DOI issue:
Artykuły
DOI article:Brzozowska, Ałła: Humanistyczna ideologia władzy w mowach politycznych i dekoracji malarskiej Pontyfikału biskupa płockiego Erazma Ciołka (Ms. Czart. 1212 IV)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0030
28
Ałła Brzozowska
ryka Folwarskiego5, ale jednak wciąż istnieją luki i sprzeczności w przekazywanych nam
informacjach i ich interpretacji6 *. O ile jednak życiorys Erazma Ciołka stanowił przed-
miot zainteresowań historyków, o tyle nad zachowaną twórczością literacką nie podję-
to żadnych badań'. Do dnia dzisiejszego zachowały się cztery mowy autorstwa biskupa
płockiego, o których utrwalenie zadbał on osobiście. Wszystkie zostały wydane starania-
mi autora w miejscu, w którym pełnieni! misję dyplomatyczną. Dwie pierwsze mowy są
obediencyjne: pierwsza z nich została wygłoszona 1501 r. przed papieżem Aleksandrem
VI w Rzymie8, a druga przed Juliuszem II w 1505 r.9 Trzecią z kolei mowę wygłosił Ciołek
5 H. Folwarski, Erazm Ciołek biskup i dyplomata, Warszawa 1935.
6 Oprócz tych trzech kluczowych dla badań nad życiem Erazma Ciołka prac informacje o biskupie
płockim zawierają między innymi następujące pozycje: S. Lubieński, Series, vitae, res gestae episcopo-
rum Plocensium, ed. A. Trzebicki, Cracoviae 1642, s. 154; J.D. Janocki, Ianociana sive clarorum atąue
illustrium Poloniae auctorum maecenatumąue memoriae miscellae, t. 2, XLII, Varsoviae et Lipsiae 1779,
s. 82-90; Idem, op. cit., t. 3, XLIV, Varsoviae 1819, s. 118-122; I. Chodynicki, Dykcjonarz uczonych po-
laków, t. 1, Lwów 1833, s. 81-84; ks. M. Nowodworski, Encyklopedia kościelna, t. 3, Warszawa 1874,
s. 392-393; ks. J. Kor ytkow ski, Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowi i metropolici polscy od roku 1000 aż
do 1821, t. 2, Poznań 1888, s. 625-627; K. Morawski, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2, Kraków
1900, s. 249-251, 271-274; Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937, s. 78-81; L. Łętowski, Katalog
biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 2, Kraków 1852, s. 126-146; K. Hoszowski, Rozbiór kry-
tyczny biografów Erazma Ciołka, Kraków 1875; S. Kutrzeba, J. Fijałek, Kopiarz rzymski Erazma Ciołka
z początku wieku XVI [w:] Archiwum Komisji Historycznej, t. 1, 1923, s. 2; Fundator i mecenas. Magnate-
ria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicza, Białystok
2011; A. Kamler, Od szkoły do senatu. Wykształcenie senatorów w Koronie w latach 1501-1586, Warszawa
2006; ks. M. Grzybowski, Mecenat biskupów płockich doby renesansu [w:] Studia płockie, t. XXXV, 2007,
s. 229-240. Te oraz inne prace w większości powielają wiadomości, ale zdarza się, że zawierają informacje
zaskakujące, które nie znajdują potwierdzenia w źródłach historycznych. Na przykład Stanisław Ł e m p i c ki
w Polskim Słowniku Biograficznym pisze o stosunkach Erazma Ciołka z Kallimachem i Janem Ursynem, czy
też o zobowiązaniu cesarza Maksymiliana I względem Ciołka w sprawie pozyskania dla niego kapelusza
kardynalskiego, albo w Epokach Literackich - Renesans redakcji Sławomira Żurawskiego podane zostało, że
Ciołek był w młodości dworzaninem książąt Ferrary (por. Epoki Literackie - Renesans, red. S. Żurawski,
Warszawa 2008, s. 50). Podstawowym zaś błędem, wciąż powtarzanym przez różnych badaczy, jest mylenie
biskupa płockiego z żyjącym w tym samym okresie drugim Erazmem Ciołkiem, opatem mogilskim; obaj
podobno byli spokrewnieni (por. A. Kamler, Od szkoły do senatu. Wykształcenie senatorów w Koronie
w latach 1501-1586, Warszawa 2006).
Twórczość literacką Ciołka omawiał bardzo pobieżnie, bez uwzględnienia kontekstu historyczno-kul-
turowego, i nader surowo, hrabia Józef Maksymilian Ossoliński (J.M. Ossoliński, Wiadomości histo-
ryczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej, Kraków 1819, s. 356-393), a także S. Lukas (S. Lukas,
Erazm Ciołek, biskup płocki, Warszawa 1878, s. 103-110). Niniejszy tekst jest częścią rozprawy doktor-
skiej pt. Erazm Ciołek. Życie i spuścizna literacka powstającej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu
Wrocławskiego pod kierunkiem prof. dr hab. Teresy Szostek.
8 Erasmi Vitellii C. prepositi Vilnensis illustrissimi domini Alexandri magni ducis Litthuaniae secretarii et
oratoris. Ad Alexandrum sextum pontificem maximum in prestita obedientia Romae habita oratio. Edita Ro-
mae 1501 per Ioannem Besicken. Przedrukowana zaś została w Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae
- zbiorze dokumentów dotyczących działalności politycznej Polski i Litwy w Rzymie, opublikowanym przez
Augustyna Theinera (zob. A. T h e i n e r, Vetera monumenta Poloniae et Lituaniae, s. 277-279).
9 Oratio in praestitia oboedientia solenni sanctissimo domino nostro Julio II Papae nomine serenissimi
principis Alexandri regis Poloniae (...) per (...) Herasmum Vitellium episcopum Plocensem die Lunae mensis
Martii Anno sałutis MDV. Edita Romae 1505 per Eucarium Silber. Drugie wydanie (z rękopisu) miało
miejsce u Augustyna Theinera (zob. A. T h e i n e r, op. cit., s. 300-302).
Ałła Brzozowska
ryka Folwarskiego5, ale jednak wciąż istnieją luki i sprzeczności w przekazywanych nam
informacjach i ich interpretacji6 *. O ile jednak życiorys Erazma Ciołka stanowił przed-
miot zainteresowań historyków, o tyle nad zachowaną twórczością literacką nie podję-
to żadnych badań'. Do dnia dzisiejszego zachowały się cztery mowy autorstwa biskupa
płockiego, o których utrwalenie zadbał on osobiście. Wszystkie zostały wydane starania-
mi autora w miejscu, w którym pełnieni! misję dyplomatyczną. Dwie pierwsze mowy są
obediencyjne: pierwsza z nich została wygłoszona 1501 r. przed papieżem Aleksandrem
VI w Rzymie8, a druga przed Juliuszem II w 1505 r.9 Trzecią z kolei mowę wygłosił Ciołek
5 H. Folwarski, Erazm Ciołek biskup i dyplomata, Warszawa 1935.
6 Oprócz tych trzech kluczowych dla badań nad życiem Erazma Ciołka prac informacje o biskupie
płockim zawierają między innymi następujące pozycje: S. Lubieński, Series, vitae, res gestae episcopo-
rum Plocensium, ed. A. Trzebicki, Cracoviae 1642, s. 154; J.D. Janocki, Ianociana sive clarorum atąue
illustrium Poloniae auctorum maecenatumąue memoriae miscellae, t. 2, XLII, Varsoviae et Lipsiae 1779,
s. 82-90; Idem, op. cit., t. 3, XLIV, Varsoviae 1819, s. 118-122; I. Chodynicki, Dykcjonarz uczonych po-
laków, t. 1, Lwów 1833, s. 81-84; ks. M. Nowodworski, Encyklopedia kościelna, t. 3, Warszawa 1874,
s. 392-393; ks. J. Kor ytkow ski, Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowi i metropolici polscy od roku 1000 aż
do 1821, t. 2, Poznań 1888, s. 625-627; K. Morawski, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2, Kraków
1900, s. 249-251, 271-274; Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937, s. 78-81; L. Łętowski, Katalog
biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 2, Kraków 1852, s. 126-146; K. Hoszowski, Rozbiór kry-
tyczny biografów Erazma Ciołka, Kraków 1875; S. Kutrzeba, J. Fijałek, Kopiarz rzymski Erazma Ciołka
z początku wieku XVI [w:] Archiwum Komisji Historycznej, t. 1, 1923, s. 2; Fundator i mecenas. Magnate-
ria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicza, Białystok
2011; A. Kamler, Od szkoły do senatu. Wykształcenie senatorów w Koronie w latach 1501-1586, Warszawa
2006; ks. M. Grzybowski, Mecenat biskupów płockich doby renesansu [w:] Studia płockie, t. XXXV, 2007,
s. 229-240. Te oraz inne prace w większości powielają wiadomości, ale zdarza się, że zawierają informacje
zaskakujące, które nie znajdują potwierdzenia w źródłach historycznych. Na przykład Stanisław Ł e m p i c ki
w Polskim Słowniku Biograficznym pisze o stosunkach Erazma Ciołka z Kallimachem i Janem Ursynem, czy
też o zobowiązaniu cesarza Maksymiliana I względem Ciołka w sprawie pozyskania dla niego kapelusza
kardynalskiego, albo w Epokach Literackich - Renesans redakcji Sławomira Żurawskiego podane zostało, że
Ciołek był w młodości dworzaninem książąt Ferrary (por. Epoki Literackie - Renesans, red. S. Żurawski,
Warszawa 2008, s. 50). Podstawowym zaś błędem, wciąż powtarzanym przez różnych badaczy, jest mylenie
biskupa płockiego z żyjącym w tym samym okresie drugim Erazmem Ciołkiem, opatem mogilskim; obaj
podobno byli spokrewnieni (por. A. Kamler, Od szkoły do senatu. Wykształcenie senatorów w Koronie
w latach 1501-1586, Warszawa 2006).
Twórczość literacką Ciołka omawiał bardzo pobieżnie, bez uwzględnienia kontekstu historyczno-kul-
turowego, i nader surowo, hrabia Józef Maksymilian Ossoliński (J.M. Ossoliński, Wiadomości histo-
ryczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej, Kraków 1819, s. 356-393), a także S. Lukas (S. Lukas,
Erazm Ciołek, biskup płocki, Warszawa 1878, s. 103-110). Niniejszy tekst jest częścią rozprawy doktor-
skiej pt. Erazm Ciołek. Życie i spuścizna literacka powstającej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu
Wrocławskiego pod kierunkiem prof. dr hab. Teresy Szostek.
8 Erasmi Vitellii C. prepositi Vilnensis illustrissimi domini Alexandri magni ducis Litthuaniae secretarii et
oratoris. Ad Alexandrum sextum pontificem maximum in prestita obedientia Romae habita oratio. Edita Ro-
mae 1501 per Ioannem Besicken. Przedrukowana zaś została w Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae
- zbiorze dokumentów dotyczących działalności politycznej Polski i Litwy w Rzymie, opublikowanym przez
Augustyna Theinera (zob. A. T h e i n e r, Vetera monumenta Poloniae et Lituaniae, s. 277-279).
9 Oratio in praestitia oboedientia solenni sanctissimo domino nostro Julio II Papae nomine serenissimi
principis Alexandri regis Poloniae (...) per (...) Herasmum Vitellium episcopum Plocensem die Lunae mensis
Martii Anno sałutis MDV. Edita Romae 1505 per Eucarium Silber. Drugie wydanie (z rękopisu) miało
miejsce u Augustyna Theinera (zob. A. T h e i n e r, op. cit., s. 300-302).