Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (15.1991)

PIOTR ŁUKASZEWICZ (Wrocław)

DOM ALBERTA I TONI NEISSEROW.
ZAPOMNIANY ROZDZIAŁ Z DZIEJÓW WROCŁAWSKICH MUZEÓW

Śmierć Alberta Neissera (1855 — 1916) i ogłosze-
nie jego testamentu przypadły w kulminującym
momencie trwającej już dwa lata pierwszej wojny
światowej. Opóźniło to udostępnienie społeczeńst-
wu — zgodnie z wolą zmarłego — dorobku życia
światowej sławy uczonego i jego zmarłej kilka
lat wcześniej żony, Toni z Kauffmannów1
(1861 — 1913). Dom-Muzeum otwarty został dopie-
ro w 1920 r. jako oddział Śląskiego Muzeum
Rzemiosła Artystycznego i Starożytności2. Dom
wybitnego dermatologa, a zarazem uzdolnionego

1 Sylwetkę uczonego przedstawia wszechstronnie
S. Schmitz, Albert Neisser. Leben und Werk auf Grund neuer,
unveróffentlichter Quellen, Diss., Dusseldorf 1967 (Institut fur
Geschichte der Medizin der Universitat Dusseldorf). Tam
obszerna bibliografia. Zob. też: F. Wąsik, A. Scholz,
G. Sebastian, Erinnerungen an Albert Neisser, „Der Hau-
tarzt", 31 (1980), s. 328-333. O artystycznych kontaktach
i kolekcjonerskich pasjach Neissera i jego żony informuje
artykuł opublikowany z okazji sześćdziesięciolecia urodzin
profesora („Breslauer Morgen-Zeitung", nr 21, 22 I 1915,
Beilage s. nlb. 1) oraz wspomnienia pośmiertne, zwłaszcza
K. Masnera, Frau Toni Neisser. Ein Nachruf, „Schlesien", VII
(1913), nr 3, s. 73 — 74 (przedruk ze zmianami: Schlesische
Lebensbilder, Bd 1, Breslau 1922, s. 115—119) i A. Lindnera,
Albert Neisser + , „Schlesische Zeitung", nr 526, 1 VIII 1916,
s. 1—2, a także przewodnik po Muzeum: C. Buchwald, Das
Haus Albert und Toni Neisser, Ein Fuhrer, Breslau 1920, kolejne
wyd.: 1921, 1923, 1927 (dalej przywołuję wyd. z 1923). Po
ostatniej wojnie zajmował się tym tematem E. Scheyer, Eugen
Spiro. Clara Sachs. Beitrdge zur neueren schlesischen Kunstges-
chichte, Miinchen 1977, s. 35 nn.; tenże, Fritz Erlers Breslauer
Portrdts und das „Haus Albert und Toni Neisser" in Breslau,
Furstenstr. 124, „Schlesien", XXIX (1984), H. 3, s. 129-141.

2 Po powstaniu SchloBmuseum stworzono trójczłonową
instytucję Miejskich Zbiorów Sztuki (Kunstsammlungen der
Stadt Breslau). Niemniej Dom Neisserów pozostał ad-
ministracyjnie złączony z Kunstgewerbemuseum. Artykuł mój
powstał głównie na podstawie lektury zespołu akt dotyczących
działalności Domu-Muzeum przechowywanych w WAP we
Wrocławiu: Akten des Magistrats zu Breslau betr. Yermachtnis
des Geh. Med. Prof. Dr. Neissers, sygn. III/32491-32520, oraz
akt znajdujących się w Dziale Dokumentów Muzeum Narodo-
wego we Wrocławiu, zwłaszcza księgi inwentarzowej Muzeum
Neisserów.

muzycznie miłośnika sztuki, odegrał ważną rolę
w życiu artystycznym Wrocławia na przełomie
wieków XIX i XX. Już przed powstaniem im-
ponującej willi przy FiirstenstraBe 1243, kiedy
Neisserowie mieszkali w kamienicy na rogu placu
Muzealnego i ulicy Muzealnej, a tym bardziej
później, stał się on miejscem spotkań wybitnych
niejednokrotnie artystów, zwłaszcza muzyków i pi-
sarzy. Wystarczy wymienić takie nazwiska, jak
Ryszard Strauss, Gustaw Mahler czy Gerhart
Hauptmann. Ten ostatni uwiecznił te spotkania
(już w nowej siedzibie) w swej powieści Der Narr in
Christo Emanuel Quint, gdzie Neisserowie pojawia-
ją się pod nazwiskiem Mendel. Towarzysko-artys-
tyczna aktywność Neisserów przyciągała też miejs-
cowych artystów4 i ludzi zajmujących się sztuką,
zwłaszcza z kręgu wrocławskiej Kunstschule (póź-
niejszej Akademii) i otwartego w 1899 Muzeum Rze-
miosła Artystycznego. Otwartość obojga gospoda-
rzy na nowe zjawiska, zarówno w muzyce, jak
w sztukach plastycznych, sprawiła, że wokół nich
gromadzili się chętnie twórcy młodzi, reprezen-
tujący nowe prądy artystyczne. Większość z nich
pozostawiła trwały ślad w kolekcji.

Dom przy FiirstenstraBe

Znakomite ramy dla takiej aktywności stworzy-
ła willa wybudowana w stanie surowym w drugiej

3 Willę wzniesiono przy ParkstraBe 39, wkrótce potem
zmieniono nazwę ulicy przedłużając jakby istniejącą przed
Mostem Szczytnickim FiirstenstraBe (parcela otrzymała wtedy
numer 112, zmieniony później na 124). Po 1945 odcinek za
mostem nazwano ulicą Bolesława Limanowskiego, zmienioną
następnie na ulicę- Młodej Gwardii.

4 Częstym gościem był u Neisserów m. in. Rafał Maszkow-
ski, dyrektor Wrocławskiego Towarzystwa Orkiestrowego;
spotkania te opisuje naoczny świadek, syn polskiego artysty:
J. Maszkowski, Luźne wspomniena z różnych okresów mego
życia 1875-1930, rkps w Bibl. Ossolineum, sygn. 12915/1.
W Muzeum Narodowym we Wrocławiu zachowały się dwie
fotografie Maszkowskiego z dedykacją dla Toni Neisser.