DOI Heft:
Starożytność
DOI Artikel:Krzyżanowska, Aleksandra: Forma do odlewania monet znaleziona w Egipcie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19641#0085
Aleksandra Krzyżanowska
FORMA DO ODLEWANIA MONET ZNALEZIONA W EGIPCIE
W
T T Dziale Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się obiekt,
który wzbudził moje zainteresowanie zarówno od strony numizmatycznej, jak i archeologicznej.
Nosi on numer inwentarza świadczący o tym, że pochodzi z zespołu zabytków odkrytych w Edfu
(rzymskie Apollonopolis Magna) w Egipcie, w czasie polsko-francuskich wykopalisk w latach
1937-19391. Nie zwrócił uwagi odkrywców w czasie badań archeologicznych, nie zasłużył na
indywidualne wyliczenie go w inwentarzach znalezisk. Również w ocenie pracowników muzeal-
nych był to obiekt niepozorny, nie odznaczający się oryginalnością materiału, starannością
i artyzmem wykonania2. A jednak zabytek ten zasługuje na szczegółowe omówienie z uwagi
na interesujące powiązania, jakie miał z życiem gospodarczym późnorzymskiego Egiptu.
Ściśle mówiąc, chodzi tu o dwa przedmioty stanowiące całość, a zarazem fragment większego
zespołu. Są to dwie płytki gliniane, na których z obu stron odciśnięto monety rzymskie z okresu
późnego Cesarstwa. Po złożeniu tych płytek okazuje się, że przylegają one ściśle do siebie, tak
że odciski na obu płytkach tworzą razem dwie strony tych samych monet—jednym słowem,
mamy tu do czynienia ze starożytną formą do odlewania monet. Płytki te, o średnicy około
4 cm, grubości około 0,4 cm, wykonane z gliny palonej na ceglastoczerwony kolor, mają kształt
nieregularnego krążka, w którym z boku wycięty jest niewielki trójkąt. Na obu stronach każdej
płytki odciśnięto jednostronnie 5 monet, z tym, że po złożeniu ich wewnętrzne strony tworzą
całości pięciu monet, a strony zewnętrzne noszą odciski tylko awersów lub rewersów egzemplarzy,
które miały swoje odpowiedniki na następnych, brakujących już płytkach. Zestaw płytek, two-
rzących wielokrotną formę odlewniczą, składał się z bliżej nie określonej ilości sztuk, z tym, że
dwie przylegające do siebie płytki tworzyły element tej formy. Jedna strona każdej płytki jest
lekko wypukła, a druga lekko wklęsła; na tej ostatniej odciski są połączone nacięciami tworzą-
cymi kanaliki do przepływu wlewanego metalu. Wlew do każdej pary stempli znajdował się
w wyciętym trójkącie, który w zestawie tworzył rowek wlewowy. Każda płytka w takim układzie
była dwustronnie wykorzystana. Płytki były ustawione pionowo w szeregu, wlewem do góry.
Metal, z którego wykonywano kopie, wlewano do rowka, skąd kanalikami rozchodził się do
6 Rocznik Muz. Nar. t. XXXII/88
81
FORMA DO ODLEWANIA MONET ZNALEZIONA W EGIPCIE
W
T T Dziale Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się obiekt,
który wzbudził moje zainteresowanie zarówno od strony numizmatycznej, jak i archeologicznej.
Nosi on numer inwentarza świadczący o tym, że pochodzi z zespołu zabytków odkrytych w Edfu
(rzymskie Apollonopolis Magna) w Egipcie, w czasie polsko-francuskich wykopalisk w latach
1937-19391. Nie zwrócił uwagi odkrywców w czasie badań archeologicznych, nie zasłużył na
indywidualne wyliczenie go w inwentarzach znalezisk. Również w ocenie pracowników muzeal-
nych był to obiekt niepozorny, nie odznaczający się oryginalnością materiału, starannością
i artyzmem wykonania2. A jednak zabytek ten zasługuje na szczegółowe omówienie z uwagi
na interesujące powiązania, jakie miał z życiem gospodarczym późnorzymskiego Egiptu.
Ściśle mówiąc, chodzi tu o dwa przedmioty stanowiące całość, a zarazem fragment większego
zespołu. Są to dwie płytki gliniane, na których z obu stron odciśnięto monety rzymskie z okresu
późnego Cesarstwa. Po złożeniu tych płytek okazuje się, że przylegają one ściśle do siebie, tak
że odciski na obu płytkach tworzą razem dwie strony tych samych monet—jednym słowem,
mamy tu do czynienia ze starożytną formą do odlewania monet. Płytki te, o średnicy około
4 cm, grubości około 0,4 cm, wykonane z gliny palonej na ceglastoczerwony kolor, mają kształt
nieregularnego krążka, w którym z boku wycięty jest niewielki trójkąt. Na obu stronach każdej
płytki odciśnięto jednostronnie 5 monet, z tym, że po złożeniu ich wewnętrzne strony tworzą
całości pięciu monet, a strony zewnętrzne noszą odciski tylko awersów lub rewersów egzemplarzy,
które miały swoje odpowiedniki na następnych, brakujących już płytkach. Zestaw płytek, two-
rzących wielokrotną formę odlewniczą, składał się z bliżej nie określonej ilości sztuk, z tym, że
dwie przylegające do siebie płytki tworzyły element tej formy. Jedna strona każdej płytki jest
lekko wypukła, a druga lekko wklęsła; na tej ostatniej odciski są połączone nacięciami tworzą-
cymi kanaliki do przepływu wlewanego metalu. Wlew do każdej pary stempli znajdował się
w wyciętym trójkącie, który w zestawie tworzył rowek wlewowy. Każda płytka w takim układzie
była dwustronnie wykorzystana. Płytki były ustawione pionowo w szeregu, wlewem do góry.
Metal, z którego wykonywano kopie, wlewano do rowka, skąd kanalikami rozchodził się do
6 Rocznik Muz. Nar. t. XXXII/88
81