DOI issue:
Rozprawy i materiały
DOI article:Smutek, Kazimierz: Technika wiercenia w kamieniu na przełomie neolitu i brą̨zu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0021
TECHNIKA WIERCENIA W KAMIENIU
13
rżały się przypadki takie jak na il. 3, to mogły
też mieć miejsce przypadki przedstawione na
ilustracjach 4 i 5, nie posiadające jednak przed-
stawicieli w kolekcji naszych stożków. Tego ro-
dzaju założenie usprawiedliwia toporek kamien-
ny znaleziony w Borszynie Wielkim, pow. Góra
Śląska, a chronologicznie przynależny do epoki
brązu (okaz ten znajduje się w zbiorach Muzeum
w Jaworze, pod nr inw. 179/2114). Ma on
w niniejszych rozważaniach tym większą war-
tość, że łączy w sobie dwa przypadki wynikłe
podczas dokonywania zabiegu wiertniczego. Po
pierwsze: na ściance otworu trzonkowego przy
dolnym wylocie pozostał stosunkowo spory fra-
gment nie dowierconej warstewki (il. 6a — wi-
dok z góry i 6b — przekrój poprzeczny). Szcze-
gół ten jest realnym dopełnieniem wniosków
wyprowadzonych z badania stożków A, B, C oraz
urealnia treść il. 3, będącej syntezą tych badań.
Narzucające się tu pytanie: dlaczego wytwórca
nie zagładził dokładnie pozostałego szczątka nie
dowierconej warstwy, którego pierwotne roz-
miary były niewątpliwie większe, znajdzie od-
powiedź w dalszym ciągu niniejszej pracy. Po
drugie: na omawianym toporku widnieją ślady
II. 4. Stożek w przypadku wygniecenia warstw nie
dowierconych (rys. schematyczny)
świadczące, że uległ on równocześnie przy-
padkowi przedstawionemu na il. 4, przy czym
zaistniały tak głębokie ubytki, że ich zniwelo-
wanie nie mogło być zupełne ze względu na
znaczną stratę masy toporka, co pociągnęłoby
też za sobą jego osłabienie. Z tych to powodów
dolny wylot otworu trzonkowego omawianego
okazu otacza dość szeroka kotlina, której brzegi
wytwórca zaokrąglił (il. 6b), kierując się chyba
tylko względami estetyki.
Za dokonywaniem obróbki dolnych pła-
szczyzn obiektów po zabiegach wiertniczych,
a szczególnie u toporków typu ślężańskiego,
przemawia też ich modelunek. Posiadają
one bowiem łukowate trzony, których ostrza
i obuchy zwrócone są ku dołowi. Przekroje po-
przeczne trzonów mają kształty półkoliste lub
podkowiaste, przy czym zaokrągleniem objęte są
płaszczyzny dolne. Zespół tego rodzaju cech
absolutnie nie sprzyjał łatwemu i zwartemu
ustawieniu takich obiektów na podstawce przy-
rządu wiertniczego.
Zakładając, że otwory trzonkowe wykony-
wano po całkowitym wykończeniu wszystkich,
a więc i dolnych ścian obiektów, i że wynikłe
w takim razie podczas wiercenia ubytki wy-
równywano przy pomocy zabiegów dodatko-
wych, to należy mieć na uwadze, że te dodatko-
we zabiegi polegały na ponownym ścieraniu
II. 5. Stożek w przypadku wygniecenia warstw nie
dowierconych (rys. schematyczny)
i formowaniu bryły obiektu. Powodowałoby to
dalszą i daleko sięgającą stratę jego masy, gdyż
zabiegi te nie mogły ograniczać się tylko do
miejsc uszkodzonych, lecz musiały zająć większą
część lub całość odnośnych płaszczyzn, co una-
oczniają linie przerywane na ilustracjach 4 i 5.
Tak duże zabiegi równałyby się powtórnej
obróbce danych płaszczyzn, tym bardziej nie-
ekonomicznej, że wyżej przytoczone względy
i możliwości pozwalały na jej uniknięcie.
Ścieranie, podobnie jak inne sposoby obróbki
kamienia, nie było pracą lekką, skoro na niektó-
rych doskonale wykończonych narzędziach ka-
miennych nie zniwelowano dość płytkich nawet
śladów pozostałych po ześlizgach ostrzy wierteł
na górnych płaszczyznach, jakkolwiek tak dro-
bne zabiegi nie pociągnęłyby za sobą ani osłabie-
nia, ani deformacji tych narzędzi.
II. 6a i b. Widok z góry i przekrój po-
przeczny toporka z Borszynia Wielkiego,
pow. Góra Śląska (w pomniejszeniu)
Na gruncie powyższego stwierdzenia można
by się pokusić o wyjaśnienie znanych faktów
znajdywania narzędzi kamiennych o całkowicie
wykończonych formach i zdatnych do użytku,
13
rżały się przypadki takie jak na il. 3, to mogły
też mieć miejsce przypadki przedstawione na
ilustracjach 4 i 5, nie posiadające jednak przed-
stawicieli w kolekcji naszych stożków. Tego ro-
dzaju założenie usprawiedliwia toporek kamien-
ny znaleziony w Borszynie Wielkim, pow. Góra
Śląska, a chronologicznie przynależny do epoki
brązu (okaz ten znajduje się w zbiorach Muzeum
w Jaworze, pod nr inw. 179/2114). Ma on
w niniejszych rozważaniach tym większą war-
tość, że łączy w sobie dwa przypadki wynikłe
podczas dokonywania zabiegu wiertniczego. Po
pierwsze: na ściance otworu trzonkowego przy
dolnym wylocie pozostał stosunkowo spory fra-
gment nie dowierconej warstewki (il. 6a — wi-
dok z góry i 6b — przekrój poprzeczny). Szcze-
gół ten jest realnym dopełnieniem wniosków
wyprowadzonych z badania stożków A, B, C oraz
urealnia treść il. 3, będącej syntezą tych badań.
Narzucające się tu pytanie: dlaczego wytwórca
nie zagładził dokładnie pozostałego szczątka nie
dowierconej warstwy, którego pierwotne roz-
miary były niewątpliwie większe, znajdzie od-
powiedź w dalszym ciągu niniejszej pracy. Po
drugie: na omawianym toporku widnieją ślady
II. 4. Stożek w przypadku wygniecenia warstw nie
dowierconych (rys. schematyczny)
świadczące, że uległ on równocześnie przy-
padkowi przedstawionemu na il. 4, przy czym
zaistniały tak głębokie ubytki, że ich zniwelo-
wanie nie mogło być zupełne ze względu na
znaczną stratę masy toporka, co pociągnęłoby
też za sobą jego osłabienie. Z tych to powodów
dolny wylot otworu trzonkowego omawianego
okazu otacza dość szeroka kotlina, której brzegi
wytwórca zaokrąglił (il. 6b), kierując się chyba
tylko względami estetyki.
Za dokonywaniem obróbki dolnych pła-
szczyzn obiektów po zabiegach wiertniczych,
a szczególnie u toporków typu ślężańskiego,
przemawia też ich modelunek. Posiadają
one bowiem łukowate trzony, których ostrza
i obuchy zwrócone są ku dołowi. Przekroje po-
przeczne trzonów mają kształty półkoliste lub
podkowiaste, przy czym zaokrągleniem objęte są
płaszczyzny dolne. Zespół tego rodzaju cech
absolutnie nie sprzyjał łatwemu i zwartemu
ustawieniu takich obiektów na podstawce przy-
rządu wiertniczego.
Zakładając, że otwory trzonkowe wykony-
wano po całkowitym wykończeniu wszystkich,
a więc i dolnych ścian obiektów, i że wynikłe
w takim razie podczas wiercenia ubytki wy-
równywano przy pomocy zabiegów dodatko-
wych, to należy mieć na uwadze, że te dodatko-
we zabiegi polegały na ponownym ścieraniu
II. 5. Stożek w przypadku wygniecenia warstw nie
dowierconych (rys. schematyczny)
i formowaniu bryły obiektu. Powodowałoby to
dalszą i daleko sięgającą stratę jego masy, gdyż
zabiegi te nie mogły ograniczać się tylko do
miejsc uszkodzonych, lecz musiały zająć większą
część lub całość odnośnych płaszczyzn, co una-
oczniają linie przerywane na ilustracjach 4 i 5.
Tak duże zabiegi równałyby się powtórnej
obróbce danych płaszczyzn, tym bardziej nie-
ekonomicznej, że wyżej przytoczone względy
i możliwości pozwalały na jej uniknięcie.
Ścieranie, podobnie jak inne sposoby obróbki
kamienia, nie było pracą lekką, skoro na niektó-
rych doskonale wykończonych narzędziach ka-
miennych nie zniwelowano dość płytkich nawet
śladów pozostałych po ześlizgach ostrzy wierteł
na górnych płaszczyznach, jakkolwiek tak dro-
bne zabiegi nie pociągnęłyby za sobą ani osłabie-
nia, ani deformacji tych narzędzi.
II. 6a i b. Widok z góry i przekrój po-
przeczny toporka z Borszynia Wielkiego,
pow. Góra Śląska (w pomniejszeniu)
Na gruncie powyższego stwierdzenia można
by się pokusić o wyjaśnienie znanych faktów
znajdywania narzędzi kamiennych o całkowicie
wykończonych formach i zdatnych do użytku,