DOI article:
Sztyber, Beata: Gdański pas kontuszowy ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.42239#0163
Beata Sztyber
Gdański pas kontuszowy ze zbiorów Muzeum
Narodowego w Gdańsku
W pierwszej części katalogu wystawy „Aurea Porta Rzeczypospolitej",
do eseju o gdańskich tkaninach i haftach, zakradła się pewna nieścisłość
wymagająca sprostowania. Korekta błędu okazała się nie do przeprowa-
dzenia w trakcie drukowania katalogu. Teraz jednak warto wrócić do tego
problemu, gdyż pozwoli on dopowiedzieć parę słów na temat persjarstwa
gdańskiego.
Rzecz dotyczy bowiem kontuszowych pasów produkowanych
w Gdańsku w 2 połowie XVIII w. W tekście eseju padło sformuowanie, że
nie spotyka się pasów litych z gdańskich manufaktur1. Otóż oczywiście
spotyka się, choć gwoli ścisłości, trzeba stwierdzić, że zachowany materiał
zabytkowy zawiera przewagę pasów jedynie półlitych. Srebrno, bądź
złotolitych nie było zbyt wiele, a w każdym razie nie zachowała się propo-
rcjonalnie do innych, ich znaczna liczba. Z obu wytwórni gdańskich, tj.
manufaktury Bescha i P.C. Salzhubnera, wychodziły częściej pasy kontu-
szowe jedwabne i półlite.
W porównaniu do tego, co produkowały inne persjarnie na terenie
Polski, od dawna zauważano różnice techniczne charakterystyczne dla
wytworów gdańskich. Zwracał na to uwagę szczególnie Tadeusz Mańko-
wski, dobry znawca persjarstwa polskiego, autor wielu cennych publikacji
na ten temat. Różnica ta jest dość subtelnej natury. Otóż złote bądź srebrne
nici w pasach gdańskich, nie są tak lśniące, nie mają, jak to T. Mańkowski
określa, „lustrowności"2. Jest to efekt nie stosowania „magla", powszech-
nie znanego w persjarniach polskich, mocniej związanych korzeniami ze
Wschodem3.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku kolekcja pasów kontu-
szowych nie pretenduje do miana licznej. Inaczej było przed II wojną
światową, gdy ówczesne Stadtmuseum otrzymało pospołu z Muzeum
1 B. Sztyber Tkaniny i hafty to Gdańsku od X do XVIII wieku, [w:] Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska
od połowy XV do końca XVIII wieku, t.: Eseje, t. 2-.Katalog. Pod red. prof. dr hab. Teresy Grzybkowskiej. Muzeum
Narodowe w Gdańsku, maj-sierpień 1997, Gdańsk 1997. Tu: Eseje, s. 330.
2 T. Mańkowski, Z. Wdowiszewski Pasy Polskie, Kraków MCMXXXVIII,
Tamże, s. 101.
161
Gdański pas kontuszowy ze zbiorów Muzeum
Narodowego w Gdańsku
W pierwszej części katalogu wystawy „Aurea Porta Rzeczypospolitej",
do eseju o gdańskich tkaninach i haftach, zakradła się pewna nieścisłość
wymagająca sprostowania. Korekta błędu okazała się nie do przeprowa-
dzenia w trakcie drukowania katalogu. Teraz jednak warto wrócić do tego
problemu, gdyż pozwoli on dopowiedzieć parę słów na temat persjarstwa
gdańskiego.
Rzecz dotyczy bowiem kontuszowych pasów produkowanych
w Gdańsku w 2 połowie XVIII w. W tekście eseju padło sformuowanie, że
nie spotyka się pasów litych z gdańskich manufaktur1. Otóż oczywiście
spotyka się, choć gwoli ścisłości, trzeba stwierdzić, że zachowany materiał
zabytkowy zawiera przewagę pasów jedynie półlitych. Srebrno, bądź
złotolitych nie było zbyt wiele, a w każdym razie nie zachowała się propo-
rcjonalnie do innych, ich znaczna liczba. Z obu wytwórni gdańskich, tj.
manufaktury Bescha i P.C. Salzhubnera, wychodziły częściej pasy kontu-
szowe jedwabne i półlite.
W porównaniu do tego, co produkowały inne persjarnie na terenie
Polski, od dawna zauważano różnice techniczne charakterystyczne dla
wytworów gdańskich. Zwracał na to uwagę szczególnie Tadeusz Mańko-
wski, dobry znawca persjarstwa polskiego, autor wielu cennych publikacji
na ten temat. Różnica ta jest dość subtelnej natury. Otóż złote bądź srebrne
nici w pasach gdańskich, nie są tak lśniące, nie mają, jak to T. Mańkowski
określa, „lustrowności"2. Jest to efekt nie stosowania „magla", powszech-
nie znanego w persjarniach polskich, mocniej związanych korzeniami ze
Wschodem3.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku kolekcja pasów kontu-
szowych nie pretenduje do miana licznej. Inaczej było przed II wojną
światową, gdy ówczesne Stadtmuseum otrzymało pospołu z Muzeum
1 B. Sztyber Tkaniny i hafty to Gdańsku od X do XVIII wieku, [w:] Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska
od połowy XV do końca XVIII wieku, t.: Eseje, t. 2-.Katalog. Pod red. prof. dr hab. Teresy Grzybkowskiej. Muzeum
Narodowe w Gdańsku, maj-sierpień 1997, Gdańsk 1997. Tu: Eseje, s. 330.
2 T. Mańkowski, Z. Wdowiszewski Pasy Polskie, Kraków MCMXXXVIII,
Tamże, s. 101.
161