DOI article:
Grzybkowska, Teresa: Stattler i Towiański - hermetyzm zobrazowany
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0325
STATTLER I TOWIANSKI - HERMETYZM ZOBRAZOWANY
321
skie, że dość jest jednym słowem, zarysem pokazać im piękną postać duchową
[...] sądziłem, że wszyscy ludzie obdarzeni są platońską i attycką uwagą”18.
Te słowa mogą również charakteryzować dzieło Stattlera.
Wielkie, nawiązujące do form włoskich płótno zawiera treści patriotyczne
zakamuflowane w opowieści biblijnej. Artysta sięgnął po epizod z wojny ży-
dowskiej19 - powstanie Machabeuszy przeciw Antiochowi IV Epifanesowi,
władcy perskiemu z dynastii Seleucydów, namiestnikowi rzymskiemu. Ten do-
magał się od Machabeuszy porzucenia wiary przodków, oddania czci bogom
rzymskim.
Namalowana scena ukazała moment, kiedy żołnierz rzymski wzywa kapłana
Mattatiasza, wodza Machabeuszy, i jego synów do wyrzeczenia się wiary. Oglą-
damy moment decydującej odmowy, której wynikiem było powstanie Machabe-
uszy przeciw Rzymianom. Obok monumentalnej postaci Mattatiasza stoi jego
syn Juda z dzieckiem na ręku - to przyszły wódz powstania, dalej inni człon-
kowie rodu, rozpaczające kobiety. W głębi obrazu posąg Zeusa, po prawej
ołtarz z młotem i rozkutymi kajdanami. Młot stanowi aluzję do przydomka
Judy, który wywodzi się od chaldejskiego słowa makaba, co oznacza „młot-
-młotarz”. Juda Machabeusz - Juda-Makaba był owym młotem, wodzem powsta-
nia rozkuwającym kajdany niewoli.
Stattler-nazareńczyk starał się formą i treścią dorównać uwielbianemu Rafae-
lowi. Studiując w Rzymie w Akademii św. Łukasza poznał osobiście Overbecka
i jak on szukał natchnienia w dziełach Rafaela. Tego mistrza włoskiego rene-
sansu podziwiał wraz ze swym przyjacielem tyrolczykiem, malarzem Josephem
Carattonaro. W Machabeuszach postawa synów i cór żydowskiego wodza przy-
pomina neoplatońskich bohaterów Rafaela, zwłaszcza tych ze Stanz Watykań-
skich, szczególnie pilnie studiowanych przez Stattlerta. Dlatego też w obrazie
dominują duże płaszczyzny żółci i błękitów, znanych z fresku Akademia Pla-
tońska. Głowa Mattatiasza naśladuje oblicze Platona z tego fresku20. Oblicze
Judy Machabeusza powtarza twarz zrozpaczonego ojca opętanego chłopca z Ra-
faelowskiego Przemienienia z Pinakoteki-Watykańskiej, ostatniego dzieła tego
geniusza włoskiego renesansu, przy którego malowaniu zaskoczyła go śmierć.
W dobitnie sformułowanym religijno-filozoficzno-patriotycznym przesłaniu
Machabeusze stanowią programowe dzieło towiańczyków; apoteozują przedsta-
wicieli mesjanistycznego narodu wybranego. Monumentalne ciała wyrażają
zamkniętą w nich potęgę ducha, siła fizyczna płynie z mocy duchowych, które
18 Tamże.
19 Josephus Flavius, Wojna żydowska, z jęz. greckiego przeł. oraz wstępem i komenta-
rzem opatrzył J. Rodożycki, wyd. 2, Warszawa 1992.
20 Co pierwszy spostrzegł T. Dobrowolski (dz. cyt.).
321
skie, że dość jest jednym słowem, zarysem pokazać im piękną postać duchową
[...] sądziłem, że wszyscy ludzie obdarzeni są platońską i attycką uwagą”18.
Te słowa mogą również charakteryzować dzieło Stattlera.
Wielkie, nawiązujące do form włoskich płótno zawiera treści patriotyczne
zakamuflowane w opowieści biblijnej. Artysta sięgnął po epizod z wojny ży-
dowskiej19 - powstanie Machabeuszy przeciw Antiochowi IV Epifanesowi,
władcy perskiemu z dynastii Seleucydów, namiestnikowi rzymskiemu. Ten do-
magał się od Machabeuszy porzucenia wiary przodków, oddania czci bogom
rzymskim.
Namalowana scena ukazała moment, kiedy żołnierz rzymski wzywa kapłana
Mattatiasza, wodza Machabeuszy, i jego synów do wyrzeczenia się wiary. Oglą-
damy moment decydującej odmowy, której wynikiem było powstanie Machabe-
uszy przeciw Rzymianom. Obok monumentalnej postaci Mattatiasza stoi jego
syn Juda z dzieckiem na ręku - to przyszły wódz powstania, dalej inni człon-
kowie rodu, rozpaczające kobiety. W głębi obrazu posąg Zeusa, po prawej
ołtarz z młotem i rozkutymi kajdanami. Młot stanowi aluzję do przydomka
Judy, który wywodzi się od chaldejskiego słowa makaba, co oznacza „młot-
-młotarz”. Juda Machabeusz - Juda-Makaba był owym młotem, wodzem powsta-
nia rozkuwającym kajdany niewoli.
Stattler-nazareńczyk starał się formą i treścią dorównać uwielbianemu Rafae-
lowi. Studiując w Rzymie w Akademii św. Łukasza poznał osobiście Overbecka
i jak on szukał natchnienia w dziełach Rafaela. Tego mistrza włoskiego rene-
sansu podziwiał wraz ze swym przyjacielem tyrolczykiem, malarzem Josephem
Carattonaro. W Machabeuszach postawa synów i cór żydowskiego wodza przy-
pomina neoplatońskich bohaterów Rafaela, zwłaszcza tych ze Stanz Watykań-
skich, szczególnie pilnie studiowanych przez Stattlerta. Dlatego też w obrazie
dominują duże płaszczyzny żółci i błękitów, znanych z fresku Akademia Pla-
tońska. Głowa Mattatiasza naśladuje oblicze Platona z tego fresku20. Oblicze
Judy Machabeusza powtarza twarz zrozpaczonego ojca opętanego chłopca z Ra-
faelowskiego Przemienienia z Pinakoteki-Watykańskiej, ostatniego dzieła tego
geniusza włoskiego renesansu, przy którego malowaniu zaskoczyła go śmierć.
W dobitnie sformułowanym religijno-filozoficzno-patriotycznym przesłaniu
Machabeusze stanowią programowe dzieło towiańczyków; apoteozują przedsta-
wicieli mesjanistycznego narodu wybranego. Monumentalne ciała wyrażają
zamkniętą w nich potęgę ducha, siła fizyczna płynie z mocy duchowych, które
18 Tamże.
19 Josephus Flavius, Wojna żydowska, z jęz. greckiego przeł. oraz wstępem i komenta-
rzem opatrzył J. Rodożycki, wyd. 2, Warszawa 1992.
20 Co pierwszy spostrzegł T. Dobrowolski (dz. cyt.).