DOI issue:
Artykuły
DOI article:Brzozowska, Ałła: Humanistyczna ideologia władzy w mowach politycznych i dekoracji malarskiej Pontyfikału biskupa płockiego Erazma Ciołka (Ms. Czart. 1212 IV)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0031
Humanistyczna ideologia władzy w mowach politycznych i dekoracji malarskiej Pontyfikału...
29
na sejmie w Augsburgu w 1518 r. w obecności cesarza Maksymiliana I, licznie zgromadzo-
nych książąt i elektorów Rzeszy, posłów innych krajów oraz przedstawicieli świata nauki
i sztuki, a także innych znakomitości10. Jest to najsławniejsza mowa biskupa płockiego,
za którą zgromadzeni przyznali mu palmę zwycięstwa11, a jej pierwsze wydanie miało
miejsce już w dwa tygodnie po wygłoszeniu12. Z czwartą i ostatnią ze swych mów wystąpił
on w Wiecznym Mieście w 1518 r. wobec papieża Leona X13.
10 Oratio per reverendissimum patrem dominum Erasmum Vitellium episcopum plocensem inceleberrimo
augustensi comentu ad caesarem Maximilianum nomine victoriosissimi regis Poloniae Sigismundi habita
coram omnibus sacri imperii electoribus plurimisąue germaniae principibus die veneris, XX augusti anno
domini MDXVIII. Impressum Augustae Vindelicorum in officina Millerana 1518.
11 Pisze o tym Jakub Spiegel w liście dedykacyjnym do Erazma z Rotterdamu dołączonym do pierw-
szego wydania owej mowy, zaznaczając, jak wielkie wrażenie wywarła na słuchaczach wypowiedź bisku-
pa płockiego: „(...) sic ornate, sic graviter oravit ut ad intima usąue praecordia auditorum vehementia
sententiarum penetraverit, pluresąue ad fłetum concitavit ei vero docto simul et facundo omnes docti
et eloąuentes palmam tribuunt” - „Tak wymownie, tak mocno przemówił, że aż do najgłębszych uczuć
słuchaczy siłą myśli przeniknął i wielu do płaczu doprowadził. Temu też wykształconemu oraz wymowne-
mu człowiekowi wszyscy uczeni i biegli w sztuce oratorskiej palmę [zwycięstwa] przyznali”- tłumaczenie
tu i niżej, o ile nie zaznaczono inaczej, autorki artykułu. Ibidem. Podobnie opisuje wrażenie powstałe
po wysłuchaniu mowy drugi naoczny świadek tego przemówienia - Ryszard Bartolin: „(...) Episcopus
Plocensis, vir litteratus et gravis, orationem habuit latinam piane et rei satis accomodatam, in qua sapi-
enter et erudite (...) disputavit (...)” - „(...) Biskup płocki, człowiek wykształcony i poważny, wygłosił
mowę w języku łacińskim w sposób jasny i całkiem stosowną do [przedstawianej] sprawy, w której mądrze
i uczenie (...) rozprawiał (...)”. R. Bartholinus, In concinna descriptione de comentu Augustiano, edita
a Conrado Adelmann, Augustae 1518, s. 20.
12 Mowa ta była również wielokrotnie przedrukowywana, między innymi w 1518 r. w Bazylei (Oratio
Per Erasmum Vitellium Episcopum Plocen. in (...) Augusten. Comentu ad Caesarem Maximilianum nomine
Victoriosissimi Regis Poloniae Sigismundi habita coram omnibus Sacri Imperii Electoribus (...) Die Ven-
eris 20 Aug. A.D. MDXVIII. Basileae, Gengenbach, 1518), w 1519 r. w Rzymie (Orationes reverendi patris
domini Erasmi Vitellii episcopi plocensis, imictissimi et victorissimi regis Poloniae Sigismundi ad sanctam
sedem Apostolicam et sacram Imperialem maiestatem oratoris, habitae per eum in facto generalis expedi-
tionis contra Turchos, una Romae coram Leone Papa X, altera Augustae coram Maximiliano caesare anno
Domini MDXVIII. Impressa Romae per Iacobum Mazochium anno Domini MCCCCCXIX die XXVII
mensis Ianuarii), w 1582 r. przez Jana Pistoriusza w jego korpusie polskich dziejów (J. Pistorius, Poloni-
cae historiae corpus, t. III, Basileae per Sebastianum Henricpetri 1582, s. 7-11), w 1584 przez Aleksandra
Gwagnini (A. Guagnini, Rerum Polonicarum tomi tres, t. III, Francofurti 1584, s. 533-545), w 1595 r.
w zbiorze Reusnera De bello Tarcico (Selectissimae orationes et consultationes de bello Turcico variorum et
diversorum auctorum, edidit Nicolaus Reusner, vol. 1, Lipsiae 1595, s. 65-74), w 1630 r. przez Abrahama
Bzowskiego w jego Historii Kościoła (Annalium ecclesiasticorum post... Caesarem Baronium, ed. Abra-
ham Bzowski, t. XIX, Coloniae Agrippinae 1630, f. 348 sq.), a także dwukrotnie w 1861 r. - po pierwsze
w zbiorze dokumentów Polski i Litwy - wydanym przez Augustyna Theinera (A. Th ei n er, op. cit., Romae
1861, s. 380-394) - oraz dołączona do wydania zbiorowego dzieł Ulrycha Huttena (Ulrichi Hutteni eąuitis ora-
tiones etscripta didascalica cum corollariis, cołlegit, recensuit, adnotavit E. Bócking, Lipsiae 1861, s. 237-245).
13 Orationes reverendi patris domini Erasmi Vitellii episcopi plocensis, imictissimi et victorissimi regis Po-
loniae Sigismundi ad sanctam sedem Apostolicam et sacram Imperialem maiestatem oratoris, habitae per
eum in facto generalis expeditionis contra Turchos, una Romae coram Leone Papa X, altera Augustae coram
Maximiliano caesare anno Domini MDXVIII. Impressa Romae per Iacobum Mazochium anno Domini
MCCCCCXIX die XXVII mensis Ianuarii. Do pierwszego wydania list dedykacyjny napisał Hieronim
Guidano, poseł księżnej Mediolanu Izabeli Aragońskiej, w którym polecał tę mowę kardynałowi Luigi
dAragona. Do tego wydania dołączono również poprawioną wersję mowy wygłoszonej na sejmie augs-
burskim, gdyż editio princeps zawierała liczne błędy.
29
na sejmie w Augsburgu w 1518 r. w obecności cesarza Maksymiliana I, licznie zgromadzo-
nych książąt i elektorów Rzeszy, posłów innych krajów oraz przedstawicieli świata nauki
i sztuki, a także innych znakomitości10. Jest to najsławniejsza mowa biskupa płockiego,
za którą zgromadzeni przyznali mu palmę zwycięstwa11, a jej pierwsze wydanie miało
miejsce już w dwa tygodnie po wygłoszeniu12. Z czwartą i ostatnią ze swych mów wystąpił
on w Wiecznym Mieście w 1518 r. wobec papieża Leona X13.
10 Oratio per reverendissimum patrem dominum Erasmum Vitellium episcopum plocensem inceleberrimo
augustensi comentu ad caesarem Maximilianum nomine victoriosissimi regis Poloniae Sigismundi habita
coram omnibus sacri imperii electoribus plurimisąue germaniae principibus die veneris, XX augusti anno
domini MDXVIII. Impressum Augustae Vindelicorum in officina Millerana 1518.
11 Pisze o tym Jakub Spiegel w liście dedykacyjnym do Erazma z Rotterdamu dołączonym do pierw-
szego wydania owej mowy, zaznaczając, jak wielkie wrażenie wywarła na słuchaczach wypowiedź bisku-
pa płockiego: „(...) sic ornate, sic graviter oravit ut ad intima usąue praecordia auditorum vehementia
sententiarum penetraverit, pluresąue ad fłetum concitavit ei vero docto simul et facundo omnes docti
et eloąuentes palmam tribuunt” - „Tak wymownie, tak mocno przemówił, że aż do najgłębszych uczuć
słuchaczy siłą myśli przeniknął i wielu do płaczu doprowadził. Temu też wykształconemu oraz wymowne-
mu człowiekowi wszyscy uczeni i biegli w sztuce oratorskiej palmę [zwycięstwa] przyznali”- tłumaczenie
tu i niżej, o ile nie zaznaczono inaczej, autorki artykułu. Ibidem. Podobnie opisuje wrażenie powstałe
po wysłuchaniu mowy drugi naoczny świadek tego przemówienia - Ryszard Bartolin: „(...) Episcopus
Plocensis, vir litteratus et gravis, orationem habuit latinam piane et rei satis accomodatam, in qua sapi-
enter et erudite (...) disputavit (...)” - „(...) Biskup płocki, człowiek wykształcony i poważny, wygłosił
mowę w języku łacińskim w sposób jasny i całkiem stosowną do [przedstawianej] sprawy, w której mądrze
i uczenie (...) rozprawiał (...)”. R. Bartholinus, In concinna descriptione de comentu Augustiano, edita
a Conrado Adelmann, Augustae 1518, s. 20.
12 Mowa ta była również wielokrotnie przedrukowywana, między innymi w 1518 r. w Bazylei (Oratio
Per Erasmum Vitellium Episcopum Plocen. in (...) Augusten. Comentu ad Caesarem Maximilianum nomine
Victoriosissimi Regis Poloniae Sigismundi habita coram omnibus Sacri Imperii Electoribus (...) Die Ven-
eris 20 Aug. A.D. MDXVIII. Basileae, Gengenbach, 1518), w 1519 r. w Rzymie (Orationes reverendi patris
domini Erasmi Vitellii episcopi plocensis, imictissimi et victorissimi regis Poloniae Sigismundi ad sanctam
sedem Apostolicam et sacram Imperialem maiestatem oratoris, habitae per eum in facto generalis expedi-
tionis contra Turchos, una Romae coram Leone Papa X, altera Augustae coram Maximiliano caesare anno
Domini MDXVIII. Impressa Romae per Iacobum Mazochium anno Domini MCCCCCXIX die XXVII
mensis Ianuarii), w 1582 r. przez Jana Pistoriusza w jego korpusie polskich dziejów (J. Pistorius, Poloni-
cae historiae corpus, t. III, Basileae per Sebastianum Henricpetri 1582, s. 7-11), w 1584 przez Aleksandra
Gwagnini (A. Guagnini, Rerum Polonicarum tomi tres, t. III, Francofurti 1584, s. 533-545), w 1595 r.
w zbiorze Reusnera De bello Tarcico (Selectissimae orationes et consultationes de bello Turcico variorum et
diversorum auctorum, edidit Nicolaus Reusner, vol. 1, Lipsiae 1595, s. 65-74), w 1630 r. przez Abrahama
Bzowskiego w jego Historii Kościoła (Annalium ecclesiasticorum post... Caesarem Baronium, ed. Abra-
ham Bzowski, t. XIX, Coloniae Agrippinae 1630, f. 348 sq.), a także dwukrotnie w 1861 r. - po pierwsze
w zbiorze dokumentów Polski i Litwy - wydanym przez Augustyna Theinera (A. Th ei n er, op. cit., Romae
1861, s. 380-394) - oraz dołączona do wydania zbiorowego dzieł Ulrycha Huttena (Ulrichi Hutteni eąuitis ora-
tiones etscripta didascalica cum corollariis, cołlegit, recensuit, adnotavit E. Bócking, Lipsiae 1861, s. 237-245).
13 Orationes reverendi patris domini Erasmi Vitellii episcopi plocensis, imictissimi et victorissimi regis Po-
loniae Sigismundi ad sanctam sedem Apostolicam et sacram Imperialem maiestatem oratoris, habitae per
eum in facto generalis expeditionis contra Turchos, una Romae coram Leone Papa X, altera Augustae coram
Maximiliano caesare anno Domini MDXVIII. Impressa Romae per Iacobum Mazochium anno Domini
MCCCCCXIX die XXVII mensis Ianuarii. Do pierwszego wydania list dedykacyjny napisał Hieronim
Guidano, poseł księżnej Mediolanu Izabeli Aragońskiej, w którym polecał tę mowę kardynałowi Luigi
dAragona. Do tego wydania dołączono również poprawioną wersję mowy wygłoszonej na sejmie augs-
burskim, gdyż editio princeps zawierała liczne błędy.