Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (15.1991)

14

Maria Starzewska

wyraźnie zależne od nowego ośrodka władzy
— stolicy Prus, Berlina. Oddziaływał on zarówno
administracyjnie przez zarządzenia swoich minis-
terstw, jak i kierując artystów pochodzących
z Prus do Wrocławia lub do innych ośrodków na
Śląsku. Działały jeszcze wówczas w pełni organiza-
cje cechowe4, ale rząd pruski w ramach wprowa-
dzanych reform ustanowił w 1808 roku ordynację
miejską, do której mieszczaństwo odnosiło się
niechętnie, gdyż określała nowe zasady samorządu
cechowego, i to w sensie ograniczania jego kom-
petencji. Ustawa o podatku przemysłowym z 1810
roku oraz ustawa przemysłowa z 1811 likwidowały
uprawnienia cechowe. Toteż stopniowo upadło
znaczenie cechów jako jedynej organizacji rzemieś-
lniczej, a dla obrony interesów swych członków
poszczególne cechy zaczęły łączyć się w związki
tworząc zaczątek nowych organizacji zawodo-
wych. I tak z inicjatywy Śląskiego Towarzystwa
Rodzimej Kultury (Schlesische Gesellschaft fur
vaterlandische Kultur) zawiązał się w 1828 r.
pierwszy Wrocławski Związek Rzemieślniczy (Bre-
slauer Gewerbe-Verein).

W tych warunkach, na przełomie 18 i 19 wieku
rozpoczął się na Śląsku okres nowej formy szkole-
nia w zakresie rzemiosł artystycznych. Impuls
wyszedł z Berlina, gdzie Fryderyk Wilhelm II
wydał w 1790 roku nowy regulamin dla berlińskiej
Akademie fur bildende Kiinste und mechanische
Wissenschaften. Miała ona kształcić nie tylko
w zakresie sztuki wolnej, ale i rzemiosła, które,
według króla pruskiego, winno ze względów eko-
nomicznych konkurować z zagranicznymi wyro-
bami. W ramach tak poszerzonej wówczas działal-
ności Akademii berlińskiej utworzono w niektó-
rych miastach Prus prowincjonalne szkoły sztuki
(Magdeburg, Halle). Dzięki staraniom prezydenta
Śląska, Hoyma, 28 maja 1791 roku powołano
także i we Wrocławiu Prowincjonalną Szkołę
Sztuki (Provinzial Kunstschule). Nie jest wyklu-
czone, że wybór Wrocławia na siedzibę szkoły miał
także na celu zerwanie dotychczasowych artystycz-
nych powiązań tego regionu z Wiedniem i Pragą.
Głównym zadaniem szkoły było kształcenie zdol-
nych artystów i rzemieślników również na potrzeby
Berlina. Szkoła wysyłała co pół roku sprawo-
zdania ze swej działalności do Akademii berlińs-
kiej. Pierwszym dyrektorem wrocławskiej uczelni

4 Przytoczone dane podaję za A. Galosem, Miasto w pier-
wszej polowie XIX wieku, [w:] Z. Świechowski [red.],
Wrocław jego dzieje i kultura, Warszawa 1978, s. 320 n., tam też
obszerna literatura.

mianowano malarza Carla Daniela Bacha5 z Ber-
lina. W szkole, otwartej 1 grudnia 1791 roku,
utworzono trzy klasy: rysunku architektonicznego
i geometrycznego, rysunku dekoracji naczyń oraz
rysunku i modelowania figur, płaskorzeźb i zwie-
rząt. Wydano szczegółowe instrukcje prowadzenia
nauki: „Zależnie od stanu przedmiotu i własnych
zdolności należy wybierać najpierw najprostszy
kształt i poprzez kontur formy z danego metier
upiększać go z wolnej ręki". Najważniejszym celem
szkoły było „kształcenie smaku" u poszczególnych
uczniów. Oprócz malarzy mieli tam studiować
uczniowie pracujący w warsztatach, a także w fab-
rykach. Dla nich nauka odbywała się po południu
trzy razy w tygodniu. Liczba uczniów mogła do-
chodzić do osiemdziesięciu. Szkoła mieściła się
w budynku pobernardyńskim, w sali dawnego
refektarza.

Bach był nie tylko profesorem we wrocławskiej
szkole. Ponieważ Ministerstwo w Berlinie dążyło
do artystycznego podwyższenia poziomu wyrobów
w powstających fabrykach, kierowano do nich
profesora wrocławskiej Kunstschule, aby wprowa-
dzał do produkcji nowe formy i dekoracje. Stano-
wisko jego określano tytułem „Fabriken Dessina-
teur". Jednak takie sporadyczne wizyty w zakła-
dach nie mogły, zdaniem Bacha, dawać zadawala-
jących rezultatów, toteż dążył on do tworzenia
szkół rysunku przy fabrykach. Tak np. powstała
w Prószkowie szkoła przy tamtejszej fajansami6
(il. 2). Bach opracował w 1814 r. dla swoich
uczniów „Wskazówki"7, których pierwszy punkt
brzmiał: „musisz lekko i prawidłowo rysować".
O tym, jak wyobrażał sobie idealny kształt naczy-
nia, pisze w „Torso": „Można prawie na pewno
powiedzieć, że forma wazonu wtedy będzie naj-
piękniejsza, jeżeli będzie określona według propor-
cji głowy ludzkiej i tak prawdopodobnie właśnie
starożytni, według podobnych reguł, formowali
swoje naczynia"8. Toteż znaczenie działalności

5 Carl Daniel (David) Bach urodził się w 1756 r. w Pocz-
damie jako syn Starszego Gminy Żydowskiej; byl uczniem Le
Sueura w Berlinie, po czym prowadził tam prywatną szkołę
rysunku. Na stanowisku profesora we Wrocławiu pozostał do
śmierci w 1829 roku.

6 Do uczniów Bacha tam działających należał m.in. malarz
Jerzy Maniak, a także, pochodzący z Opola, modelarz Jan
Degotschon (M. Starzewska, M. Jeżewska, Polski Fajans,
Wrocław 1978, s. 27 i 59). Degotschon był jednym z pierwszych
uczniów Bacha i brał udział w wystawie szkoły, która odbyła
się w Akademii berlińskiej w 1794 r.; uzyskał tam srebrny
medal (Kiihn, op. cit., s. 18).

7 C. Bach, Andeutung der fur das Kunst-Studium nothwen-
digen Kenntnisse. Mithgetheilt an meine Sehuler, Breslau 1814.

8 „Der Torso. Eine Zeitschrift der altcn und neucn Kunst", 1.
Bd. (1796), s. 47, 48.