DOI issue:
Artykuły
DOI article:Pezda, Janusz: Młodzieniec z szafirem: O nieudanej próbie sprzedaży obrazu Rafaela Portret młodzieńca
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0171
Młodzieniec z szafirem 169
berghaeny11 sprzedają się po 50 £. Les Bouchers12 nic nie warte. Proszę mi przysłać spis lepszych
rysunków z króciutkim opisaniem oraz spis prawdziwy malowideł, jakoż i Benwenutów13 i może
innych kubków z kości słoniowej, co nie jest pamiątkami narodowymi. Te ostatnie rzeczy może
by się dały dobrze sprzedać. Rusałka14 z Błotem15 w jednej godzinie to potrafią, a tu by się można
raz na zawsze dowiedzieć co to w gotowiźnie a peu pres warte. Jeśli mamy cudzoziemskie stare
manuskrypta prosiłbym także o spis onych” pisał Witold Adam Czartoryski do ojca Adama Je-
rzego Czartoryskiego16.
Najważniejszymi pośród nich były dzieła niewymienione w cytowanym liście - obraz
Rafaela Portret młodzieńca17 i wspaniały szafir, prawdziwe ozdoby kolekcji Czartoryskich.
Na jaką kwotę liczono z ich sprzedaży? Książę pisał do młodszego syna Władysława 9 lip-
ca 1850, że „jeżeli za obraz i za klejnot dostaniemy siedemdziesiąt tysięcy [franków] to po-
winniśmy być kontenci, jak w tych złych czasach może też i coś więcej będzie”18. Starsze-
mu synowi Witoldowi Adamowi już jednak niecały tydzień później 15 lipca książę polecał
„starać się o sprzedaż zyskowną Rafaela i szafira, która powinna przynieść przynajmniej
60 000 fr., któremi pokryją się po większej części wzięte teraz pieniądze z funduszów Ba-
buni”19. Widać zatem, że książę nie miał jeszcze dokładnej wyceny swych skarbów, a jego
nadzieja na duży zysk oparta była na mało wiarygodnych przypuszczeniach.
Obraz Rafaela, jedną z pereł kolekcji Czartoryskich, zakupili wspólnie Adam Jerzy
Czartoryski i jego brat Konstanty20 * *. „Rafael kupiony w Wenecji z Galerii Justiniani” napi-
11 Dirckvan Bergen (ok. 1645-1700) holenderski malarz pejzażysta. W zbiorach Czartoryskich jest jego
praca Krowy na kładce. Zob. BCzart. rkps 12 722, Katalog obrazów w zbiorach XX Czartoryskich w Kra-
kowie w 1878; BCzart. rkps 12 777, Katalog obrazów.
12 Franęois Boucher (1703-1770) francuski malarz doby rokoko, faworyt Madame Pompadour.
13 Benvenuto Cellini (1500-1571) rzeźbiarz, złotnik, medalier florencki, a także pisarz. Wydaje się,
że chodziło o precjoza z jego warsztatu.
14 Josephine Rousset (1821-1896) administratorka Hotel Lambert.
15 Hipolit Błotnicki (1792-1886) literat i pedagog. Sekretarz księcia A.J. Czartoryskiego. Wychowawca
kilku pokoleń Czartoryskich, w tym Witolda Adama i Władysława Czartoryskich.
16 BCzart. rkps 7090, s. 670, Londyn 19 VII 1850. W odpowiedzi A.J. Czartoryski napisał, że będzie
rozmawiał o przygotowaniu żądanych spisów (BCzart. rkps 7090, s. 853, Paryż 20 VII 1850).
17 „Portret Rafaela, będący w gabinecie Domu Gotyckiego, łączy w sobie dwie drogie pamiątki: podo-
bieństwo twarzy tak sławnego człowieka i zapewnienie, że rysy jego własnej są reki” BCzart. Rkps 2917,
Katalog rozumowany Domu Gotyckiego, t. 3, s. 9.
Jednak to przekonanie księżnej Izabeli o autentyczności posiadanego arcydzieła było - tak wówczas,
jaki i teraz - niejednokrotnie podważane przez znawców sztuki. Zob. J. Grabski, Zaginiony Portret
młodzieńca ze zbiorów X Czartoryskich w Krakowie. Studia nad typologię portretu renesansowego [w:]
Sztuka i Kultura, t. IV: Rafael i jego spadkobiercy. Portret klasyczny w sztuce nowożytnej Europy. Materiały
sesji naukowej 24-25 X 2002, pod red. S. D udzika i T. Żuchowskiego, Toruń 2002, s. 221-261.
18 BCzart. rkps 7190, s. 109, List A.J. Czartoryskiego do syna W. Czartoryskiego, Paryż 9 VII 1850.
19 BCzart. rkps 7090, s. 846, List A.J. Czartoryskiego do syna W.A. Czartoryskiego, Paryż 15 VII 1850.
20 L. Dębicki, Puławy (1762-1830). Monografia z życia towarzyskiego, politycznego i literackiego na podstawie
archiwum ks. Czartoryskich w Krakowie, t. 2, Lwów 1887, s. 291; R. Peyre, Les Galeries Celebres et Grandes Collec-
tions Privees. EHotel Lambert et les Collectionss Czartoryski, „Le Correspondant” 1893, t. 172, s. 1050.
berghaeny11 sprzedają się po 50 £. Les Bouchers12 nic nie warte. Proszę mi przysłać spis lepszych
rysunków z króciutkim opisaniem oraz spis prawdziwy malowideł, jakoż i Benwenutów13 i może
innych kubków z kości słoniowej, co nie jest pamiątkami narodowymi. Te ostatnie rzeczy może
by się dały dobrze sprzedać. Rusałka14 z Błotem15 w jednej godzinie to potrafią, a tu by się można
raz na zawsze dowiedzieć co to w gotowiźnie a peu pres warte. Jeśli mamy cudzoziemskie stare
manuskrypta prosiłbym także o spis onych” pisał Witold Adam Czartoryski do ojca Adama Je-
rzego Czartoryskiego16.
Najważniejszymi pośród nich były dzieła niewymienione w cytowanym liście - obraz
Rafaela Portret młodzieńca17 i wspaniały szafir, prawdziwe ozdoby kolekcji Czartoryskich.
Na jaką kwotę liczono z ich sprzedaży? Książę pisał do młodszego syna Władysława 9 lip-
ca 1850, że „jeżeli za obraz i za klejnot dostaniemy siedemdziesiąt tysięcy [franków] to po-
winniśmy być kontenci, jak w tych złych czasach może też i coś więcej będzie”18. Starsze-
mu synowi Witoldowi Adamowi już jednak niecały tydzień później 15 lipca książę polecał
„starać się o sprzedaż zyskowną Rafaela i szafira, która powinna przynieść przynajmniej
60 000 fr., któremi pokryją się po większej części wzięte teraz pieniądze z funduszów Ba-
buni”19. Widać zatem, że książę nie miał jeszcze dokładnej wyceny swych skarbów, a jego
nadzieja na duży zysk oparta była na mało wiarygodnych przypuszczeniach.
Obraz Rafaela, jedną z pereł kolekcji Czartoryskich, zakupili wspólnie Adam Jerzy
Czartoryski i jego brat Konstanty20 * *. „Rafael kupiony w Wenecji z Galerii Justiniani” napi-
11 Dirckvan Bergen (ok. 1645-1700) holenderski malarz pejzażysta. W zbiorach Czartoryskich jest jego
praca Krowy na kładce. Zob. BCzart. rkps 12 722, Katalog obrazów w zbiorach XX Czartoryskich w Kra-
kowie w 1878; BCzart. rkps 12 777, Katalog obrazów.
12 Franęois Boucher (1703-1770) francuski malarz doby rokoko, faworyt Madame Pompadour.
13 Benvenuto Cellini (1500-1571) rzeźbiarz, złotnik, medalier florencki, a także pisarz. Wydaje się,
że chodziło o precjoza z jego warsztatu.
14 Josephine Rousset (1821-1896) administratorka Hotel Lambert.
15 Hipolit Błotnicki (1792-1886) literat i pedagog. Sekretarz księcia A.J. Czartoryskiego. Wychowawca
kilku pokoleń Czartoryskich, w tym Witolda Adama i Władysława Czartoryskich.
16 BCzart. rkps 7090, s. 670, Londyn 19 VII 1850. W odpowiedzi A.J. Czartoryski napisał, że będzie
rozmawiał o przygotowaniu żądanych spisów (BCzart. rkps 7090, s. 853, Paryż 20 VII 1850).
17 „Portret Rafaela, będący w gabinecie Domu Gotyckiego, łączy w sobie dwie drogie pamiątki: podo-
bieństwo twarzy tak sławnego człowieka i zapewnienie, że rysy jego własnej są reki” BCzart. Rkps 2917,
Katalog rozumowany Domu Gotyckiego, t. 3, s. 9.
Jednak to przekonanie księżnej Izabeli o autentyczności posiadanego arcydzieła było - tak wówczas,
jaki i teraz - niejednokrotnie podważane przez znawców sztuki. Zob. J. Grabski, Zaginiony Portret
młodzieńca ze zbiorów X Czartoryskich w Krakowie. Studia nad typologię portretu renesansowego [w:]
Sztuka i Kultura, t. IV: Rafael i jego spadkobiercy. Portret klasyczny w sztuce nowożytnej Europy. Materiały
sesji naukowej 24-25 X 2002, pod red. S. D udzika i T. Żuchowskiego, Toruń 2002, s. 221-261.
18 BCzart. rkps 7190, s. 109, List A.J. Czartoryskiego do syna W. Czartoryskiego, Paryż 9 VII 1850.
19 BCzart. rkps 7090, s. 846, List A.J. Czartoryskiego do syna W.A. Czartoryskiego, Paryż 15 VII 1850.
20 L. Dębicki, Puławy (1762-1830). Monografia z życia towarzyskiego, politycznego i literackiego na podstawie
archiwum ks. Czartoryskich w Krakowie, t. 2, Lwów 1887, s. 291; R. Peyre, Les Galeries Celebres et Grandes Collec-
tions Privees. EHotel Lambert et les Collectionss Czartoryski, „Le Correspondant” 1893, t. 172, s. 1050.