wyjątkową skromność i pro-
stotę, będącą zresztą trwałym zjawiskiem w prowincjo-
nalnej architekturze ziem ruskich. Wystarczy wspomnieć,
że kościół, który nie różni się niczym istotnym od roz-
dolskiego w warstwie typologicznej, a także stylistycz-
nej, wzniesiono w Biskowicach koło Sambora w latach
1906-1907 (!)51.
Nie jest znana data powstania kaplicy Rzewuskich.
Wiadomo jedynie, że istniała już w r. 1722, kiedy to
została wyposażona w ołtarz52. Rozbieżność pomiędzy
formą wnętrza budowli i jej obrysem zewnętrznym po-
zwala na wysunięcie hipotezy, że przebudowa z r. 1822
miała zakres szerszy niż to wynika z zapisu źródłowe-
go, dotyczącego tylko wykonania artykulacji kolumno-
wej53. Jak się wydaje, polegała ona na nadaniu tradycyj-
nej kwadratowej kaplicy efektownej formy neoklasycz-
nego monopterosu. Warto ponadto zaznaczyć, że przy
kościele znajdowała się niegdyś druga kaplica, nie ist-
niejąca już w 1. połowie w. XIX54.
Na sklepieniach kościoła znajdowały się malowidła
ukazujące m.in. scenę adoracji Matki Boskiej Często-
chowskiej. Według kroniki klasztornej powstały one
w r. 185855, być może z wykorzystaniem fragmentów
starszych kompozycji, na co zdają się wskazywać daw-
ne fotografie.
Skromne wnętrze kościoła rozdolskiego wypełniało
stosunkowo bogate wyposażenie. Opisy z połowy w.
XVIII wymieniają ołtarz główny z obrazem Matki Bo-
skiej Częstochowskiej. Po bokach luku tęczowego znaj-
dowały się ołtarze z obrazami Matki Boskiej Pociesze-
nia i Św. Józefa, a w nawie - cztery dalsze z wizerunka-
mi Św. Jana z Dukli i Św. Antoniego oraz ze stiukowymi
figurami Św. Onufrego i Św. Hieronima, z mensami deko-
40 W. Tatarkiewicz, Szkice z historii sztuki XVII w., Toruń
1966, s. 148.
41 Materiały do dziejów sztuki sakralnej..., cz. I, t. 5, 1997, s.
13-18.
42 AKKr., nr 530/455, s. 5.
44 AKKr., 532/157, s. 77.
44 Jest ona wzmiankowana w AKKr., 532/157, s. 64.
44 AKKr., 532/157, s. 102.
44