DOI article:
Woziński, Andrzej: Z rozważań nad Hansem Brandtem
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.42239#0031
narożnikach i pośrodku dłuższych boków. Na filarach tych wspierał się
niegdyś baldachim, o którym informują dokumenty pisane i którego
szczątki znaleziono w nawie głównej podczas wykopalisk prowadzonych
w katedrze w okresie międzywojennym. Źródła nie wspominają, by
w świątyni gnieźnieńskiej istniał inny, prócz świętowojciechowego, bal-
dachimowy nagrobek.
Powracając do kwestii datowania gnieźnieńskiej płyty na podstawie
przesłanek stylistycznych, zwrócić trzeba uwagę na inne dzieła, które
moim i kilku innych badaczy zdaniem, wyszły spod ręki jej twórcy. Są
nimi reliefy wyobrażające Chrzest św. Stefana oraz Męczeństwo św.
Wojciecha pochodzące, w co trudno wątpić, z boków tumby nagrobka św.
Wojciecha, oraz płyta heraldyczna z parą aniołów i herbem Dębno, pocho-
dząca przypuszczalnie z nagrobka zmarłego w 1480 r. arcybiskupa Jakuba
z Sienna - fundatora gnieźnieńskiej konfesji. W pracach tych dostrzegam
cechy, które mają korzenie w Nadrenii i Niderlandach. Na reliefie z her-
bem Dębno postaci aniołów są inspirowane miedziorytami działającego
w latach sześćdziesiątych XV w. nad Górnym Renem rytownika: Mistrza
E.S. W jego pracach, np. sztychach L. 23, 152, 154, 169, pojawiają się
podobne do gnieźnieńskich płaskorzeźb owalne, pełne oblicza aniołów
z rozwianymi włosami, odzianych w obszerne, pomięte szaty, ze skrzy-
dłami, a niekiedy całym ciałem, pokrytymi drobnym upierzeniem. Zape-
wne jego kompozycjami inspirował się Brandt we fragmentarycznie za-
chowanej scenie męczeństwa św. Wojciecha: upadająca (?) postać w dłu-
gim płaszczu z silnie wysuniętą do przodu prawą nogą powtarza ujęcie
znane ze sztychów L. 152 i L. 153. W rzeźbie w gdańskim Dworze Artusa
wyraźne są zapożyczenia z ryciny L. 145, z której pochodzi motyw wiru-
jącej w powietrzu peleryny oraz sylweta zamku na skale. Bardzo zbliżony
do gnieźnieńskich reliefów styl zdradzają dwie kamienne rzeźby przy-
pisywane Mikołajowi z Leydy, bądź wiązane z kręgiem jego oddziały-
wania: Zwiastowanie z epitafium biskupa Zygfryda von Venningen i jego
brata kanonika Mikołaja z ok. 1470 r. w katedrze w Spirze i epitafium
Elżbiety z Górlitz zmarłej w 1451 r., z ok. 1460 r. w kościele Św. Trójcy
w Trewirze. W obu tych dziełach oraz na tablicy heraldycznej w Gnieźnie
podobni są występujący z gładkiego tła aniołowie: ich twarze, pozy,
rozwiane szaty, gęsto upierzone skrzydła, a w Gnieźnie i Trewirze także
ciało; w gnieźnieńskim reliefie zwraca przede wszystkim uwagę, niemal
identyczne jak w Spirze, wdzięczne pochylenie głowy anioła stojącego
z prawej strony tablicy herbowej. W Zwiastowaniu w Spirze poła płaszcza
Marii, przerzucona przez stojące za nią krzesło, przypomina draperie
w scenie Chrztu św. Stefana - kaskadowo opadające poprzez jego udo i mi-
sę chrzcielną. Podobieństwo do płaskorzeźby w Trewirze daje się
zaobserwować w zataczających równoległe łuki fałdach szat św. Jerzego
i księżniczki w Dworze Artusa w Gdańsku. Pierwiastki niderlandzkie
odnajdujemy w Chrzcie św. Stefana i rzeźbie w Dworze Artusa. Bardzo
podobny jak w gnieźnieńskim reliefie schemat kompozycyjny - grupa
bardzo blisko siebie stojących, dośrodkowo ustawionych postaci
Z rozważań
nad Hansem
Brandtem
29
niegdyś baldachim, o którym informują dokumenty pisane i którego
szczątki znaleziono w nawie głównej podczas wykopalisk prowadzonych
w katedrze w okresie międzywojennym. Źródła nie wspominają, by
w świątyni gnieźnieńskiej istniał inny, prócz świętowojciechowego, bal-
dachimowy nagrobek.
Powracając do kwestii datowania gnieźnieńskiej płyty na podstawie
przesłanek stylistycznych, zwrócić trzeba uwagę na inne dzieła, które
moim i kilku innych badaczy zdaniem, wyszły spod ręki jej twórcy. Są
nimi reliefy wyobrażające Chrzest św. Stefana oraz Męczeństwo św.
Wojciecha pochodzące, w co trudno wątpić, z boków tumby nagrobka św.
Wojciecha, oraz płyta heraldyczna z parą aniołów i herbem Dębno, pocho-
dząca przypuszczalnie z nagrobka zmarłego w 1480 r. arcybiskupa Jakuba
z Sienna - fundatora gnieźnieńskiej konfesji. W pracach tych dostrzegam
cechy, które mają korzenie w Nadrenii i Niderlandach. Na reliefie z her-
bem Dębno postaci aniołów są inspirowane miedziorytami działającego
w latach sześćdziesiątych XV w. nad Górnym Renem rytownika: Mistrza
E.S. W jego pracach, np. sztychach L. 23, 152, 154, 169, pojawiają się
podobne do gnieźnieńskich płaskorzeźb owalne, pełne oblicza aniołów
z rozwianymi włosami, odzianych w obszerne, pomięte szaty, ze skrzy-
dłami, a niekiedy całym ciałem, pokrytymi drobnym upierzeniem. Zape-
wne jego kompozycjami inspirował się Brandt we fragmentarycznie za-
chowanej scenie męczeństwa św. Wojciecha: upadająca (?) postać w dłu-
gim płaszczu z silnie wysuniętą do przodu prawą nogą powtarza ujęcie
znane ze sztychów L. 152 i L. 153. W rzeźbie w gdańskim Dworze Artusa
wyraźne są zapożyczenia z ryciny L. 145, z której pochodzi motyw wiru-
jącej w powietrzu peleryny oraz sylweta zamku na skale. Bardzo zbliżony
do gnieźnieńskich reliefów styl zdradzają dwie kamienne rzeźby przy-
pisywane Mikołajowi z Leydy, bądź wiązane z kręgiem jego oddziały-
wania: Zwiastowanie z epitafium biskupa Zygfryda von Venningen i jego
brata kanonika Mikołaja z ok. 1470 r. w katedrze w Spirze i epitafium
Elżbiety z Górlitz zmarłej w 1451 r., z ok. 1460 r. w kościele Św. Trójcy
w Trewirze. W obu tych dziełach oraz na tablicy heraldycznej w Gnieźnie
podobni są występujący z gładkiego tła aniołowie: ich twarze, pozy,
rozwiane szaty, gęsto upierzone skrzydła, a w Gnieźnie i Trewirze także
ciało; w gnieźnieńskim reliefie zwraca przede wszystkim uwagę, niemal
identyczne jak w Spirze, wdzięczne pochylenie głowy anioła stojącego
z prawej strony tablicy herbowej. W Zwiastowaniu w Spirze poła płaszcza
Marii, przerzucona przez stojące za nią krzesło, przypomina draperie
w scenie Chrztu św. Stefana - kaskadowo opadające poprzez jego udo i mi-
sę chrzcielną. Podobieństwo do płaskorzeźby w Trewirze daje się
zaobserwować w zataczających równoległe łuki fałdach szat św. Jerzego
i księżniczki w Dworze Artusa w Gdańsku. Pierwiastki niderlandzkie
odnajdujemy w Chrzcie św. Stefana i rzeźbie w Dworze Artusa. Bardzo
podobny jak w gnieźnieńskim reliefie schemat kompozycyjny - grupa
bardzo blisko siebie stojących, dośrodkowo ustawionych postaci
Z rozważań
nad Hansem
Brandtem
29