Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (15.1991)

AGNIESZKA ZABŁOCKA (Wrocław)

ALEXISA LANGERA UDZIAŁ W KONKURSIE NA VOTIVKIRCHE
W WIEDNIU A KONCEPCJA WROCŁAWSKIEGO KOŚCIOŁA
ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA

I. Konkurs na Votivkirche (1853— 1855). — 1. Przebieg kon- Forstera. — 2. Historia budowy kościoła św. Michała. — III.

kursu i jego znaczenie polityczne. — 2. Udział Alexisa Langera Związki kościoła Św. Michała z Votivkirche i Austrią. —

w konkursie. — II. Kościół św. Michała Archanioła we 1. Lokalizacja. — 2. Architektura i ikonografia. — 3. Kata-

Wrocławiu (1862—1871). — 1. Sytuacja katolicyzmu na Śląsku strofa i odbudowa wieży północnej. — 4. Kościół św. Michała
około 1860 r. i osobowość fundatora — biskupa Heinricha jako pomnik.

„Gott zur Ehre, Seiner Majestat des Kaisers
zum Andenken" — takim godłem opatrzył swój
konkursowy projekt na kościół wotywny (Votiv-
kirche) w Wiedniu prawie nie znany w 1855 r.,
trzydziestoletni śląski architekt Alexis Langer1.
Zdobywając jedno z ośmiu wyróżnień i tym sa-
mym stając w jednym rzędzie z podobnie jak
on nagrodzonymi, lecz cenionymi już neogoty-
cystami, jak Friedrich Schmidt, Vincenz Statz
i Georg G. Ungewitter, zapewnia Langer chwałę
przede wszystkim sobie. Nagroda zdobyta w tym
prestiżowym i głośnym konkursie otwiera mu
drogę szybkiej i błyskotliwej kariery jako budow-
niczego kościołów katolickich na Śląsku. Powie-
rzenie mu w 1862 r. przez biskupa Heinricha
Forstera budowy najbardziej monumentalnej
w owym czasie świątyni katolickiej na Śląsku
— neogotyckiego kościoła św. Michała we Wroc-
ławiu, jest dla jej projektanta największym życio-
wym sukcesem, ale jednocześnie największą klęs-
ką (il. 1, 2). Zawalenie się bowiem w 1868 r. wieży

tego kościoła na długie lata stawia pod znakiem
zapytania karierę architekta.

Przedstawione w niniejszym artykule odkrycie
w archiwum wiedeńskim nie znanych dotąd źródeł
dotyczących udziału Langera w konkursie na Vo-
tivkirche rzuca nowe światło na postać tego ar-
chitekta i jego działalność twórczą. Omówienie
budowy kościoła św. Michała we Wrocławiu na tle
historyczno-politycznym oraz przedstawienie syl-
wetki ambitnego fundatora tej świątyni — biskupa
Heinricha Forstera, wreszcie interpretacja austriac-
kich źródeł, umożliwiają postawienie hipotezy, że
neogotycki kościół św. Michała stanowi zmodyfi-
kowaną wersję projektu Votivkirche autorstwa
Langera. Gdy jednak praca wiedeńska przeznaczo-
na była dla uświetnienia cesarza i dynastii habs-
burskiej, to plany świątyni wrocławskiej dostoso-
wał Langer do całkowicie odmiennych warunków
politycznych, w jakich znajdowali się w 2 połowie
XIX w. katolicy na Śląsku, zwłaszcza zaś mecenas
i fundator — biskup Heinrich Forster.

1 Alexis Langer (1825 — 1904), słabo dotąd znany architekt
śląski, działa w drugiej połowie XIX wieku głównie na polu
architektury sakralnej. Jest twórcą około dwudziestu zrealizo-
wanych dziel, m.in. kościoła św. Michała we Wrocławiu,
kościołów w Katowicach, Bielawie, Rawiczu, Legnicy i Wałb-
rzychu. Projektuje wyłącznie w „stylu gotyckim", także wypo-
sażenie kościelne. Skromne informacje o nim zawiera: W.
Krause, Grundriss eines Lexikons bildender Kunstler wid

Kunsthandwerker in Oberschlesien, Oppeln 1933, t. 1, s. 61.
Niniejszy artykuł powstał na marginesie badań nad twórczością
Langera prowadzonych przez autorkę. Za życzliwe uwagi
chciałabym podziękować doc. dr hab. Zofii Ostrowskicj-Kęb-
łowskiej oraz doc. dr. h?b. Ernestowi Niemczykowi, a także
mgr. Rainerowi Sachsowi za wskazanie mi niektórych ar-
tykułów w „Schlesischcs Kirchenblatt" i „Schlcsische Provin-
zialblatter".

17 — Roczniki