DOI Artikel:
Fischinger, Andrzej: Rzymskie odniesienia renesansowego zamku królewskiego na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0234
9. Portal wjazdu do Zamku Królewskiego na Wawelu
(fot. Ł. Schuster)
nieniu od niej wawelskie założenie ma formy florenckie;
wbrew pozorom jednakże dzieło Franciszka wiele zawdzię-
cza budowli uważanej za symbol Rzymu12. Wysoka attyka
amfiteatru, podzielona smukłymi pilastrami wznoszącymi
się nad rzędami arkad, nasuwa porównanie z wysokimi
kolumnami piano nobile wawelskiego pałacu. Inspiracja
jest tym bardziej prawdopodobna, że ów motyw wcze-
śniej został wykorzystany w rzymskim palazzo della Can-
celleria (ryc. 8): dwukondygnacyjny, arkadowo-kolumno-
wy krużganek w dziedzińcu wieńczy piętro drugie o pila-
strowym podziale, przy czym w obrębie pól między pila-
strami znajdują się zarówno okna pomieszczeń ostatniej
kondygnacji, jak i okienka poddasza13. Przyjmując zasady
kompozycyjne z rzymskiej architektury Franciszek zapew-
nił swemu oryginalnemu rozwiązaniu autorytet antyku.
Budowę krużganków kontynuował Bartłomiej Berrecci
wznosząc w latach 1534-1535 następne dwa skrzydła
(wschodnie i południowe) wzorowane tak dalece na po-
10. Dawny portal głównego wejścia do pałacu watykańskiego,
fragment rysunku Maertena van Heemskercka z r. 1534
(wg reprodukcji)
przednich, że zdają się tworem jednej ręki. Jako kompo-
zycję własną potraktował natomiast elewację budynku
bramnego (ryc. 9), tworząc z niej właściwą fasadę zamku
w bezpośrednim sąsiedztwie kaplicy Zygmuntowskiej. Za-
chowany w niej portal, wykonany w r. 1534, przesądza -
mimo znacznego zubożenia jego dekoracji w w. XVIII - o
wspaniałości wjazdu do królewskiej siedziby14. W sposób
oczywisty nawiązuje do rzymskiego luku triumfalnego;
został poprzedzony przez portal kaplicy Zygmuntowskiej
określany jako „porta triumphalis”15. Oba dzieła Berreccie-
go były w Polsce nowością, we Włoszech miały już liczne
precedensy. Jednym z nich, który mógł być wzorem dla
bramy zamku, stał się - obecnie nie istniejący - portal
głównego wejścia do pałacu watykańskiego wykonany w
r. 1478 z inicjatywy papieża Innocentego VIII, zapewne
według projektu Baccia Pontellego16, znany między inny-
mi z rysunku Maertena van Heemskercka z r. 1534
(ryc. 10).
Związki artystyczne zamku z Rzymem były postrzega-
ne dawno. Zauważył je Jean le Laboureur w swej Relation
du voyage de la royne de Pologne et du retour deMme la
mareschalle de Guebriant, wydanej w r. 1647: „II a beau-
coup de rapport au dessein du chateau Saint Ange de Romę
et me semble plus esgaye; mais il a moins d^stendue”1".
Porównanie z Zamkiem Św. Anioła jest pozbawione sen-
su; czyżby autorowi chodziło o pałac watykański?
12 Oddziaływanie architektury Koloseum szeroko omawia M.
di M a c c o, II Colloseo, funzione simbolica, stońca, urbana, Roma
1971, s. 44-49.
13 Tamże, s. 47.
14 Opis przed jego przerobieniem w 2. połowie w. XVIII za-
wiera inwentarz z r. 1744; Wawel, 2: Materiały archiwalne do
budowy zamku, wyd. A. Chmiel (Teka Grona Konserwatorów Galicji
Zachodniej, 5, 1913), s. 709-710.
15 Por. S. Mossakowski, Antyczne i renesansowe wzory de-
koracji wawelskiej „Porta Triumphalis "(Polska Sztuka Ludowa, 1987,
nr 1-4), s. 6-17.
lS. Ch. L. Frommel, Francesco del Borgo: Architekt Pius II
und Paulus 11, t. I: Der Petersplatz und weitere rótnische Bauten
Pius II Piccolomini (Rómisches Jahrbuch fur Kunstgeschichte, 20,
1983), s. 26.
17 Cyt. za S. Tomkowie z, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu
i ich dzieje (Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, 4, 1908),
s. 425, nr 9-
230
(fot. Ł. Schuster)
nieniu od niej wawelskie założenie ma formy florenckie;
wbrew pozorom jednakże dzieło Franciszka wiele zawdzię-
cza budowli uważanej za symbol Rzymu12. Wysoka attyka
amfiteatru, podzielona smukłymi pilastrami wznoszącymi
się nad rzędami arkad, nasuwa porównanie z wysokimi
kolumnami piano nobile wawelskiego pałacu. Inspiracja
jest tym bardziej prawdopodobna, że ów motyw wcze-
śniej został wykorzystany w rzymskim palazzo della Can-
celleria (ryc. 8): dwukondygnacyjny, arkadowo-kolumno-
wy krużganek w dziedzińcu wieńczy piętro drugie o pila-
strowym podziale, przy czym w obrębie pól między pila-
strami znajdują się zarówno okna pomieszczeń ostatniej
kondygnacji, jak i okienka poddasza13. Przyjmując zasady
kompozycyjne z rzymskiej architektury Franciszek zapew-
nił swemu oryginalnemu rozwiązaniu autorytet antyku.
Budowę krużganków kontynuował Bartłomiej Berrecci
wznosząc w latach 1534-1535 następne dwa skrzydła
(wschodnie i południowe) wzorowane tak dalece na po-
10. Dawny portal głównego wejścia do pałacu watykańskiego,
fragment rysunku Maertena van Heemskercka z r. 1534
(wg reprodukcji)
przednich, że zdają się tworem jednej ręki. Jako kompo-
zycję własną potraktował natomiast elewację budynku
bramnego (ryc. 9), tworząc z niej właściwą fasadę zamku
w bezpośrednim sąsiedztwie kaplicy Zygmuntowskiej. Za-
chowany w niej portal, wykonany w r. 1534, przesądza -
mimo znacznego zubożenia jego dekoracji w w. XVIII - o
wspaniałości wjazdu do królewskiej siedziby14. W sposób
oczywisty nawiązuje do rzymskiego luku triumfalnego;
został poprzedzony przez portal kaplicy Zygmuntowskiej
określany jako „porta triumphalis”15. Oba dzieła Berreccie-
go były w Polsce nowością, we Włoszech miały już liczne
precedensy. Jednym z nich, który mógł być wzorem dla
bramy zamku, stał się - obecnie nie istniejący - portal
głównego wejścia do pałacu watykańskiego wykonany w
r. 1478 z inicjatywy papieża Innocentego VIII, zapewne
według projektu Baccia Pontellego16, znany między inny-
mi z rysunku Maertena van Heemskercka z r. 1534
(ryc. 10).
Związki artystyczne zamku z Rzymem były postrzega-
ne dawno. Zauważył je Jean le Laboureur w swej Relation
du voyage de la royne de Pologne et du retour deMme la
mareschalle de Guebriant, wydanej w r. 1647: „II a beau-
coup de rapport au dessein du chateau Saint Ange de Romę
et me semble plus esgaye; mais il a moins d^stendue”1".
Porównanie z Zamkiem Św. Anioła jest pozbawione sen-
su; czyżby autorowi chodziło o pałac watykański?
12 Oddziaływanie architektury Koloseum szeroko omawia M.
di M a c c o, II Colloseo, funzione simbolica, stońca, urbana, Roma
1971, s. 44-49.
13 Tamże, s. 47.
14 Opis przed jego przerobieniem w 2. połowie w. XVIII za-
wiera inwentarz z r. 1744; Wawel, 2: Materiały archiwalne do
budowy zamku, wyd. A. Chmiel (Teka Grona Konserwatorów Galicji
Zachodniej, 5, 1913), s. 709-710.
15 Por. S. Mossakowski, Antyczne i renesansowe wzory de-
koracji wawelskiej „Porta Triumphalis "(Polska Sztuka Ludowa, 1987,
nr 1-4), s. 6-17.
lS. Ch. L. Frommel, Francesco del Borgo: Architekt Pius II
und Paulus 11, t. I: Der Petersplatz und weitere rótnische Bauten
Pius II Piccolomini (Rómisches Jahrbuch fur Kunstgeschichte, 20,
1983), s. 26.
17 Cyt. za S. Tomkowie z, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu
i ich dzieje (Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, 4, 1908),
s. 425, nr 9-
230