Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 5.2012)

Duży format - duży problem? 215

stwy malarskiej, stąd częściej można zaobserwować to zjawisko w przypadku technik ty-
powych dla podłoży papierowych niż w przypadku malarstwa olejnego czy tempery I tak
na przykład laserunkowo położona akwarela narażona jest na szkodliwe działanie świa-
tła na całej grubości warstwy. Także brak dodatkowego absorbentu w postaci spoiwa lub
bariery ochronnej, którą stanowi werniks, może zwiększyć ryzyko odbarwienia pigmen-
tu o wysokiej światłoczułości. Z tego rodzaju zjawiskiem absorpcji światła bezpośrednio
przez cząstki pigmentu mamy do czynienia w przypadku pastelu.

Jak widać, planując prace konserwatorskie, należy uwzględnić cały szereg czynników.
Stan zachowania obiektu i jego budowa technologiczna odgrywają tu istotną rolę. Jednak
czynnikiem, który szczególnie komplikuje wykonywanie zabiegów, jest duży format dzieła
sztuki. W dosłownym tego słowa znaczeniu.

Falsa Disciplina

Pod względem techniki malarskiej Falsa Disciplina jest akwarelą. Przed konserwacją skła-
dała się z dwóch sklejonych ze sobą arkuszy kalki rysunkowej o wymiarach 229 x 110 cm
każdy. Powstała w 1896 r. i przedstawia fragment fryzu wawelskiego znajdującego się w Sali
Poselskiej* 4. Nie ma żadnych informacji na temat tego, czy kiedykolwiek była udostępniana
publiczności. Decyzję o konserwacji i przygotowaniu do ekspozycji podjęto w związku
z przenoszeniem zbiorów do nowej siedziby Muzeum Stanisława Wyspiańskiego - z ulicy
Kanoniczej do Kamienicy Szołayskich na Placu Szczepańskim.

Akwarela przechowywana była w postaci zrolowanej, jednak bez żadnej tuby ochron-
nej. Niska jakość papieru charakteryzującego się krótkim włóknem sprawiła, że brak
odpowiedniego zabezpieczenia doprowadził do poważnych uszkodzeń mechanicznych.
Obiekt był silnie pomięty, na całej powierzchni widoczne były zaprasowania i ślady zło-
żeń. W wielu miejscach kalka była poprzedzierana, a wzdłuż krawędzi można było zaob-

pigmentów. Mimo że głównym odbiorcą nowych środków barwiących był przemysł tekstylny, to od-
krycia te nie ominęły także pracowni malarskich. Bogactwo kolorów, szybkość z jaką nowe związki
wchodziły na rynek i ich dostępność sprawiały, że kwestie takie jak jakość barwników lub ich toksycz-
ność schodziła na dalszy plan. Z czasem okazało się, że wiele syntetycznych barwników płowieje pod
wpływem światła. Pod koniec XIX w. producenci farb i pasteli zaczęli zwracać większą uwagę na jakość
używanych pigmentów. Z tego czasu pochodzą też pierwsze oznakowania produktów światłotrwałych.
Mimo tych wszystkich zabiegów mających na celu podniesienie trwałości mediów malarskich, pigmenty
wrażliwe na światło były w użyciu do lat 40. ubiegłego wieku.

4 Motyw zaczerpnięty został z dzieła Tabula przypisywanego Kebesowi z Teb (ok. 400 r. p.n.e.). Pierw-
sze łacińskie wydanie ukazało się w Bolonii w 1497 r. i od tego czasu przez kilka kolejnych stuleci
cieszyło się niezwykłą popularnością w kręgach humanistów. Tekst, stanowiący kwintesencję nauki pita-
gorejskiej, opisywał i interpretował jednocześnie pewien obraz, rzekomo oglądany przez autora. Było to
dość złożone alegoryczne przedstawienie biegu życia ludzkiego. Obraz przedstawiał przestrzeń podzielo-
ną na kilka koncentrycznych obszarów oddzielonych od siebie murami i przejściami, wypełnioną perso-
nifikacjami tego, co czeka człowieka za życia. Czytelnik mógł znaleźć tam m.in. uosobienie fałszywych
obietnic, rozczarowania, monotonii, ale też mądrości i szczęścia. Falsa Disciplina została przedstawiona
jako postać kobieca o wdzięcznej powierzchowności. Autor umieścił ją przy wejściu do drugiego kręgu,
gdzie jest adorowana przez poetów, dialektyków, mówców i wszystkich tych, którzy dali się uwieść
Fałszywej Nauce.