Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (32.1988)

Włodzimierz Godlewski

POLSKIE ODKRYCIA W NAQLUN (FAJUM) W 1986 ROKU

N owożytny klasztor Deir el Malak1 znajduje się w południowo-wschodniej części oazy
Fajum, u podnóża niezbyt wysokich skał zwanych Gebel Naqlun. Teren jest całkowicie pustynny,
ale niezbyt oddalony od żyznej oazy, która rozciąga się jakby u stóp wzniesienia, oddzielona
jedynie kanałem, Bahr el Gharaq, pamiętającym czasy Średniego Państwa, kiedy to przeprowa-
dzano podstawowe prace irygacyjne w oazie Fajum. Współczesny klasztor jest otoczony częściowo
murem, ale jednocześnie rozbudowany przez zespół niskich domów, przeznaczonych dla odwie-
dzających go gości. Dziś klasztor jest prawie opuszczony (zamieszkuje w nim jeden mnich po-
chodzący z monasteru Św. Pawła nad Morzem Czerwonym), ale trudno o nim powiedzieć,
że jest obumarły. Odwiedzają go Koptowie, którzy, powodowani zarówno względami religijnymi,
jak i turystycznymi, licznie tu przybywają. Szczególnie wielu gości pojawia się w klasztorze
z okazji mulidu (odpustu), i wtedy to przez kilka dni przebywa na jego terenie kilka tysięcy
ludzi. Ta społeczna funkcja klasztoru, pełniona obecnie, wynika niewątpliwie z faktu, że Deir
el Malak jest tradycyjnie uważany za najstarszy klasztor koptyjski na terenie oazy Fajum.

Tak się jednak złożyło, że dotychczas nie był on przedmiotem badań naukowych. Jest to tym
dziwniejsze, że posiadamy dosyć duży zespół źródeł, które omawiają legendarne okoliczności
powstania klasztoru, jak też dostarczają szeregu informacji o jego przeszłości2. Był on odwie-
dzany również przez niektórych podróżników europejskich w XVIII i XIX w.3, chociaż nie-
wątpliwie nie znajdował się na głównym szlaku wędrówek owego czasu.

Studia nad starożytną regułą laury prowadzone przez doc. dr hab. Ewę Wipszycką-Bravo4
zwróciły uwagę na klasztor w Naqlun i doprowadziły do dokładnego zapoznania się z terenem,
który okazał się bardzo interesującym i obiecującym miejscem dla badań archeologicznych.
Uzyskana przez Stację Archeologii Śródziemnomorskiej UW w Kairze w ubiegłym roku koncesja
na badania w Naqlun pozwoliła w marcu 1986 r. rozpocząć wykopaliska na tym nowym stano-
wisku5. Już wstępne prace wykopaliskowe przyniosły nadspodziewanie dobre wyniki, które
wywołały pewien rezonans w świecie naukowym.

Zanim przystąpię do omówienia wyników uzyskanych w czasie pierwszej kampanii wyko-

489