DOI article:
Oszczanowski, Piotr: "Gdańszczanin we Wrocławiu": czy można mówić o ekspozyturze sztuki gdańskiej we Wrocławiu na przełomie XVI i XVII wieku?
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.42239#0111
To za zgodą i na polecenie Rady Miasta Wrocławia oraz za jej pienią-
dze w 1577/1578 r. przyjechał do Gdańska najwybitniejszy śląski rzeź-
biarz i architekt Friedrich Gross (zm. przed 16 X 1589). Podobnie, jak zro-
bią to w przyszłości inni artyści śląscy (np. architekt wrocławski Valentin
von Saebisch68, „Zeugwart" brzeski Georg Schreiber69, czy wreszcie ka-
mieniarze wrocławscy Balthasar Roch Mł.70 i Plans Lucas71) w tym to
mieście artysta ma zdobywać doświadczenia i poznawać nowości w sztu-
ce fortyfikacyjnej. Gross dał się poznać we Wrocławiu jako zdolny rzeź-
biarz, ale w związku z ustawicznie ponawiającym się w XVI w. za-
grożeniem tureckim, złym stanem wrocławskich obwarowań oraz
sędziwym juz wiekiem dotychczasowego architekta miejskiego Jacoba
Grossa, wrocławska Rada Miejska decyduje się protegować jego syna
Friedricha, prawie już czterdziestoletniego artystę i powoli przygotowy-
wać go do objęcia stanowiska architekta miejskiego (co nastąpiło dopiero
21 V 1586 r.). Rada prosi swoją odpowiedniczkę w Gdańsku, aby mimo
trwającego konfliktu ze Stefanem Batorym umożliwić artyście podróż
i pozwolić mu na zapoznanie się z interesującymi go fortyfikacjami
Gdańska i Elbląga72.
Efektem tej wizyty i zdobytych na Pomorzu doświadczeń był warto-
ściowy plan Wrocławia, jaki Gross wykonał w 1578 r.73 Prawdopodobnie
podkład mierniczy tego planu sporządził współpracujący od roku 1575
z Wrocławiem - Niderlandczyk czynny od 1567 r. w Gdańsku jako budo-
wniczy miejski, rzeźbiarz i geometra - Frederik Flendrikszon Vroom
z Harlemu (zm. 1593)/4. W czasie gdańskiej wizyty, być może po raz
68 Dowodem bytności w Gdańsku tego wybitnego wrocławskiego artysty - architekta miejskiego inspektora fortyfikacji -
są wykonane z autopsji dwa plany gdańskich umocnień z lat 1601 i 1635-1639. Pierwsza wizyta w Gdańsku rozpoczynała
podróż studyjną Wrocławianina po zachodzie Europy, druga - być może wiązała się znpodjętymi przez Saebischa
intensywnymi studiami projektowymi nad rozbudową fortyfikacji Wrocławia. Na ten temat - M. Złat Diua nieznane plany
fortyfikacji Gdańska z XVII w., „Rocznik Historii Sztuki" XVII: 1988, s. 195-201.
M Urodzony i zmarły w Brzegu (14 XII 1600 - 1 V 1667) stolarz, a od 1650 r. mistrz książęcego arsenału. W 1625 r.
obserwuje działania wojenne na Pomorzu, przebywa w tym czasie w Elblągu, Toruniu i Gdańsku; - por. Oszczanowski,
Gromadzki, op. cit., s. 118.
7,1 Był on synem starszego cechu murarzy i mistrza cechowego we Wrocławiu - Balthasara Rocha St. (zm. 15 X
1609), który zmarł podczas wędrówki czeladniczej w Gdańsku 11 XI 1625 r., w wieku 22 (23) lat - por. Bimler (1937b), s.
36 i Bimler (1938) Die Mauermeister der Breslauer Zunft 1475-1870, [w:] tegoż Quellen zur schlesischen Kunstgeschichte, H. 3,
Breslau 1938, s. 27.
71 J. Tylicki, biogram - Wilhelm II van der Meer, [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadxviślańskiego, pod red.
S. Gierszewskiego, t. III (L-P), pod red. Z. Nowaka, Gdańsk 1997, s. 183.
72 Schultz (1870), s. 119.
73 H. Luchs Bildende Kiinstler in Schlesien, nach Natnen und Monogrammen, „Zeitschrift des Vereins fur Geschi- chte
und Alterthum Schlesiens" Bd. V: 1863, s. 32-33; - E. Małachowicz Bastejowe fortyfikacje Wrocławia, [w:] Bastejowe
fortyfikacje w Polsce. Praca zbiorowa pod red. E. Małachowicza («Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki
i Techniki Politechniki Wrocławskiej", Nr 9: Studia i Materiały 3), Wrocław 1975, s. 99, rys. 2 na s. 100.
74 Wykonać miał „dokładne pomiary miasta". Donosiło o tym pismo wrocławskiej Rady Miejskiej z dnia
21 V 1578 r. skierowane do jej odpowiedniczki w Gdańsku, w którym uprzejmie dziękowano „dafi er uns dero geda-
chten Baumeister Friedrichen [Hendrick], eynen Niederlender, zukommen lasse". Do roku 1945 list ten przechowywa-
ny był w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, sygn. F.5, 12 i 17) - zob. Bimler (1934a), s. 87- -88; - tenże (1940) Die
schlesischen Masiv-Wehrbauten, Bd. I, Breslau 1940, s. 31; - K. Maleczyński, M. Morelowski, A. Ptaszycka Wrocław -
rozwój urbanistyczny, Warszawa 1956, s. 90. Zdaniem Małachowicza (Bastejowefortyfikacje ..., s. 120, przyp. 2) „ten pierw-
szy, pomiarowy plan Wrocławia w skali 1:1300, malowany na płótnie o wymiarach 1,80 x 1,28 cm, opracowany przez
budowniczego miejskiego z Gdańska Fryderyka Hendriks Vroem na podstawie zlecenia Wrocławskiej Rady Miejskiej z
dnia 21 maja 1578 roku, został tylko uzupełniony w szczegółach przez Fryderyka Grossa, ówczesnego budowniczego
miejskiego i odtąd znany pod jego nazwiskiem. Oryginał zaginął, znane są tylko fotokopie i odrysy naturalnej
wielkości".
Czy można
mówić
o ekspozytu-
rze sztuki
gdańskiej we
Wrocławiu
na przełomie
XVI i XVII
wieku?
109
dze w 1577/1578 r. przyjechał do Gdańska najwybitniejszy śląski rzeź-
biarz i architekt Friedrich Gross (zm. przed 16 X 1589). Podobnie, jak zro-
bią to w przyszłości inni artyści śląscy (np. architekt wrocławski Valentin
von Saebisch68, „Zeugwart" brzeski Georg Schreiber69, czy wreszcie ka-
mieniarze wrocławscy Balthasar Roch Mł.70 i Plans Lucas71) w tym to
mieście artysta ma zdobywać doświadczenia i poznawać nowości w sztu-
ce fortyfikacyjnej. Gross dał się poznać we Wrocławiu jako zdolny rzeź-
biarz, ale w związku z ustawicznie ponawiającym się w XVI w. za-
grożeniem tureckim, złym stanem wrocławskich obwarowań oraz
sędziwym juz wiekiem dotychczasowego architekta miejskiego Jacoba
Grossa, wrocławska Rada Miejska decyduje się protegować jego syna
Friedricha, prawie już czterdziestoletniego artystę i powoli przygotowy-
wać go do objęcia stanowiska architekta miejskiego (co nastąpiło dopiero
21 V 1586 r.). Rada prosi swoją odpowiedniczkę w Gdańsku, aby mimo
trwającego konfliktu ze Stefanem Batorym umożliwić artyście podróż
i pozwolić mu na zapoznanie się z interesującymi go fortyfikacjami
Gdańska i Elbląga72.
Efektem tej wizyty i zdobytych na Pomorzu doświadczeń był warto-
ściowy plan Wrocławia, jaki Gross wykonał w 1578 r.73 Prawdopodobnie
podkład mierniczy tego planu sporządził współpracujący od roku 1575
z Wrocławiem - Niderlandczyk czynny od 1567 r. w Gdańsku jako budo-
wniczy miejski, rzeźbiarz i geometra - Frederik Flendrikszon Vroom
z Harlemu (zm. 1593)/4. W czasie gdańskiej wizyty, być może po raz
68 Dowodem bytności w Gdańsku tego wybitnego wrocławskiego artysty - architekta miejskiego inspektora fortyfikacji -
są wykonane z autopsji dwa plany gdańskich umocnień z lat 1601 i 1635-1639. Pierwsza wizyta w Gdańsku rozpoczynała
podróż studyjną Wrocławianina po zachodzie Europy, druga - być może wiązała się znpodjętymi przez Saebischa
intensywnymi studiami projektowymi nad rozbudową fortyfikacji Wrocławia. Na ten temat - M. Złat Diua nieznane plany
fortyfikacji Gdańska z XVII w., „Rocznik Historii Sztuki" XVII: 1988, s. 195-201.
M Urodzony i zmarły w Brzegu (14 XII 1600 - 1 V 1667) stolarz, a od 1650 r. mistrz książęcego arsenału. W 1625 r.
obserwuje działania wojenne na Pomorzu, przebywa w tym czasie w Elblągu, Toruniu i Gdańsku; - por. Oszczanowski,
Gromadzki, op. cit., s. 118.
7,1 Był on synem starszego cechu murarzy i mistrza cechowego we Wrocławiu - Balthasara Rocha St. (zm. 15 X
1609), który zmarł podczas wędrówki czeladniczej w Gdańsku 11 XI 1625 r., w wieku 22 (23) lat - por. Bimler (1937b), s.
36 i Bimler (1938) Die Mauermeister der Breslauer Zunft 1475-1870, [w:] tegoż Quellen zur schlesischen Kunstgeschichte, H. 3,
Breslau 1938, s. 27.
71 J. Tylicki, biogram - Wilhelm II van der Meer, [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadxviślańskiego, pod red.
S. Gierszewskiego, t. III (L-P), pod red. Z. Nowaka, Gdańsk 1997, s. 183.
72 Schultz (1870), s. 119.
73 H. Luchs Bildende Kiinstler in Schlesien, nach Natnen und Monogrammen, „Zeitschrift des Vereins fur Geschi- chte
und Alterthum Schlesiens" Bd. V: 1863, s. 32-33; - E. Małachowicz Bastejowe fortyfikacje Wrocławia, [w:] Bastejowe
fortyfikacje w Polsce. Praca zbiorowa pod red. E. Małachowicza («Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki
i Techniki Politechniki Wrocławskiej", Nr 9: Studia i Materiały 3), Wrocław 1975, s. 99, rys. 2 na s. 100.
74 Wykonać miał „dokładne pomiary miasta". Donosiło o tym pismo wrocławskiej Rady Miejskiej z dnia
21 V 1578 r. skierowane do jej odpowiedniczki w Gdańsku, w którym uprzejmie dziękowano „dafi er uns dero geda-
chten Baumeister Friedrichen [Hendrick], eynen Niederlender, zukommen lasse". Do roku 1945 list ten przechowywa-
ny był w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, sygn. F.5, 12 i 17) - zob. Bimler (1934a), s. 87- -88; - tenże (1940) Die
schlesischen Masiv-Wehrbauten, Bd. I, Breslau 1940, s. 31; - K. Maleczyński, M. Morelowski, A. Ptaszycka Wrocław -
rozwój urbanistyczny, Warszawa 1956, s. 90. Zdaniem Małachowicza (Bastejowefortyfikacje ..., s. 120, przyp. 2) „ten pierw-
szy, pomiarowy plan Wrocławia w skali 1:1300, malowany na płótnie o wymiarach 1,80 x 1,28 cm, opracowany przez
budowniczego miejskiego z Gdańska Fryderyka Hendriks Vroem na podstawie zlecenia Wrocławskiej Rady Miejskiej z
dnia 21 maja 1578 roku, został tylko uzupełniony w szczegółach przez Fryderyka Grossa, ówczesnego budowniczego
miejskiego i odtąd znany pod jego nazwiskiem. Oryginał zaginął, znane są tylko fotokopie i odrysy naturalnej
wielkości".
Czy można
mówić
o ekspozytu-
rze sztuki
gdańskiej we
Wrocławiu
na przełomie
XVI i XVII
wieku?
109