DOI issue:
Artykuły
DOI article:Kilijańska, Alicja: Kolekcja srebrnych łyżek Muzeum Narodowego w Krakowie: nabytki z lat 60 i 70 XX w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0072
70 Alicja Kilijańska
W 1966 r. kolekcja Muzeum Narodowego w Krakowie powiększyła się o kolejną łyż-
kę (będącą ofertą krakowskiej DESY), której realizację przypisano gdańskiemu warsz-
tatowi z 2. połowy XVII w.86 * Łyżka posiada kolisty, złocony czerpak z dekoracją, którą
od wewnątrz tworzą umieszczone przy narcie, symetryczne wybijane liście akantu oraz
- od spodu - rytowany gmerk wpisany w brzusiec wazonu z trzema kwiatami. Nart od-
lewany z dekoracją złożoną z pary Ryb zodiakalnych w kartuszu, a od spodu zostały wy-
bite litery Z-l. Trzon jest wąski, spiralnie skręcony, ze zwieńczeniem w formie odlewanej
figurki św. Jakuba Starszego. Zabytek ma umieszczony od spodu czerpaka słabo odbity
znak złotniczy zbliżony do znaku miejskiego Gdańska oraz niezdarnie wydrapane litery
AM8, (il. 15). Rembowska w opracowaniu złotnictwa gdańskiego uwzględnia zabytek jako
jeden z dwóch notowanych przykładów łyżek z XVII w. w zbiorach polskich, opisując
znaki jako miejski Gdańska, a znak złotnika jako „zatarty”88 (il. 16).
Znak miejski bity na łyżce nasuwa jednak szereg wątpliwości: w odległy sposób nawią-
zuje do notowanych wariantów znaku miejskiego Gdańska w zestawieniu Michała Gra-
dowskiego. Pole, w które wpisano herb miasta, zostało niestarannie opracowane, co daje
efekt częściowego rozmycia krawędzi znaku. Sam herb nie zachował śladu korony, a oba
krzyże podobnie, jak krawędzie pola, są nieostre89. W zbiorach Muzeum Uniwersytetu Ja-
giellońskiego znajdują się dwie nieomal identyczne łyżki posiadające dekorację zodiakalną
na nartach: jedna również z przedstawieniem Ryb, druga z Rakiem. Od łyżki z Muzeum
Narodowego w Krakowie różnią się nieznacznie wagą, powierzchnią i jakością złocenia
oraz edycją znaków złotniczych90. Znaki wybite w tym samym miejscu, tj. na odwrocie
czerpaka, to wyraźny znak miejski Gdańska oraz warsztatu AM przypisany złotnikowi
gdańskiemu Andreasowi Mackensenowi I91. Ponadto obie łyżki posiadają austriacki znak
86 MNK LMN/Zb/II-a/45/66 - 2.02.1966 - oferta DESY poz. 1, nr rej. 126/66 za kwotę 9.000 zł; 11.03 -
zawiadomienie o posiedzeniu Komisji Zakupów dnia 15.03, poz. 1 - łyżka; zakup został dokonany za cenę
proponowaną przez oferenta.
8/ Nr inw. MNK-IV-Z-2387 (dawny: MNK 311.327), dl. 21,6 cm, szer. 5,8 cm, waga: 94 g; dodatkowo
od spodu nartu znajduje się niewielkie wgłębienie formą nawiązujące do austriackiego znaku kontrybu-
cyjnego bitego w latach 1806-1807, por.: M. Gradowski, op. cit., s. 278, nr 26.
88 I. Rembowska, op. cit., s. 164, w zestawieniu katalogowym brak jednak noty zabytku i pełniejsze-
go odniesienia się do znaków złotniczych; Nabytki i dary 1945-1967, op. cit., s. 88-89, s. 89, poz. 15;
Polska-Czechosłowacja. Wieki sąsiedztwa i przyjaźni, op. cit., s. 112, poz. 355c; Ćeskoslovensko-Pol’sko.
Starocia susedstva a priatelśtva, op. cit., s. 110, poz. 34c; Polonia. Gioielli, op. cit., s. 162, poz. 101, s. 52, il.;
Sigismund III., Sobieski, Stanislaus. Goldene Freiheit, op. cit., s. 68, poz. 177.
89 M. Gradowski, op. cit., s. 84, nr 4-7 - znak umieszczony na czerpaku nie jest zbliżony do tych
notowanych w 2. połowie XVII w.
90 Nr inw. MUJ 9471, 1593/1V - dl. 21,6 cm, szer. 5,8 cm, waga: 92.44 g; nr inw. MUJ 9472,1594/1V -
dl. 21,9 cm, szer. 5,8 cm, waga: 98.65 g. Obie zakupiono z kolekcji Kazimierza Iwanickiego w Krakowie
w 1928 r. za kwotę 350 zł - za informację dziękuję pani kustosz Beacie Frontczak z Muzeum Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
91 Nr inw. MUJ 9471, 1593/IV - bity od spodu nartu, nr inw. MUJ 9472,1594/IV - bity we wnętrzu czerpaka;
por.: M. Gradowski, A. Kasprzak - Miler, op. cit., s. 101, G416, wariant A -litery AM w polu zamkniętym
półkolistym lukiem, to znak używany zarówno przez A. Mackensena I (cz. 1643-1677), jak i jego syna A. Macken-
sena II (cz. 1685 - przed 1709) - por.: Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od połowy XV wieku do końca
XVIIIwieku, katalog, t. II, Gdańsk 1997, s. 453 (oprać. D. Nowacki i B. Tuchołka-Włodarska).
W 1966 r. kolekcja Muzeum Narodowego w Krakowie powiększyła się o kolejną łyż-
kę (będącą ofertą krakowskiej DESY), której realizację przypisano gdańskiemu warsz-
tatowi z 2. połowy XVII w.86 * Łyżka posiada kolisty, złocony czerpak z dekoracją, którą
od wewnątrz tworzą umieszczone przy narcie, symetryczne wybijane liście akantu oraz
- od spodu - rytowany gmerk wpisany w brzusiec wazonu z trzema kwiatami. Nart od-
lewany z dekoracją złożoną z pary Ryb zodiakalnych w kartuszu, a od spodu zostały wy-
bite litery Z-l. Trzon jest wąski, spiralnie skręcony, ze zwieńczeniem w formie odlewanej
figurki św. Jakuba Starszego. Zabytek ma umieszczony od spodu czerpaka słabo odbity
znak złotniczy zbliżony do znaku miejskiego Gdańska oraz niezdarnie wydrapane litery
AM8, (il. 15). Rembowska w opracowaniu złotnictwa gdańskiego uwzględnia zabytek jako
jeden z dwóch notowanych przykładów łyżek z XVII w. w zbiorach polskich, opisując
znaki jako miejski Gdańska, a znak złotnika jako „zatarty”88 (il. 16).
Znak miejski bity na łyżce nasuwa jednak szereg wątpliwości: w odległy sposób nawią-
zuje do notowanych wariantów znaku miejskiego Gdańska w zestawieniu Michała Gra-
dowskiego. Pole, w które wpisano herb miasta, zostało niestarannie opracowane, co daje
efekt częściowego rozmycia krawędzi znaku. Sam herb nie zachował śladu korony, a oba
krzyże podobnie, jak krawędzie pola, są nieostre89. W zbiorach Muzeum Uniwersytetu Ja-
giellońskiego znajdują się dwie nieomal identyczne łyżki posiadające dekorację zodiakalną
na nartach: jedna również z przedstawieniem Ryb, druga z Rakiem. Od łyżki z Muzeum
Narodowego w Krakowie różnią się nieznacznie wagą, powierzchnią i jakością złocenia
oraz edycją znaków złotniczych90. Znaki wybite w tym samym miejscu, tj. na odwrocie
czerpaka, to wyraźny znak miejski Gdańska oraz warsztatu AM przypisany złotnikowi
gdańskiemu Andreasowi Mackensenowi I91. Ponadto obie łyżki posiadają austriacki znak
86 MNK LMN/Zb/II-a/45/66 - 2.02.1966 - oferta DESY poz. 1, nr rej. 126/66 za kwotę 9.000 zł; 11.03 -
zawiadomienie o posiedzeniu Komisji Zakupów dnia 15.03, poz. 1 - łyżka; zakup został dokonany za cenę
proponowaną przez oferenta.
8/ Nr inw. MNK-IV-Z-2387 (dawny: MNK 311.327), dl. 21,6 cm, szer. 5,8 cm, waga: 94 g; dodatkowo
od spodu nartu znajduje się niewielkie wgłębienie formą nawiązujące do austriackiego znaku kontrybu-
cyjnego bitego w latach 1806-1807, por.: M. Gradowski, op. cit., s. 278, nr 26.
88 I. Rembowska, op. cit., s. 164, w zestawieniu katalogowym brak jednak noty zabytku i pełniejsze-
go odniesienia się do znaków złotniczych; Nabytki i dary 1945-1967, op. cit., s. 88-89, s. 89, poz. 15;
Polska-Czechosłowacja. Wieki sąsiedztwa i przyjaźni, op. cit., s. 112, poz. 355c; Ćeskoslovensko-Pol’sko.
Starocia susedstva a priatelśtva, op. cit., s. 110, poz. 34c; Polonia. Gioielli, op. cit., s. 162, poz. 101, s. 52, il.;
Sigismund III., Sobieski, Stanislaus. Goldene Freiheit, op. cit., s. 68, poz. 177.
89 M. Gradowski, op. cit., s. 84, nr 4-7 - znak umieszczony na czerpaku nie jest zbliżony do tych
notowanych w 2. połowie XVII w.
90 Nr inw. MUJ 9471, 1593/1V - dl. 21,6 cm, szer. 5,8 cm, waga: 92.44 g; nr inw. MUJ 9472,1594/1V -
dl. 21,9 cm, szer. 5,8 cm, waga: 98.65 g. Obie zakupiono z kolekcji Kazimierza Iwanickiego w Krakowie
w 1928 r. za kwotę 350 zł - za informację dziękuję pani kustosz Beacie Frontczak z Muzeum Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
91 Nr inw. MUJ 9471, 1593/IV - bity od spodu nartu, nr inw. MUJ 9472,1594/IV - bity we wnętrzu czerpaka;
por.: M. Gradowski, A. Kasprzak - Miler, op. cit., s. 101, G416, wariant A -litery AM w polu zamkniętym
półkolistym lukiem, to znak używany zarówno przez A. Mackensena I (cz. 1643-1677), jak i jego syna A. Macken-
sena II (cz. 1685 - przed 1709) - por.: Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od połowy XV wieku do końca
XVIIIwieku, katalog, t. II, Gdańsk 1997, s. 453 (oprać. D. Nowacki i B. Tuchołka-Włodarska).