DOI article:
Kuczyńska, Jadwiga: Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0018
14
JADWIGA KUCZYŃSKA
5. Veerle (obecnie Bruksela, Musées Royaux d'Art et d'Histoire),
chrzcielnica
mniejsze zapotrzebowanie na ten sprzęt liturgiczny, a także na rosnącą konkurencję chrzcielnic
metalowych.
Cechy gotyku wystąpiły w chrzcielnicach w ciągu XIII w. W ich budowie przeważał plan
oktogonu, a preferowaną formą stała się kielichowa. Poza rozpowszechnionym typem kielichowym,
który przyjął się również na terenie Europy środkowej, wytwarzano jeszcze chrzcielnice typu miso-
wego, architektonicznego i pośredniego. Występowały one na obszarze całej Europy Zachodniej.
Późnogotyckie chrzcielnice kielichowe miały niekiedy wysokie przykrywy w kształcie wieży, stano-
wiące z nimi kompozycyjną całość, jak np. chrzcielnica w katedrze Św. Stefana w Wiedniu z lat
1476—1481, wykonana przez Ulricha Auera z Salzburga54. Czasem kielichową chrzcielnicę otaczano
wysoką obudową w kształcie strzelistego cyborium o precyzyjnie wyrzeźbionych ściankach, jak
np. w kościele Św. Seweryna w Erfurcie55.
Dekoracja chrzcielnic naśladowała głównie wzory architektoniczne i w ten sposób bezpośrednio
nawiązywała do form budowli, w której obiekt się znajdował. Często motywy architektoniczne łączyły
się z roślinnymi lub z figuralnymi. Przedstawienia figuralne umieszczano zazwyczaj w czworokątnych
ramach dzielących czaszę, a często i trzon na szereg ostro odgraniczonych pól, jak np. w Aylsham
(Anglia)56 i w Velkym Palcu (Czechy)57. Niektóre systemy dekoracji bywały podejmowane w wielu
naśladownictwach, co prowadziło w końcu do mało twórczego powtarzania wzorów i do powstawania
dzieł wysoce schematycznych. Formy dekoracji późnego gotyku wypowiedziały się w sposób szcze-
gólnie bogaty w chrzcielnicach niemieckich, np. w Strasburgu58, Erfurcie (il. 6) i chrzcielnicach
angielskich59.
Na chrzcielnicach gotyckich umieszczano dość często inskrypcje zawierające daty, imiona funda-
torów lub twórców chrzcielnic jak również wezwania dewocyjne60.
W XV w. sztuka gotycka wprowadziła na płaszczyzny chrzcielnic motywy świeckie w postaci
54 Sauser, op-. cit., s. 20, il. 4; R. К. Donin, Der Wiener Stephansdom und seine Geschichte, wyd. 2, Wien 1952,
s. 78.
55 W. Passarge, Der Dom und die Severikirche zu Erfurt, Magdeburg 1962, s. 26.
56 Bond, op. cit., s. 252, il. na s. 250.
57 Fotografia w zbiorach Statni Ûstav Pamâtkové Peće a Ochrany Pfirody w Pradze, nr neg. 10961.
58 F. Leitschuh, Strassburg, Leipzig 1903, s. 31, il. 51.
59 Bond. od. cit., s. 229. il. na s. 232, 250, 258.
60 Liczne przykłady chrzcielnic z inskrypcjami podaje Bond, op. cit., s. 113, 115, 240, 253, 257; P. Saintenoy,
Prolégomènes à l'étude de la filiation des formes des fonts baptismaux depuis les baptistères jusqu'au XVI siècle, Bruxelles
1892, s. 13-18; Corblet, op. cit., s. 105-106.
JADWIGA KUCZYŃSKA
5. Veerle (obecnie Bruksela, Musées Royaux d'Art et d'Histoire),
chrzcielnica
mniejsze zapotrzebowanie na ten sprzęt liturgiczny, a także na rosnącą konkurencję chrzcielnic
metalowych.
Cechy gotyku wystąpiły w chrzcielnicach w ciągu XIII w. W ich budowie przeważał plan
oktogonu, a preferowaną formą stała się kielichowa. Poza rozpowszechnionym typem kielichowym,
który przyjął się również na terenie Europy środkowej, wytwarzano jeszcze chrzcielnice typu miso-
wego, architektonicznego i pośredniego. Występowały one na obszarze całej Europy Zachodniej.
Późnogotyckie chrzcielnice kielichowe miały niekiedy wysokie przykrywy w kształcie wieży, stano-
wiące z nimi kompozycyjną całość, jak np. chrzcielnica w katedrze Św. Stefana w Wiedniu z lat
1476—1481, wykonana przez Ulricha Auera z Salzburga54. Czasem kielichową chrzcielnicę otaczano
wysoką obudową w kształcie strzelistego cyborium o precyzyjnie wyrzeźbionych ściankach, jak
np. w kościele Św. Seweryna w Erfurcie55.
Dekoracja chrzcielnic naśladowała głównie wzory architektoniczne i w ten sposób bezpośrednio
nawiązywała do form budowli, w której obiekt się znajdował. Często motywy architektoniczne łączyły
się z roślinnymi lub z figuralnymi. Przedstawienia figuralne umieszczano zazwyczaj w czworokątnych
ramach dzielących czaszę, a często i trzon na szereg ostro odgraniczonych pól, jak np. w Aylsham
(Anglia)56 i w Velkym Palcu (Czechy)57. Niektóre systemy dekoracji bywały podejmowane w wielu
naśladownictwach, co prowadziło w końcu do mało twórczego powtarzania wzorów i do powstawania
dzieł wysoce schematycznych. Formy dekoracji późnego gotyku wypowiedziały się w sposób szcze-
gólnie bogaty w chrzcielnicach niemieckich, np. w Strasburgu58, Erfurcie (il. 6) i chrzcielnicach
angielskich59.
Na chrzcielnicach gotyckich umieszczano dość często inskrypcje zawierające daty, imiona funda-
torów lub twórców chrzcielnic jak również wezwania dewocyjne60.
W XV w. sztuka gotycka wprowadziła na płaszczyzny chrzcielnic motywy świeckie w postaci
54 Sauser, op-. cit., s. 20, il. 4; R. К. Donin, Der Wiener Stephansdom und seine Geschichte, wyd. 2, Wien 1952,
s. 78.
55 W. Passarge, Der Dom und die Severikirche zu Erfurt, Magdeburg 1962, s. 26.
56 Bond, op. cit., s. 252, il. na s. 250.
57 Fotografia w zbiorach Statni Ûstav Pamâtkové Peće a Ochrany Pfirody w Pradze, nr neg. 10961.
58 F. Leitschuh, Strassburg, Leipzig 1903, s. 31, il. 51.
59 Bond. od. cit., s. 229. il. na s. 232, 250, 258.
60 Liczne przykłady chrzcielnic z inskrypcjami podaje Bond, op. cit., s. 113, 115, 240, 253, 257; P. Saintenoy,
Prolégomènes à l'étude de la filiation des formes des fonts baptismaux depuis les baptistères jusqu'au XVI siècle, Bruxelles
1892, s. 13-18; Corblet, op. cit., s. 105-106.