mniej do początku III w. po Chr. i stale pozostawał w po-
siadaniu rodów senatorskich. Włoski archeolog Lorenzo
Fortunati uzyskał od właścicieli gruntu (ks. Lante della Ro-
vere oraz hr. Barberiniego) prawo prowadzenia wykopa-
lisk „per la ricera di oggetti antiche”. Celem poszukiwań
wykopaliskowych było więc „odsłonięcie możliwie najwięk-
szej liczby zabytków ruchomych, które podzielone następ-
nie pomiędzy odkrywcę i właścicieli gruntów, mogłyby
zostać sprzedane z zyskiem na lynku antykwarycznym”.
Zgodnie więc z tymi założeniami odnalezione wówczas
32 posągi, opisane w raportach L. Fortunatiego i G. Hen-
sena, a także wzmiankowane liczne torsy, biusty i głowy
trafiły na rynek antykwaryczny i uchodzą dziś za zaginio-
ne (wyjątek stanowi 6 herm i trapezofor w Museo Grego-
riano Profano oraz siedzący posąg w Museo Torlonia). Mimo
tych trudności C. Vorster zdołał na rysunkach Fortunatie-
go, przechowywanych w Niemieckim Instytucie Archeo-
logicznym w Rzymie, rozpoznać właśnie przynależność
Satyra z kolekcji Lanckorońskiego do wystroju rzeźbiar-
skiego Willi Anicjuszy z II w. po Chr. (lyc. 10).

Posąg ten znaleziony został w późnoantycznym skła-
dzie rzeźb w pomieszczeniu F-G 5 (przypuszczalnie były
to termy) lub we wgłębieniu wypełnionym spoliami (po-
mieszczenie H 8) w południowej nawie bocznej bazyliki z
V wieku (ryc. 11). Następnie za pośrednictwem antykwa-
riuszy posąg znalazł się w posiadaniu Karola Lanckoroń-
skiego. Nie udało się jednak do tej poty stwierdzić, czy w
jego wiedeńskim zbiorze nie znalazły się także inne za-
bytki z wystroju Willi Anicjuszy.

Zbiór starożytności Karola Lanckorońskiego stanowił
część dużej kolekcji dzieł sztuki, obejmującej wszelkie nie-
mal świadectwa sztuki i rzemiosła artystycznego, poczy-

nając od europejskiego malarstwa aż po dalekowschodnie
exotica. W ramach zbioru sztuki starożytnej rzeźby grec-
kie i rzymskie tworzyły zespół niezwykle istotny, nato-
miast kolekcja antycznej ceramiki pod względem liczbo-
wym nie mogła rywalizować z innymi zbiorami prywatny-
mi (zbiór Lamberta i inne), odznaczała się jednak obecno-
ścią niemal wszystkich odmian i stylów - od epoki antycz-
nej aż po czasy cesarstwa. Również z tego samego czasu
pochodził obszerny zbiór greckich i rzymskich terakot. Dział
malarstwa dokumentowały fragmenty rzymskich malowi-
deł i mozaik.

Kolekcja rzeźb antycznych obejmowała nie tylko małe
reliefy i popiersia, jak pokazał to nasz subiektywny prze-
cież przegląd, lecz także pełnoplastyczne posągi i torsy
naturalnej wielkości. Nadto zbiór Lanckorońskiego odzna-
czał się obecnością wielu wyjątkowych zabytków, charak-
teryzujących się niezwykłą tematyką (Afrodyta Pandemos,
fragment neoattyckiej misy), szczegółami technicznymi (re-
lief z przedstawieniem Mena) i zdecydowanie wysokim
poziomem (głowa attyckiego posągu grobowego). Świad-
czy to o dokonywaniu celowych i niezwykle wartościo-
wych zakupów, a tym samym o wysokich wymaganiach i
wytrawnym znawstwie właściciela kolekcji.

Rezultaty uzyskane w niniejszym opracowaniu powin-
ny z jednej strony unaocznić, jak istotne zadanie stanowią
studia naci dawnymi, często już nie istniejącymi i rozpro-
szonymi prywatnymi kolekcjami dziel sztuki, z drugiej zaś
dla mnie stanowią one potwierdzenie, iż celowe jest pro-
wadzenie w dalszym ciągu badań nad dziejami i rekon-
strukcją wiedeńskiego zbioru z Brzezia Lanckorońskich.

Tłumaczy\Joachim Śliwa