DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0040
36 °&]ak mówić o sztuce
Bryl - jawi się zatem dwojako. Z jednej strony musi ona zdefiniować
specyfikę medium wizualnego, a to oznacza zarazem jego odmienność
od medium dyskursywnego, z drugiej zaś - określić postawę, w której
zakorzeniona jest możliwość prawomocnego przekładu obrazu na sło-
wo, a to z kolei oznacza poszukiwanie tego, co łączy oba media”11.
Z innej strony rysuje się stanowisko, reprezentowane przez Maxa Im-
dahla, twórcę „ikoniki”, oparte na przekonaniu o niesubstytuowalności
obrazu przez słowo. Swoistość języka wizualnego - zdaniem Imdahla -
polega na unaocznianiu prawd niemożliwych do wyrażenia w linear-
nym medium języka naturalnego. Niemniej historia sztuki winna dążyć
do jak największego zbliżenia słowa do obrazu, z tym że strukturze dzie-
ła sztuki, skomplikowanej w najwyższym stopniu, powinna odpowia-
dać równie złożona refleksja dyskursywna12. I wreszcie wszechobecne
we współczesnej kulturze werbalne pośrednictwo, „nieustające brzęcze-
nie komentarza estetycznego”, „mandaryńskie szaleństwo wtórnego
dyskursu” może być widziane nie jako problem teoretyczny czy meto-
dologiczny, ale jako realne zagrożenie dla bezpośredniego odbioru dzie-
ła sztuki i jego przeżywania, jako „zanieczyszczanie myśli i odczuwa-
nia”13 - jak przekonuje George Steiner.
Dokonywane z perspektywy dzisiejszej nauki o sztuce podsumowanie
różnorakich rozważań, przywołanych tu wybiórczo i zaledwie tytułem
przykładu, ukazuje bardzo trudny językowy status historii sztuki: „Jeśli
historia sztuki jest sztuką mówienia o obrazach, jest to zatem sztuka
przezwyciężania trudnej, spornej granicy między słowami i obrazami,
mówienia o tym, co «bezgłośne», przedstawiania czegoś, co nie może
przedstawić się samo. Zadanie takie może wydawać się beznadziejnie
sprzeczne: jeśli, z jednej strony, historia sztuki przemienia obraz w prze-
kaz słowny albo w «dyskurs», obraz znika z pola widzenia. Jeśli, z drugiej
strony, historia sztuki odrzuca język lub sprowadza go do roli służebnej
wobec obrazu, obraz pozostaje niemy i niewyartykułowany, a history-
kowi sztuki pozostaje powtarzać klisze o niewysławialności i nieprze-
tłumaczalności tego, co wizualne”14. Zawsze można uciec się do efek-
Bryl - jawi się zatem dwojako. Z jednej strony musi ona zdefiniować
specyfikę medium wizualnego, a to oznacza zarazem jego odmienność
od medium dyskursywnego, z drugiej zaś - określić postawę, w której
zakorzeniona jest możliwość prawomocnego przekładu obrazu na sło-
wo, a to z kolei oznacza poszukiwanie tego, co łączy oba media”11.
Z innej strony rysuje się stanowisko, reprezentowane przez Maxa Im-
dahla, twórcę „ikoniki”, oparte na przekonaniu o niesubstytuowalności
obrazu przez słowo. Swoistość języka wizualnego - zdaniem Imdahla -
polega na unaocznianiu prawd niemożliwych do wyrażenia w linear-
nym medium języka naturalnego. Niemniej historia sztuki winna dążyć
do jak największego zbliżenia słowa do obrazu, z tym że strukturze dzie-
ła sztuki, skomplikowanej w najwyższym stopniu, powinna odpowia-
dać równie złożona refleksja dyskursywna12. I wreszcie wszechobecne
we współczesnej kulturze werbalne pośrednictwo, „nieustające brzęcze-
nie komentarza estetycznego”, „mandaryńskie szaleństwo wtórnego
dyskursu” może być widziane nie jako problem teoretyczny czy meto-
dologiczny, ale jako realne zagrożenie dla bezpośredniego odbioru dzie-
ła sztuki i jego przeżywania, jako „zanieczyszczanie myśli i odczuwa-
nia”13 - jak przekonuje George Steiner.
Dokonywane z perspektywy dzisiejszej nauki o sztuce podsumowanie
różnorakich rozważań, przywołanych tu wybiórczo i zaledwie tytułem
przykładu, ukazuje bardzo trudny językowy status historii sztuki: „Jeśli
historia sztuki jest sztuką mówienia o obrazach, jest to zatem sztuka
przezwyciężania trudnej, spornej granicy między słowami i obrazami,
mówienia o tym, co «bezgłośne», przedstawiania czegoś, co nie może
przedstawić się samo. Zadanie takie może wydawać się beznadziejnie
sprzeczne: jeśli, z jednej strony, historia sztuki przemienia obraz w prze-
kaz słowny albo w «dyskurs», obraz znika z pola widzenia. Jeśli, z drugiej
strony, historia sztuki odrzuca język lub sprowadza go do roli służebnej
wobec obrazu, obraz pozostaje niemy i niewyartykułowany, a history-
kowi sztuki pozostaje powtarzać klisze o niewysławialności i nieprze-
tłumaczalności tego, co wizualne”14. Zawsze można uciec się do efek-