DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena: Tryptyk z kościoła Św. Brygidy w Gdańsku: kilka uwag po wystawie "Aurea Porta Rzeczypospolitej"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.42239#0037
Magdalena Piwocka
Tryptyk z kościoła Św. Brygidy w Gdańsku.
Kilka uwag po wystawie „Aurea Porta Rzeczypospolitej "
Zależność sztuki gdańskiej od Niderlandów jest faktem tyleż oczywis-
tym, co naukowo udowodnionym. Jednym z elementów tworzących
i współodpowiedzialnych za to zjawisko pozostaje - u schyłku średnio-
wiecza i na początku doby nowożytnej - import malowanych i rzeźbionych
ołtarzy antwerpskich. Zasięg ich występowania, pokrywający się w tym
rejonie z geografią miast hanzeatyckich i intensywnością stosunków
handlowych w basenie Morza Bałtyckiego, wskazuje wprawdzie na
miażdżącą przewagę Szwecji nad Polską (31 zabytków wobec 7)1 , ale za to
wspaniałe realizacje Colyna de Coter2 i Joosa van Cleve3 (nie licząc
brugijskiego tryptyku Memlinga) - górują nad przeciętną produkcją
antwerpską rozpowszechnianą w całej Europie.
Do historycznego zasobu retabulów, które zapełniały świątynie Pomo-
rza przed reformacją, należy niewielki ołtarz z kościoła Św. Brygidy
w Gdańsku, zaprezentowany na wystawie „Aurea Porta Rzeczypospolitej"
(il.l)4. Sąsiedztwo Sądu Ostatecznego Memlinga i pięknego ołtarza
z Żukowa z góry wyznaczyły mu w ekspozycji rolę drugoplanową. Zbyt
jednak ogólna i budząca niedosyt nota katalogowa, autorstwa Beaty
Sztyber, a przede wszystkim skojarzenia, jakie nasuwa materiał
porównawczy, skłaniają do swoistej rewaloryzacji dzieła na tle obu
środowisk - gdańskiego i macierzystego.
Antwerpse retabels 15de-16de eeuw, I, red. H. Nieuwdorp (kat. wyst), Antwerpen 1993, s. 194-195. Za
życzliwą pomoc w sprowadzeniu literatury pragnę podziękować Paniom Joannie Kleiverda z Uniwersytetu
w Utrechcie, Helene Mund z Centre International d'Etude de la Peinture Medievale des Bassins de 1'Escaut et
de La Meuse z Brukseli oraz Marcie Topińskiej z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
2 J. Białostocki Les Musees de Pologne (Gdańsk, Krakóio, Warszawa), Bruxelles 1966, s. 42-54, poz. 119 (Les
Primitifs flamands, Corpus, 9); - C. Perier-d'Ieteren Colyn de Coter et la technicjue picturale des peintres flamands du
XVe siecle, Bruxelles 1985.
3 J. Białostocki Gdańskie dzieło Joosa van Cleve. Z dziejóio artystycznych stosunków Gdańska z Niderlandami,
„Studia Pomorskie" I: 1957, s. 170-230; j M. J. Friedlander Joos van Cleve, Jan Provost, Joachim Patenier. Early
Netherlandish Painting, IX, 1, Leyden-Brussels 1972, s. 55, poz. 20, il. 42-45; - Malarstwo francuskie, niderlandzkie,
-włoskie do 1600. Katalog zbiorów (Muzeum Narodowe w Warszawie), red. J. Białostocki, M. Skubiszewska,
Warszawa 1979, s. 63-65, poz. 39, il. 31-36.
4 Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od połowy XV do końca XVIII wieku, t.l: Eseje, t.2: Katalog. Pod
red. prof. dr. hab. Teresy Grzybkowskiej. Muzeum Narodowe w Gdańsku, maj - sierpień 1997, Gdańsk 1997,
t. 2: s. 54-55, poz. II. 11 (oprać. B. Sztyber).
35
Tryptyk z kościoła Św. Brygidy w Gdańsku.
Kilka uwag po wystawie „Aurea Porta Rzeczypospolitej "
Zależność sztuki gdańskiej od Niderlandów jest faktem tyleż oczywis-
tym, co naukowo udowodnionym. Jednym z elementów tworzących
i współodpowiedzialnych za to zjawisko pozostaje - u schyłku średnio-
wiecza i na początku doby nowożytnej - import malowanych i rzeźbionych
ołtarzy antwerpskich. Zasięg ich występowania, pokrywający się w tym
rejonie z geografią miast hanzeatyckich i intensywnością stosunków
handlowych w basenie Morza Bałtyckiego, wskazuje wprawdzie na
miażdżącą przewagę Szwecji nad Polską (31 zabytków wobec 7)1 , ale za to
wspaniałe realizacje Colyna de Coter2 i Joosa van Cleve3 (nie licząc
brugijskiego tryptyku Memlinga) - górują nad przeciętną produkcją
antwerpską rozpowszechnianą w całej Europie.
Do historycznego zasobu retabulów, które zapełniały świątynie Pomo-
rza przed reformacją, należy niewielki ołtarz z kościoła Św. Brygidy
w Gdańsku, zaprezentowany na wystawie „Aurea Porta Rzeczypospolitej"
(il.l)4. Sąsiedztwo Sądu Ostatecznego Memlinga i pięknego ołtarza
z Żukowa z góry wyznaczyły mu w ekspozycji rolę drugoplanową. Zbyt
jednak ogólna i budząca niedosyt nota katalogowa, autorstwa Beaty
Sztyber, a przede wszystkim skojarzenia, jakie nasuwa materiał
porównawczy, skłaniają do swoistej rewaloryzacji dzieła na tle obu
środowisk - gdańskiego i macierzystego.
Antwerpse retabels 15de-16de eeuw, I, red. H. Nieuwdorp (kat. wyst), Antwerpen 1993, s. 194-195. Za
życzliwą pomoc w sprowadzeniu literatury pragnę podziękować Paniom Joannie Kleiverda z Uniwersytetu
w Utrechcie, Helene Mund z Centre International d'Etude de la Peinture Medievale des Bassins de 1'Escaut et
de La Meuse z Brukseli oraz Marcie Topińskiej z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
2 J. Białostocki Les Musees de Pologne (Gdańsk, Krakóio, Warszawa), Bruxelles 1966, s. 42-54, poz. 119 (Les
Primitifs flamands, Corpus, 9); - C. Perier-d'Ieteren Colyn de Coter et la technicjue picturale des peintres flamands du
XVe siecle, Bruxelles 1985.
3 J. Białostocki Gdańskie dzieło Joosa van Cleve. Z dziejóio artystycznych stosunków Gdańska z Niderlandami,
„Studia Pomorskie" I: 1957, s. 170-230; j M. J. Friedlander Joos van Cleve, Jan Provost, Joachim Patenier. Early
Netherlandish Painting, IX, 1, Leyden-Brussels 1972, s. 55, poz. 20, il. 42-45; - Malarstwo francuskie, niderlandzkie,
-włoskie do 1600. Katalog zbiorów (Muzeum Narodowe w Warszawie), red. J. Białostocki, M. Skubiszewska,
Warszawa 1979, s. 63-65, poz. 39, il. 31-36.
4 Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od połowy XV do końca XVIII wieku, t.l: Eseje, t.2: Katalog. Pod
red. prof. dr. hab. Teresy Grzybkowskiej. Muzeum Narodowe w Gdańsku, maj - sierpień 1997, Gdańsk 1997,
t. 2: s. 54-55, poz. II. 11 (oprać. B. Sztyber).
35