DOI Artikel:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:S[tarzewska], M[aria]: K. Maleczyński, M. Morelowski, A. Ptaszycka, Wrocław, rozwój urbanistyczny, Warszawa 1956, "Budownictwo i Architektura"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0229
RECENZJE I OMÓWIENIA
173
ski75. Na podstawie bardzo dokładnej analizy ów-
czesnego położenia geograficznego miasta, zachowanych
fragmentów architektonicznych, przeKazów historycz-
nych i analogii zarówno z innymi miastami polskiemi,
jak i zachodnio europejskimi, udowadnia Morelowski
założenie miasta jeszcze przed lokacją w latach 1241
i 1242 nie tylko nad lewym brzegiem Odry i wokół
Nowego Targu, ale także i dzisiejszego Rynku.
Ukazując stopniowy rozwój miasta, którego za-
czątek znajdował się po prawej stronie Odry na
Ostrowiu Tumskim, autor przedstawia szereg nowych
lub w nowy sposób udowadnianych tez. Niektóre
z nich nie zyskały pełnego uznania innych badaczy
początków Wrocławia 7G.
Odnośnie ubezpieczenia przepraw przez Odrę
autor stwierdza, że polegało ono na .....stworzeniu
długiej linii obronnej, obejmującej najprawdopodo-
bniej półtorakilometrowy pas nieciągłych warownych
punktów ubezpieczeń lewego brzegu Odry obok miejsc
przeprawy oraz w miejscach specjalnie narażonych
na uderzenie wroga", (s. 23). Morelowski przypuszcza,
że krańcami tej linii obronnej były dwa mniejsze
gródki, jeden naprzeciw wyspy Mieszczańskiej, drugi
na terenie Nowego Miasta, centrum zaś stanowił
większy gród na terenie dzisiejszego Uniwersytetu,
który to gród od połowy XII w. budowali Bolesław
Wysoki i Henryk Brodaty. Kwestia istnienia tych
ubezpieczeń w XII w. na lewym brzegu Odry jest
dotychczas kwestią sporną i nie wydaje się jeszcze
dostatecznie udokumentowaną. W badaniach wykopali-
skowych, prowadzonych ostatnio pod kierunkiem sa-
mego autora i prof. Hołubowicza na terenie Uniwer-
sytetu, nie znaleziono jeszcze żadnych śladów, które
wskazywałyby na istnienie w tym miejscu zamku
z XII w.
Odnośnie szlaków komunikacyjnych Morelow-
ski widzi możliwość, że już w czasach pogańskich
skupiały się drogi północ—południe i wschód—zachód
w miejscu wyjątkowo suchym, gdzie później stanął
kościół św. Wojciecha. Jest to najstarszy kościół pa-
rafialny Wrocławia. Tu zaczynało się osiedle rozcią-
gające się na północ ku Odrze. Przy tym szlaku na
Ostrów i dalej na Ołbin znajdował się najstarszy
75 Marian Morelowski, Ocalałe komnaty i mu-
ry piastowskich rezydencji we Wrocławiu, „Sobótka",
nr VII, 1952; Rozwój urbanistyki Wrocławia przed ko-
lonizacją z lat 1241—1242, „Sprawozdania Wrocław-
skiego Towarzystwa Naukowego", 6, 1951, Dodatek 4,
Wrocław 1954; Wykopaliska na terenie lewobrzeżnego
zamku Piastów we Wrocławiu, „Ochrona Zabytków"
nr 1, Warszawa 1955.
70 Stefan Golachowski, Głos w dyskusji nad
genezą rozplanowania średniowiecznego Wrocławia,
„Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. I, z. 1,
Warszawa 1956. Władysław Dziewulski, recenzja
pracy M. Morelowskiego, Ocalałe komnaty i mu-
ry piastowskich rezydencji, „Kwartalnik Historii Kul-
tury Materialnej", nr 2, Warszawa 1956. Z samą
metodą planistyczną, którą stosuje Morelowski, nie
zgadza się K. Jażdżewski, W sprawie Gdańska
wczesnośredniowiecznego i metody planistycznej jego
badania, „Kwartalnik Historyczny, R. LX, nr 3.
plac targowy Wrocławia (po ołbińskim), dzisiejszy
Nowy Targ, a nie jak dotychczas uważano przed
samym mostem na Ostrów Piaskowy. Autor podaje
szereg analogii takiego właśnie układu w miastach
śląskich: wydłużonej osady targowej z kościołem u je-
dnego z krańców (Niemcza 1017 r., Sobótka 1124 r.,
Środa Śląska przed 1241 r.J.
Po sprowadzeniu dominikanów z Krakowa prze-
niesiono parafię do kościoła Marii Magdaleny. Można
z tego wnosić, żb w tym czasie, a więc w 1226 r.,
teren w okolicy kościoła Marii Magdaleny musiał już
być zasiedlony i że tam powstał już drugi plac tar-
gowy, a kościół Marii Magdaleny byłby do czasu prze-
niesienia tam parafii ecclesia forensis. Powstanie
placu targowego jeszcze przed lokacją na miejscu dzi-
siejszego Rynku, ewentualnie na pewnej jego części,
łączy się dość ściśle z interesującym wielu badaczy
problemem skośnie ustawionych Sukiennic w sto-
sunku do założenia Rynku. Wg Morelowskiego Su-
kiennice istniały już przed 1241 r. i musiały być
solidną budowlą, której najazd tatarski nie zniszczył.
Droga w prostej linii łączyła Sukiennice z osiedlem
sukienników walońskich, istniejącym od drugiej po-
łowy XII w. w okolicy kościoła św. Maurycego. Nie-
równoległe rozplanowanie szachownicy lokacyjnej
w stosunku do osi istniejących już wcześniej Sukiennic
tłumaczy Morelowski istnieniem drogi wiodącej z po-
łudnia (Świdnicka—Kuźnicza) wprost na zamek ksią-
żęcy i wyznaczeniem przy tej drodze późniejszej
wschodniej pierzei Rynku. Wygląda z tego, że nowy
plan szachownicy lokacyjnej musiał w każdym razie
od strony wschodniej liczyć się z istniejącym stanem
topograficznym. Kąty narożników wschód—północ
i wschód—południe także nie są całkiem proste, zu-
pełnie regularna jest dopiero zachodnia część Rynku.
Podobne skośne ustawienie sukiennic w rynku mają
także inne miasta śląskie, np. Bolesławiec, Lwówek,
autor jednak nie przeprowadza analogii z Rynkiem
wrocławskim.
W okresie renesansu nowe fortyfikacje zaczyna
budować zespół architektów z Lugano, sprowadzony
przez książąt piastowskich w Legnicy i Brzegu i zwią-
zany z ich budowlami. Do tego zespołu należy Jakub
Paris (w d. literaturze zwany Parr lub Pahr), który bu-
duje wielki występ bastejowy flankujący fort Miko-
łajski na zachodzie miasta. Później Bernard Niuron,
należący do tego samego zespołu, stawia we Wrocła-
wiu przy bramie Oławskiej bastion typu staro-
włoskiego. Według jego też wskazówek wykonano wiel-
ki plan obwarowania Wrocławia bastionami typu staro-
i nowowłoskiego. Do projektów Niurona, choć wyko-
nanych już przez Jana Schneidera z Gdańska, zali-
cza Morelowski dwa wielkie bastiony nowowłoskie na
wschodzie miasta, bastion Ceglany u d. ujścia Oławy
na Nowym Mieście i tzw. Kieszonkowy, dziś Wzgórze
Partyzantów. Morelowski akcentuje przede wszystkim
zasługi Piastów w sprowadzaniu architektów z Lu-
gano, szkicując ogromne znaczenie mecenatu zarówno
Fryderyka II, jak i Jerzego II. Wpływy renesansu
włoskiego poprzez ich mecenat artystyczny są widocz-
173
ski75. Na podstawie bardzo dokładnej analizy ów-
czesnego położenia geograficznego miasta, zachowanych
fragmentów architektonicznych, przeKazów historycz-
nych i analogii zarówno z innymi miastami polskiemi,
jak i zachodnio europejskimi, udowadnia Morelowski
założenie miasta jeszcze przed lokacją w latach 1241
i 1242 nie tylko nad lewym brzegiem Odry i wokół
Nowego Targu, ale także i dzisiejszego Rynku.
Ukazując stopniowy rozwój miasta, którego za-
czątek znajdował się po prawej stronie Odry na
Ostrowiu Tumskim, autor przedstawia szereg nowych
lub w nowy sposób udowadnianych tez. Niektóre
z nich nie zyskały pełnego uznania innych badaczy
początków Wrocławia 7G.
Odnośnie ubezpieczenia przepraw przez Odrę
autor stwierdza, że polegało ono na .....stworzeniu
długiej linii obronnej, obejmującej najprawdopodo-
bniej półtorakilometrowy pas nieciągłych warownych
punktów ubezpieczeń lewego brzegu Odry obok miejsc
przeprawy oraz w miejscach specjalnie narażonych
na uderzenie wroga", (s. 23). Morelowski przypuszcza,
że krańcami tej linii obronnej były dwa mniejsze
gródki, jeden naprzeciw wyspy Mieszczańskiej, drugi
na terenie Nowego Miasta, centrum zaś stanowił
większy gród na terenie dzisiejszego Uniwersytetu,
który to gród od połowy XII w. budowali Bolesław
Wysoki i Henryk Brodaty. Kwestia istnienia tych
ubezpieczeń w XII w. na lewym brzegu Odry jest
dotychczas kwestią sporną i nie wydaje się jeszcze
dostatecznie udokumentowaną. W badaniach wykopali-
skowych, prowadzonych ostatnio pod kierunkiem sa-
mego autora i prof. Hołubowicza na terenie Uniwer-
sytetu, nie znaleziono jeszcze żadnych śladów, które
wskazywałyby na istnienie w tym miejscu zamku
z XII w.
Odnośnie szlaków komunikacyjnych Morelow-
ski widzi możliwość, że już w czasach pogańskich
skupiały się drogi północ—południe i wschód—zachód
w miejscu wyjątkowo suchym, gdzie później stanął
kościół św. Wojciecha. Jest to najstarszy kościół pa-
rafialny Wrocławia. Tu zaczynało się osiedle rozcią-
gające się na północ ku Odrze. Przy tym szlaku na
Ostrów i dalej na Ołbin znajdował się najstarszy
75 Marian Morelowski, Ocalałe komnaty i mu-
ry piastowskich rezydencji we Wrocławiu, „Sobótka",
nr VII, 1952; Rozwój urbanistyki Wrocławia przed ko-
lonizacją z lat 1241—1242, „Sprawozdania Wrocław-
skiego Towarzystwa Naukowego", 6, 1951, Dodatek 4,
Wrocław 1954; Wykopaliska na terenie lewobrzeżnego
zamku Piastów we Wrocławiu, „Ochrona Zabytków"
nr 1, Warszawa 1955.
70 Stefan Golachowski, Głos w dyskusji nad
genezą rozplanowania średniowiecznego Wrocławia,
„Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. I, z. 1,
Warszawa 1956. Władysław Dziewulski, recenzja
pracy M. Morelowskiego, Ocalałe komnaty i mu-
ry piastowskich rezydencji, „Kwartalnik Historii Kul-
tury Materialnej", nr 2, Warszawa 1956. Z samą
metodą planistyczną, którą stosuje Morelowski, nie
zgadza się K. Jażdżewski, W sprawie Gdańska
wczesnośredniowiecznego i metody planistycznej jego
badania, „Kwartalnik Historyczny, R. LX, nr 3.
plac targowy Wrocławia (po ołbińskim), dzisiejszy
Nowy Targ, a nie jak dotychczas uważano przed
samym mostem na Ostrów Piaskowy. Autor podaje
szereg analogii takiego właśnie układu w miastach
śląskich: wydłużonej osady targowej z kościołem u je-
dnego z krańców (Niemcza 1017 r., Sobótka 1124 r.,
Środa Śląska przed 1241 r.J.
Po sprowadzeniu dominikanów z Krakowa prze-
niesiono parafię do kościoła Marii Magdaleny. Można
z tego wnosić, żb w tym czasie, a więc w 1226 r.,
teren w okolicy kościoła Marii Magdaleny musiał już
być zasiedlony i że tam powstał już drugi plac tar-
gowy, a kościół Marii Magdaleny byłby do czasu prze-
niesienia tam parafii ecclesia forensis. Powstanie
placu targowego jeszcze przed lokacją na miejscu dzi-
siejszego Rynku, ewentualnie na pewnej jego części,
łączy się dość ściśle z interesującym wielu badaczy
problemem skośnie ustawionych Sukiennic w sto-
sunku do założenia Rynku. Wg Morelowskiego Su-
kiennice istniały już przed 1241 r. i musiały być
solidną budowlą, której najazd tatarski nie zniszczył.
Droga w prostej linii łączyła Sukiennice z osiedlem
sukienników walońskich, istniejącym od drugiej po-
łowy XII w. w okolicy kościoła św. Maurycego. Nie-
równoległe rozplanowanie szachownicy lokacyjnej
w stosunku do osi istniejących już wcześniej Sukiennic
tłumaczy Morelowski istnieniem drogi wiodącej z po-
łudnia (Świdnicka—Kuźnicza) wprost na zamek ksią-
żęcy i wyznaczeniem przy tej drodze późniejszej
wschodniej pierzei Rynku. Wygląda z tego, że nowy
plan szachownicy lokacyjnej musiał w każdym razie
od strony wschodniej liczyć się z istniejącym stanem
topograficznym. Kąty narożników wschód—północ
i wschód—południe także nie są całkiem proste, zu-
pełnie regularna jest dopiero zachodnia część Rynku.
Podobne skośne ustawienie sukiennic w rynku mają
także inne miasta śląskie, np. Bolesławiec, Lwówek,
autor jednak nie przeprowadza analogii z Rynkiem
wrocławskim.
W okresie renesansu nowe fortyfikacje zaczyna
budować zespół architektów z Lugano, sprowadzony
przez książąt piastowskich w Legnicy i Brzegu i zwią-
zany z ich budowlami. Do tego zespołu należy Jakub
Paris (w d. literaturze zwany Parr lub Pahr), który bu-
duje wielki występ bastejowy flankujący fort Miko-
łajski na zachodzie miasta. Później Bernard Niuron,
należący do tego samego zespołu, stawia we Wrocła-
wiu przy bramie Oławskiej bastion typu staro-
włoskiego. Według jego też wskazówek wykonano wiel-
ki plan obwarowania Wrocławia bastionami typu staro-
i nowowłoskiego. Do projektów Niurona, choć wyko-
nanych już przez Jana Schneidera z Gdańska, zali-
cza Morelowski dwa wielkie bastiony nowowłoskie na
wschodzie miasta, bastion Ceglany u d. ujścia Oławy
na Nowym Mieście i tzw. Kieszonkowy, dziś Wzgórze
Partyzantów. Morelowski akcentuje przede wszystkim
zasługi Piastów w sprowadzaniu architektów z Lu-
gano, szkicując ogromne znaczenie mecenatu zarówno
Fryderyka II, jak i Jerzego II. Wpływy renesansu
włoskiego poprzez ich mecenat artystyczny są widocz-