DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Pezda, Janusz: Młodzieniec z szafirem: O nieudanej próbie sprzedaży obrazu Rafaela Portret młodzieńca
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0172
170
Janusz Pezda
sał do syna21. Zakupy dokonywane na Półwyspie Apenińskim z myślą o powstających w Puła-
wach zbiorach nie były czymś wyjątkowym. „Tu się często nawijają rzeczy do kupienia za dość
małe pieniądze en fait de sculpture, peinture etc. Dites moi ma chere mamam w jakim guście
i co byś chciała mieć. Rad bym wiedział co by Cię bardziej ukontentowało ąuant au genre, au
sujet etc. cest une demande de generale que Je sous fais, en cas qu ił se presente une occasion de
faire une bonne emplette i za małe pieniądze”22 - pisał Adam Jerzy Czartoryski w liście do matki
Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej w 1800 r. z Rzymu. Przywieziony do Puław obraz Rafaela
przeszedł wraz z całą kolekcją burzliwe dzieje23, by w latach 40. znaleźć się w Paryskim Hote-
lu Lambert. Tam miał go podobno oglądać Gustav Friedrich Waagen, wybitny znawca malar-
stwa włoskiego, autor wielu dzieł omawiających ówczesne kolekcje obrazów włoskich w Anglii
i we Francji. W żadnej z nich nie opisał jednak swej wizyty u księcia Czartoryskiego24.
W literaturze dotyczącej dziejów obrazu powielane są nieprawdziwe informacje, jako-
by książę Adam Jerzy Czartoryski w maju 1848 r. nakazał synowi Władysławowi wywieźć
portret Rafaela w obawie o jego bezpieczeństwo w czasie walk ulicznych w Paryżu. Dzieło
miało zostać przewiezione do Londynu i tam gościć przez 3 lata25. Rzeczywiście obraz
opuścił Paryż, ale dopiero w 1850 r.26
21 BCzart. 7190, s. 84, List A.J. Czartoryskiego do syna W.Czartoryskiego, Paryż 22 V 1850. Zob. J. Wa-
łek, Rafaela „Portret młodzieńca” ze zbiorów Czartoryskich, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krako-
wie” Seria nowa, t. 1, Kraków 1999, s. 13-78 (bibliografia); L. Dussler, Raphael - a critical catalogue of
the Picture, Wall-Paintings and Tapestries, London-New York 1971. s. 41-42.
22 BCzart. rkps 6097, s. 227', Rzym 28 III 1800. Kopia listu.
23 W. Czartoryski na posiedzeniu Towarzystwa Historyczno-Literackiego 8 I 1882 r. w Paryżu w odczy-
cie o losach zbiorów Czartoryskich, mówiąc o losach kolekcji po powstaniu listopadowym, wspomniał,
że „część zaś zamurowano w jednej z przestronnych alków opustoszałego pałacu sieniawskiego. I nasz
Rafael przebył w tej kryjówce lat osiem” (BCzart. rkps 7145; Bibl. Pol. w Paryżu rkps 823).
O historii zbiorów zob. Z. Żygulski jun., A. Zamoyski, M. Rostworowski, Muzeum Czar-
toryskich. Historia i zbiory, Kraków 1998; T. de Rosset, Polskie kolekcje i zbiory artystyczne we Francji
wiatach 1795-1918: między „skarbnicę narodową” a galerię sztuki, Toruń 2005; Z. Żygulski jun., Dzieje
zbiorów puławskich. Świątynia Sybilli i Domek Gotycki, Kraków 2009.
24 Gustav Friedrich Waagen (1797-1868) historyk sztuki, od 1830 r. dyrektor Gemaldegalerie w Berlinie,
pierwszy profesor historii sztuki na Uniwersytecie Berlińskim, 1844. Autor m.in. Kunstwerke und Kiinstler in
England and Paris. Berlin, 1837, London, 1838; Treasures ofArt in Great Britain: Beingan Account of the Chief
Collections ofPaintings, Drawings, Sculptures, IlluminatedMss., &c., &c., 3 tomy, London, 1854; Galleries and Ca-
binets ofArt in Great Britain: Being an Account ofMore than Forty Collections ofPaintings, Drawings, Sculptures,
Mss., &c. &c. Visited in 1854 and 1856, and Nowfor the First Time Described, London, 1857.
Informacje o oglądaniu portretu Rafaela w Hotel Lambert przez G.F. Waagena podał J.D. Passavant,
Raphael d’Urbin et son pere Giovanni Santi, t. II, Paris 1860, s. 97-98.
25 F.A. Gruyer, Raphael Peintre de Portraits, t. 1. Paris 1881, s. 254. Wydaje się, że jest to nieporozu-
mienie, całkowicie bez podstawy wysnute wnioski. Następnie bezkrytycznie wszyscy dalej cytowali te
informacje, bez jakiejkolwiek próby ich weryfikacji.
2h Jeszcze dziwniejsze losy dzieła Rafaela podał Louis Thies w Catalogue ofthe collection of engravings
beąueathes to Ilarvard College by Francis Calley Cray, Cambridge 1869, opisując grafikę Paulusa Pontiusa
Portretu młodzieńca napisał: „The original of this engraving was purchased at Venice in 1807 by Prince A.
Czartoryski, after whose death Mr Samuel Woodburn bought it at St. Petersburg and brought it to London
in 1850. The French translation of Passavant’s Rafael, however, has a modern copy by F. Girard at this en-
gravings as frontispice to vol. I, in this inscription of which it is said to be “from the Collection of. Prince
A. Czartoryski”. From this it would appear that the family had bought the picture back”.
Janusz Pezda
sał do syna21. Zakupy dokonywane na Półwyspie Apenińskim z myślą o powstających w Puła-
wach zbiorach nie były czymś wyjątkowym. „Tu się często nawijają rzeczy do kupienia za dość
małe pieniądze en fait de sculpture, peinture etc. Dites moi ma chere mamam w jakim guście
i co byś chciała mieć. Rad bym wiedział co by Cię bardziej ukontentowało ąuant au genre, au
sujet etc. cest une demande de generale que Je sous fais, en cas qu ił se presente une occasion de
faire une bonne emplette i za małe pieniądze”22 - pisał Adam Jerzy Czartoryski w liście do matki
Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej w 1800 r. z Rzymu. Przywieziony do Puław obraz Rafaela
przeszedł wraz z całą kolekcją burzliwe dzieje23, by w latach 40. znaleźć się w Paryskim Hote-
lu Lambert. Tam miał go podobno oglądać Gustav Friedrich Waagen, wybitny znawca malar-
stwa włoskiego, autor wielu dzieł omawiających ówczesne kolekcje obrazów włoskich w Anglii
i we Francji. W żadnej z nich nie opisał jednak swej wizyty u księcia Czartoryskiego24.
W literaturze dotyczącej dziejów obrazu powielane są nieprawdziwe informacje, jako-
by książę Adam Jerzy Czartoryski w maju 1848 r. nakazał synowi Władysławowi wywieźć
portret Rafaela w obawie o jego bezpieczeństwo w czasie walk ulicznych w Paryżu. Dzieło
miało zostać przewiezione do Londynu i tam gościć przez 3 lata25. Rzeczywiście obraz
opuścił Paryż, ale dopiero w 1850 r.26
21 BCzart. 7190, s. 84, List A.J. Czartoryskiego do syna W.Czartoryskiego, Paryż 22 V 1850. Zob. J. Wa-
łek, Rafaela „Portret młodzieńca” ze zbiorów Czartoryskich, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krako-
wie” Seria nowa, t. 1, Kraków 1999, s. 13-78 (bibliografia); L. Dussler, Raphael - a critical catalogue of
the Picture, Wall-Paintings and Tapestries, London-New York 1971. s. 41-42.
22 BCzart. rkps 6097, s. 227', Rzym 28 III 1800. Kopia listu.
23 W. Czartoryski na posiedzeniu Towarzystwa Historyczno-Literackiego 8 I 1882 r. w Paryżu w odczy-
cie o losach zbiorów Czartoryskich, mówiąc o losach kolekcji po powstaniu listopadowym, wspomniał,
że „część zaś zamurowano w jednej z przestronnych alków opustoszałego pałacu sieniawskiego. I nasz
Rafael przebył w tej kryjówce lat osiem” (BCzart. rkps 7145; Bibl. Pol. w Paryżu rkps 823).
O historii zbiorów zob. Z. Żygulski jun., A. Zamoyski, M. Rostworowski, Muzeum Czar-
toryskich. Historia i zbiory, Kraków 1998; T. de Rosset, Polskie kolekcje i zbiory artystyczne we Francji
wiatach 1795-1918: między „skarbnicę narodową” a galerię sztuki, Toruń 2005; Z. Żygulski jun., Dzieje
zbiorów puławskich. Świątynia Sybilli i Domek Gotycki, Kraków 2009.
24 Gustav Friedrich Waagen (1797-1868) historyk sztuki, od 1830 r. dyrektor Gemaldegalerie w Berlinie,
pierwszy profesor historii sztuki na Uniwersytecie Berlińskim, 1844. Autor m.in. Kunstwerke und Kiinstler in
England and Paris. Berlin, 1837, London, 1838; Treasures ofArt in Great Britain: Beingan Account of the Chief
Collections ofPaintings, Drawings, Sculptures, IlluminatedMss., &c., &c., 3 tomy, London, 1854; Galleries and Ca-
binets ofArt in Great Britain: Being an Account ofMore than Forty Collections ofPaintings, Drawings, Sculptures,
Mss., &c. &c. Visited in 1854 and 1856, and Nowfor the First Time Described, London, 1857.
Informacje o oglądaniu portretu Rafaela w Hotel Lambert przez G.F. Waagena podał J.D. Passavant,
Raphael d’Urbin et son pere Giovanni Santi, t. II, Paris 1860, s. 97-98.
25 F.A. Gruyer, Raphael Peintre de Portraits, t. 1. Paris 1881, s. 254. Wydaje się, że jest to nieporozu-
mienie, całkowicie bez podstawy wysnute wnioski. Następnie bezkrytycznie wszyscy dalej cytowali te
informacje, bez jakiejkolwiek próby ich weryfikacji.
2h Jeszcze dziwniejsze losy dzieła Rafaela podał Louis Thies w Catalogue ofthe collection of engravings
beąueathes to Ilarvard College by Francis Calley Cray, Cambridge 1869, opisując grafikę Paulusa Pontiusa
Portretu młodzieńca napisał: „The original of this engraving was purchased at Venice in 1807 by Prince A.
Czartoryski, after whose death Mr Samuel Woodburn bought it at St. Petersburg and brought it to London
in 1850. The French translation of Passavant’s Rafael, however, has a modern copy by F. Girard at this en-
gravings as frontispice to vol. I, in this inscription of which it is said to be “from the Collection of. Prince
A. Czartoryski”. From this it would appear that the family had bought the picture back”.