Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 5.2012)

Kolekcja srebrnych łyżek Muzeum Narodowego w Krakowie - nabytki z lat 60. i 70. XX w.

69

W 1964 r. zakupiono dwie łyżki pochodzące z kompletu z figurkami apostołów, któ-
re wykonano ze srebra odlewanego, lutowanego i cyzelowanego. Oba zabytki o kolistych
czerpakach, trzonach złożonych z dwóch części: płaskiego wydłużonego nartu z dekora-
cyjnym zygzakiem, ujętego w dwa kapitele i spiralnie skręconego trzonu z figurkami apo-
stołów w zwieńczeniu: św. Mateusza i św. Jakuba Młodszego79 (il. 13). Zabytki zakupiono
od pani Janiny Binkiewicz jako przykłady złotnictwa wrocławskiego z XVIII w. Właści-
cielka wyceniła srebra na kwotę 6.000 zł, Komisja Zakupów Muzealiów zaproponowała
cenę niższą, tj. 5.000 zł - i za taką kwotę łyżki zostały pozyskane do zbiorów80. Od spodu
czerpaka każda łyżka posiada zestaw pięciu znaków złotniczych, początkowo łączonych
z ośrodkiem wrocławskim, co nie znalazło potwierdzenia (il. 14). Układ i liczba znaków
złotniczych nie posiada analogii w publikowanych zestawieniach oznaczeń zabytków wy-
konanych ze srebra. Łyżki zostały sprowadzone na teren Francji, o czym świadczy umiesz-
czony wewnątrz czerpaka każdej z nich znak wwozowy z literami ET w polu prostokąt-
nym, używany w Paryżu w latach 1864-1893 dla małych importowanych przedmiotów
ze srebra81.

Podobna łyżka z analogicznym zestawem znaków złotniczych, znajdująca się w ko-
lekcji Fundacji XX Czartoryskich, została również określona jako zabytek pochodzący
z XVIII w. bez odniesienia do miejsca powstania. Parę łyżek z Muzeum Narodowego
w Krakowie przypuszczalnie wykonano w tym samym warsztacie złotniczym82. Również
z kolekcji Czartoryskich pochodzą dwie kolejne łyżki, które posiadają analogiczne do opi-
sanych zestawy znaków złotniczych ze wskazaniem na Rosję przełomu XVII/XVIII w.,
jako miejsca powstania. Zabytki mają inny wariant trzonka i odlewanych figurek w jego
zwieńczeniu83.

W kolekcji Franciszka Starowieyskiego znajdziemy łyżkę wrocławską z 2. połowy
XVII w. o podobnym kolistym czerpaku, z wydłużonym nartem i z krótkim skręconym
trzonem z odlewaną figurką84. Podobne realizacje, pochodzące już z połowy XVIII w.,
były wykonywane w Kempen w Badenii-Wirtembergii. Łyżki te, zachowując podobny
układ kompozycyjny, są krótsze, a ich trzony posiadają zwieńczenia w kształcie tarcz
z gmerkami85.

79 Nr inw. MNK-IV-Z-2366 (dawny: MNK 310.192), dł. 19,7 cm, szer. 5,4 cm, waga: 64 g; nr inw. MNK-
-IV-Z-2367 (dawny: MNK 310.191), dł. 19,5 cm, szer. 5,4 cm, waga: 67 g; Nabytki i dary 1945-1967, op.
cit., s. 89, poz. 13.

80 MNK LMN/ZAK/65/64 - 22.04.1964 - pisemna oferta sprzedaży; 24.04 - odpis części protokołu
Komisji Zakupu Muzealiów; 5.05 - pisemna propozycja obniżonej ceny; 3.06 - rachunek podpisany przez
p. Janinę Binkiewicz pochodzącą z Głogowca, poczta Tryńcza koło Sieniawy.

81 Lespoinęons degarantie internationauxpour l'argent, 5 edition, Tardy, Paris 1957, s. 178.

82 Nr inw. MNK-XIII-1043, dł. 20,1 cm, łyżka posiada identyczny zestaw znaków złotniczych na ze-
wnętrznej stronie czerpaka i znak wwozowy na teren Francji wewnątrz czerpaka; Inwentarz Muzeum
Książąt Czartoryskich, t. IV, s. 7, poz. 41 - gdzie zostały odnotowane „Cztery łyżki srebrne, stare, z posta-
ciami świętych na końcach rączek”.

83 Nr inw. MNK-XIII-1028, 1029, dł. 19,5 cm; Inwentarz Muzeum Książąt Czartoryskich, t. IV., s. 7, poz. 42.

84 Kolekcja rodziny Starowieyskich, op. cit., s. 46, poz. 1.

J. Amme, op. cit., s. 155, poz. 207-208, s. 187, il. 207-208 - dł. 18,7 cm; s. 187, poz. 209 - dł. 18,5 cm.

85