Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (32.1988)

Sztuka Amarny, by sprostać podjęciu nowych idei, głoszących wiarę w Atona — boga światła
i życia, miłości i prawdy, musiała ulec głębokim przeobrażeniom. Przede wszystkim uwrażliwiona
została na realistyczną wizję rzeczywistości. Mimo że wciąż ograniczona zasadami kanonu,
rozwinęła w swych poszukiwaniach twórczych tendencje ekspresjonistyczne i spirytualistyczne,
które z kolei stały się źródłem manieryzmu. Właśnie różnorodność artystycznej wypowiedzi
i intensywność poszukiwań pozostały na długo wartością inspirującą artystów. Można zaryzy-
kować twierdzenie, że wyrafinowanie i elegancja manieryzmu Amarny dały twórczy impuls
sztuce postamarneńskiej. I chociaż sztuka ta w sensie formalnym nawiązywała do dzieł z czasów
Amenhotepa III, to jednak wywodzi się ona z koncepcji estetycznej Amarny. Zdaniem Vandiera
dzieła powstałe od czasów Tutanchamona do początków panowania Ramzesa II są największej
urody pośród całej spuścizny rzeźbiarskiej Nowego Państwa8. Przerysowanie i nadmierna
ekspresja sztuki amarneńskiej zostały zastąpione bardziej klasyczną wizją, eksponującą harmonię
i elegancję. Szczególne znaczenie należy przypisać czasom Tutanchamona, ponieważ są one
pomostem między koncepcją estetyczną Amarny a stopniowym zwycięstwem klasycznej wizji
rzeczywistości. Dążenie do przekazywania przeżyć wewnętrznych, będące bezpośrednim dzie-
dzictwem sztuki amarneńskiej, stało się cechą towarzyszącą twórczości rzeźbiarskiej czasów
Tutanchamona. Dyskretnie oddany wyraz melancholii pojawia się na twarzy prawie wszystkich
przedstawień młodego króla. Wzbogacenie wizerunków o pewien ładunek emocjonalny trwa
jeszcze za czasów królów Ai i Horemheba. Mistrzostwo wykonania dzieł z okresu Seti I i po-

10