DOI Heft:
Recenzje
DOI Artikel:Marcinkowski, Wojciech: ,,Od van Eycka do Dürera. Staroniderlandzcy mistrzowie a malarstwo Europy Środkowej 1430-1530'': Brugia, Groeningemuseum, 28 października 2010-30 stycznia 2011
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0313
„Od van Eycka do Diirera. Staroniderlandzcy mistrzowie a malarstwo Europy Środkowej 1430-1530”
311
miecka grafika inspiruje malarstwo niderlandzkie (w przypadku Albrechta Diirera: Simon
Bening, Adriaen Isenbrandt, Dirk Vellaert, ale i Jan Gossaert oraz Barend van Orley).
Wystawa ukonkretniła stare i przedstawiła nowe „modele inspiracji”, dzięki którym
dochodziło do transferu sztuki niderlandzkiej do Europy Środkowej. Wiadome było,
że odbywał się on po starych drogach handlowych, ale tezę tę uplastycznia dopiero świet-
ny cytat z norymberskiego pisarza Johannesa Cochliiusa, który opisuje, jak kupcy z całej
Europy nabywają Pasję Drzeworytnicza Diirera jako wzór dla „swoich” malarzy!37. W grę
wchodziły nadto dynastyczne powiązania, naturalne przemieszczanie się artystów i dzieł
sztuki, ale i używanie nowej sztuki jako oprawy wielkich wydarzeń historycznych - wie-
my, że w czasie Soboru Bazylejskiego (1431-1449) w mieście przebywali miniaturzyści
z Utrechtu38.
Czy te transfery kulturowe były jednokierunkowe? Pewnie nie. Wędrówki artystów na-
stępować musiały w obie strony39. Autorzy wystawy podkreślają jednak, że o ile Niemiec
Plans Memling czy urodzony w Paryżu iluminator Jean Dreux przybywszy do Brugii, zin-
tegrowali się całkowicie z tamtejszym środowiskiem artystycznym, o tyle niderlandzcy
artyści w Niemczech zachowali swój „niderlandyzm”. Z tym można by dyskutować - przy-
woływani tu na świadków Koloński Mistrz Życia Marii i Mistrz Ołtarza św. Bartłomieja
to tylko „imiona z musu” (Notnamen), nie wiemy na pewno kim, w sensie przynależności
narodowej, byli ci artyści. Ogólnie powiedzieć można, że artyści środkowoeuropejscy,
a konkretnie Niemcy, oddziaływali na Zachodzie głownie poprzez sztychy, szczególnie
dotyczy to Martina Schongauera40. Osobne miejsce zajmuje rzecz jasna Diirer z racji po-
bytu w Niderlandach pod koniec życia (1520/1521). Tam maluje Św. Hieronima (1521,
Lizbona, Museu Nacional de Arte Antiga41), zaraz naśladowanego przez Joosa van Cleve
i Lucasa z Lejdy. Jednak sukces ten, jak zauważył już Erwin Panofsky, wziął się stąd, że
Diirer użył tu w istocie niderlandzkiej formuły obrazowej, popiersiowego skadrowania
(„close-up”)42.
Inną frapującą kwestią uwzględnioną na wystawie była relacja między niderlandzką
inspiracją a lokalną tradycją w środkowoeuropejskich „centrach recepcyjnych”. Dotyczy
to szczególnie artystów przynależących do pierwszej fali inspiracji niderlandzkiej. Do-
brym przykładem takiego „podwójnego zamocowania” jest Stefan Lochner. Jego Zwiasto-
wanie na rewersach skrzydeł Retabulum śś. patronów Kolonii jest (jak już wyżej wskazano)
„eyckowskie”, ale może w większym jeszcze stopniu zależy od dawniejszego malarstwa
kolońskiego (Zwiastowanie z Ołtarza św. Gereona, Berlin, Staatliche Museen zu Berlin
Preussischer Kulturbesitz - Gemaldegalerie, ok. 1420). Dawny schemat kompozycyjny
ulega u Lochnera modernizacji: odrzucona zostaje archaiczna malowana rama, redukuje
37 Ch. Metzger, op. cit., s. 105 i n.
38 S. Kemperdick, op. cit., s. 62.
39 T.-H. Borchert, Einleitung, [w:] Van Eyck bis Diirer..., s. 14-15.
40 J. von Fircks, Zwischen Niirnberg und Antwerpen. Zur wechselseitigen Wahrnehmungdeutscher und
niederlandischer Kiinstler in der Diirerzeit, [w:] Van Eyck bis Diirer..., s. 85.
41 Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 240, s. 430-431 (J. von Fircks).
J. von Fircks, op. cit., s. 90-92.
42
311
miecka grafika inspiruje malarstwo niderlandzkie (w przypadku Albrechta Diirera: Simon
Bening, Adriaen Isenbrandt, Dirk Vellaert, ale i Jan Gossaert oraz Barend van Orley).
Wystawa ukonkretniła stare i przedstawiła nowe „modele inspiracji”, dzięki którym
dochodziło do transferu sztuki niderlandzkiej do Europy Środkowej. Wiadome było,
że odbywał się on po starych drogach handlowych, ale tezę tę uplastycznia dopiero świet-
ny cytat z norymberskiego pisarza Johannesa Cochliiusa, który opisuje, jak kupcy z całej
Europy nabywają Pasję Drzeworytnicza Diirera jako wzór dla „swoich” malarzy!37. W grę
wchodziły nadto dynastyczne powiązania, naturalne przemieszczanie się artystów i dzieł
sztuki, ale i używanie nowej sztuki jako oprawy wielkich wydarzeń historycznych - wie-
my, że w czasie Soboru Bazylejskiego (1431-1449) w mieście przebywali miniaturzyści
z Utrechtu38.
Czy te transfery kulturowe były jednokierunkowe? Pewnie nie. Wędrówki artystów na-
stępować musiały w obie strony39. Autorzy wystawy podkreślają jednak, że o ile Niemiec
Plans Memling czy urodzony w Paryżu iluminator Jean Dreux przybywszy do Brugii, zin-
tegrowali się całkowicie z tamtejszym środowiskiem artystycznym, o tyle niderlandzcy
artyści w Niemczech zachowali swój „niderlandyzm”. Z tym można by dyskutować - przy-
woływani tu na świadków Koloński Mistrz Życia Marii i Mistrz Ołtarza św. Bartłomieja
to tylko „imiona z musu” (Notnamen), nie wiemy na pewno kim, w sensie przynależności
narodowej, byli ci artyści. Ogólnie powiedzieć można, że artyści środkowoeuropejscy,
a konkretnie Niemcy, oddziaływali na Zachodzie głownie poprzez sztychy, szczególnie
dotyczy to Martina Schongauera40. Osobne miejsce zajmuje rzecz jasna Diirer z racji po-
bytu w Niderlandach pod koniec życia (1520/1521). Tam maluje Św. Hieronima (1521,
Lizbona, Museu Nacional de Arte Antiga41), zaraz naśladowanego przez Joosa van Cleve
i Lucasa z Lejdy. Jednak sukces ten, jak zauważył już Erwin Panofsky, wziął się stąd, że
Diirer użył tu w istocie niderlandzkiej formuły obrazowej, popiersiowego skadrowania
(„close-up”)42.
Inną frapującą kwestią uwzględnioną na wystawie była relacja między niderlandzką
inspiracją a lokalną tradycją w środkowoeuropejskich „centrach recepcyjnych”. Dotyczy
to szczególnie artystów przynależących do pierwszej fali inspiracji niderlandzkiej. Do-
brym przykładem takiego „podwójnego zamocowania” jest Stefan Lochner. Jego Zwiasto-
wanie na rewersach skrzydeł Retabulum śś. patronów Kolonii jest (jak już wyżej wskazano)
„eyckowskie”, ale może w większym jeszcze stopniu zależy od dawniejszego malarstwa
kolońskiego (Zwiastowanie z Ołtarza św. Gereona, Berlin, Staatliche Museen zu Berlin
Preussischer Kulturbesitz - Gemaldegalerie, ok. 1420). Dawny schemat kompozycyjny
ulega u Lochnera modernizacji: odrzucona zostaje archaiczna malowana rama, redukuje
37 Ch. Metzger, op. cit., s. 105 i n.
38 S. Kemperdick, op. cit., s. 62.
39 T.-H. Borchert, Einleitung, [w:] Van Eyck bis Diirer..., s. 14-15.
40 J. von Fircks, Zwischen Niirnberg und Antwerpen. Zur wechselseitigen Wahrnehmungdeutscher und
niederlandischer Kiinstler in der Diirerzeit, [w:] Van Eyck bis Diirer..., s. 85.
41 Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 240, s. 430-431 (J. von Fircks).
J. von Fircks, op. cit., s. 90-92.
42