DOI Artikel:
Waźbiński, Zygmunt: Marcello Bacciarelli i jego wkład do realizacji pomnika Marca Benefiala w Panteonie rzymskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0251
Strebell33 oraz Giovanni Parker34 i Domenico de Angelis35.
Na liście tej zabrakło m.in. Antoniego Rafaela Mengsa36,
Giovanniego Battisty Internariego37 i Marcella Bacciarelle-
go (ryc. 4)38. Przez pracownię Benefiala „przewinęli się”
liczni malarze i rzeźbiarze pragnący nauczyć się sztuki ry-
sunku. Być może, że byli wśród nich ci, którzy przyszli
oglądać popiersie artysty w pracowni Pacettiego - Amdrea
Bergondi czy Anton Maron.
Ponfrecli odkiył Bacciarellego dość późno. Być może,
że na jego trop naprowadzili go stypendyści Stanisława
Augusta Poniatowskiego lub liczni polscy kolekcjone-
rzy sztuki39, którzy odwiedzali pracownię Pacettiego. Fakt
ten odnotował autor Diariusza pod datą 19 stycznia
1783 r.: „Pan Giovanni Battista Ponfredi napisał list, który
zostanie przesłany do Polski Marcello Bacciarellemu, ma-
larzowi królewskiemu, i uczniowi Benefiala, aby zechciał
partycypować w kosztach ufundowania marmurowego
popiersia w Panteonie”40.
Pacetti, który napisał, że popiersie wykonał za dar-
mo, podał nieprawdopodobnie niski koszt pomnika -
50 skudów41. Brak natomiast danych co do wysokości
sumy, jaką zobowiązał się zapłacić każdy z uczestni-
ków.
Dlaczego w Panteonie?
Benefial zmarł 9 kwietnia 1764 r. i pochowany zo-
stał w kościele Santa Maria in Via42. Brak jakiejkolwiek
wzmianki na temat nagrobka w dawnych źródłach po-
zwala przypuszczać, że sprawa ta pozostała niezałatwio-
na. Powodem mogły być okoliczności śmierci artysty.
mi) dzieł swoich kolegów; z tą sytuacją jest związana karykatura
Carla Marchioniego, przedstawiająca artystę przed zamkniętymi
drzwiami Akademii, który „komentuje śmiechem” dekret wyklu-
czający go z grona akademickiej wspólnoty; zob. R. Berliner,
Zeichnungen von C.U.F. Marchionni (Munchner Jahrbuch der bil-
den den- Kunst, 9/10, 1959/60), s. 316. Do tego faktu odnosi się
tekst Panfrediego w: Bottari, Ticozzi, o. c., s. 34: „Tutti ąuesti
veraci insegnamenti, che Benefial pronunciava per unicamente
istruire la gioventu, che apprende piu dall’osservare i difetti per
fuggirli, furono presi da alcuni maestri per satire tagliata a loro
dosso; onde [...] lo rasero dalfimpegno del maestro”. Za Benefia-
lem ujął się Niccoló Soderini publikując: Lettera di un amico di San
Luca sopra alcuni Decreti di quell’Accademia pubblicati contro al
Signor Cavaliere Marco Benefial, Livorno 1757. Prawa akademic-
kie Benefialowi przywrócono na wniosek Paniniego 16 XI 1755,
tamże, c. 75.
33 Obaj nie są cytowani przez Thieme-Beckera.
34 Giovanni Parker jest wzmiankowana przez Thieme-Becke-
ra, t. XXVI, s. 240; zob. też Sus inno, o. c., s. 251-252.
35 Domenico de Angelis jest autorem malowideł w Villa Borghese
i w Pałacu Watykańskim; zob. Thieme-Becker, t. I, s. 507.
36 Mengs był uczniem Benefiala w latach 1741-1744; zob. T. O.
P e 1 z e 1, Anton Raphael Mengs and Neoclassicism. His Art, His
Influence and His Reputation, Ph. D. Princeton University 1968, s.
17; Z. Waźbiński, Marcello Bacciarelli w il suo contributo alle
collezioni reali di Dresda e di Varsovia [w:] Atti del Conuegno per
Festeggiare il centenario delllstituto Germanico di Firenze, Firenze
[w druku].
11! iSTANLSI 40 Al CINTO Ru Dl POLONIA CDI fUTUHANu
4. Marcello Bacciarelli, Autoportret, ok. 1793- Warszawa,
Muzeum Narodowe (fot. Muzeum)
Wiadomo, że od 1750 r. Benefial zapadł na zdrowiu, a
około 1760 zaczął tracić wzrok. Orędownikiem Benefiala
był hr. Niccoló Soderini, który zlecał artyście różne intrat-
ne zamówienia43, a kiedy ten zniedołężniał - wyznaczył
37 Internari prawdopodobnie przybył jednocześnie z Bacciarel-
lim do Drezna; jest autorem rysunków/kopii 14 plansz dla albumu
galerii Recueil d’estampes d’apres les plus celebres tableaux de la
Galerie Royale de Dresde..., Imprime a Dresde 1753—1757; zm. w
1761; zob. K. H. von Heinecken, Nachrichten von Kiinstler
und Kunstsachen, t. I, Leipzig 1768, s. 217; P. J. Mariette,
Abecedario sur les Arts et les Artistes [w:] Archives de lArt franęais,
t. II, Paris 1851-1853, t. IV, s. 399-400.
38 Artysta od 1750 był w Dreźnie; Heinecken, o. c.; Federi-
co Bacciarelli, „Rozmaitości”. Dodatek do Gazety Korespondenta
Warszawskiego Zagranicznego, Warszawa 1819, nr 40—42; zob.
też przyp. 83 i 86.
39 M.in. bp wileński Ignacy Massalski, który w 1785 otrzymał
tytuł accademico d’onore (ASL, Decreti, 54, k. 63), wielokrotnie
wzmiankowany w Giornale... Pacettiego (k. 37); „principe Ponia-
towski” - 1785 (k. 63); „principe Potocki” - 1786 (k. 66v.); „pri-
mato di Polonia” - Poniatowski - 1790 (k. 101v); „una Dama
polacca”, której towarzyszyli: abate Vasi i rzeźbiarz Cardelli — 1786
(k. llv); hr. Ignacy Łazieborski - 1785 (k. 51v); dwaj architekci
polscy - 1791 (k. 119). Zob. przyp. 103-105.
40 Giornale..., k. 19; „il Sig.r Gio. Batt. Ponfredi a scritto una
[lettera] p[er] mandare in Polonia al Sig.r Marcello Bacciarelli pit-
tor del Busto e Scolaro di Benefial accio voglia contribuire”.
41 Tamże, k. 34v.
42 Archivio di Vicariato Romano, S. Maria in Via, Libro dei Morti,
27, n. 244.
43 Zob. Ponfredi w: Bottari, Ticozzi, o. c., s. 23; G. Fal-
cida, Marco Benefial a Arsoli (Bolletino d’Arte, 48, 1963), s. 111-
122; F. Borea w: Dizionario biografico degli Italiani, t. 8, 1966,
s. 467.
247
Na liście tej zabrakło m.in. Antoniego Rafaela Mengsa36,
Giovanniego Battisty Internariego37 i Marcella Bacciarelle-
go (ryc. 4)38. Przez pracownię Benefiala „przewinęli się”
liczni malarze i rzeźbiarze pragnący nauczyć się sztuki ry-
sunku. Być może, że byli wśród nich ci, którzy przyszli
oglądać popiersie artysty w pracowni Pacettiego - Amdrea
Bergondi czy Anton Maron.
Ponfrecli odkiył Bacciarellego dość późno. Być może,
że na jego trop naprowadzili go stypendyści Stanisława
Augusta Poniatowskiego lub liczni polscy kolekcjone-
rzy sztuki39, którzy odwiedzali pracownię Pacettiego. Fakt
ten odnotował autor Diariusza pod datą 19 stycznia
1783 r.: „Pan Giovanni Battista Ponfredi napisał list, który
zostanie przesłany do Polski Marcello Bacciarellemu, ma-
larzowi królewskiemu, i uczniowi Benefiala, aby zechciał
partycypować w kosztach ufundowania marmurowego
popiersia w Panteonie”40.
Pacetti, który napisał, że popiersie wykonał za dar-
mo, podał nieprawdopodobnie niski koszt pomnika -
50 skudów41. Brak natomiast danych co do wysokości
sumy, jaką zobowiązał się zapłacić każdy z uczestni-
ków.
Dlaczego w Panteonie?
Benefial zmarł 9 kwietnia 1764 r. i pochowany zo-
stał w kościele Santa Maria in Via42. Brak jakiejkolwiek
wzmianki na temat nagrobka w dawnych źródłach po-
zwala przypuszczać, że sprawa ta pozostała niezałatwio-
na. Powodem mogły być okoliczności śmierci artysty.
mi) dzieł swoich kolegów; z tą sytuacją jest związana karykatura
Carla Marchioniego, przedstawiająca artystę przed zamkniętymi
drzwiami Akademii, który „komentuje śmiechem” dekret wyklu-
czający go z grona akademickiej wspólnoty; zob. R. Berliner,
Zeichnungen von C.U.F. Marchionni (Munchner Jahrbuch der bil-
den den- Kunst, 9/10, 1959/60), s. 316. Do tego faktu odnosi się
tekst Panfrediego w: Bottari, Ticozzi, o. c., s. 34: „Tutti ąuesti
veraci insegnamenti, che Benefial pronunciava per unicamente
istruire la gioventu, che apprende piu dall’osservare i difetti per
fuggirli, furono presi da alcuni maestri per satire tagliata a loro
dosso; onde [...] lo rasero dalfimpegno del maestro”. Za Benefia-
lem ujął się Niccoló Soderini publikując: Lettera di un amico di San
Luca sopra alcuni Decreti di quell’Accademia pubblicati contro al
Signor Cavaliere Marco Benefial, Livorno 1757. Prawa akademic-
kie Benefialowi przywrócono na wniosek Paniniego 16 XI 1755,
tamże, c. 75.
33 Obaj nie są cytowani przez Thieme-Beckera.
34 Giovanni Parker jest wzmiankowana przez Thieme-Becke-
ra, t. XXVI, s. 240; zob. też Sus inno, o. c., s. 251-252.
35 Domenico de Angelis jest autorem malowideł w Villa Borghese
i w Pałacu Watykańskim; zob. Thieme-Becker, t. I, s. 507.
36 Mengs był uczniem Benefiala w latach 1741-1744; zob. T. O.
P e 1 z e 1, Anton Raphael Mengs and Neoclassicism. His Art, His
Influence and His Reputation, Ph. D. Princeton University 1968, s.
17; Z. Waźbiński, Marcello Bacciarelli w il suo contributo alle
collezioni reali di Dresda e di Varsovia [w:] Atti del Conuegno per
Festeggiare il centenario delllstituto Germanico di Firenze, Firenze
[w druku].
11! iSTANLSI 40 Al CINTO Ru Dl POLONIA CDI fUTUHANu
4. Marcello Bacciarelli, Autoportret, ok. 1793- Warszawa,
Muzeum Narodowe (fot. Muzeum)
Wiadomo, że od 1750 r. Benefial zapadł na zdrowiu, a
około 1760 zaczął tracić wzrok. Orędownikiem Benefiala
był hr. Niccoló Soderini, który zlecał artyście różne intrat-
ne zamówienia43, a kiedy ten zniedołężniał - wyznaczył
37 Internari prawdopodobnie przybył jednocześnie z Bacciarel-
lim do Drezna; jest autorem rysunków/kopii 14 plansz dla albumu
galerii Recueil d’estampes d’apres les plus celebres tableaux de la
Galerie Royale de Dresde..., Imprime a Dresde 1753—1757; zm. w
1761; zob. K. H. von Heinecken, Nachrichten von Kiinstler
und Kunstsachen, t. I, Leipzig 1768, s. 217; P. J. Mariette,
Abecedario sur les Arts et les Artistes [w:] Archives de lArt franęais,
t. II, Paris 1851-1853, t. IV, s. 399-400.
38 Artysta od 1750 był w Dreźnie; Heinecken, o. c.; Federi-
co Bacciarelli, „Rozmaitości”. Dodatek do Gazety Korespondenta
Warszawskiego Zagranicznego, Warszawa 1819, nr 40—42; zob.
też przyp. 83 i 86.
39 M.in. bp wileński Ignacy Massalski, który w 1785 otrzymał
tytuł accademico d’onore (ASL, Decreti, 54, k. 63), wielokrotnie
wzmiankowany w Giornale... Pacettiego (k. 37); „principe Ponia-
towski” - 1785 (k. 63); „principe Potocki” - 1786 (k. 66v.); „pri-
mato di Polonia” - Poniatowski - 1790 (k. 101v); „una Dama
polacca”, której towarzyszyli: abate Vasi i rzeźbiarz Cardelli — 1786
(k. llv); hr. Ignacy Łazieborski - 1785 (k. 51v); dwaj architekci
polscy - 1791 (k. 119). Zob. przyp. 103-105.
40 Giornale..., k. 19; „il Sig.r Gio. Batt. Ponfredi a scritto una
[lettera] p[er] mandare in Polonia al Sig.r Marcello Bacciarelli pit-
tor del Busto e Scolaro di Benefial accio voglia contribuire”.
41 Tamże, k. 34v.
42 Archivio di Vicariato Romano, S. Maria in Via, Libro dei Morti,
27, n. 244.
43 Zob. Ponfredi w: Bottari, Ticozzi, o. c., s. 23; G. Fal-
cida, Marco Benefial a Arsoli (Bolletino d’Arte, 48, 1963), s. 111-
122; F. Borea w: Dizionario biografico degli Italiani, t. 8, 1966,
s. 467.
247