DOI Artikel:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Ilkosz, Barbara: Kunst in Schlesien - Künstler aus Schlesien, Malerei, Graphik und Plastik im 20. Jahrhundert. Katalog [Ostdeutsche Galerie Regensburg. Oberschlesisches Landesmuseum Ratingen-Hösel] bearbeitet von Hanna Nogossek. Mit Beiträgen von Werner Bein, Günter Krüger, Ernst Schremmer, Würzburg 1985
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13735#0288
158
Recenzje i omówienia
BARBARA ILKOSZ (Wrocław)
Kunst in Schlesien — Kunstler aus Schlesien. Malerei, Graphik und Plastik im 20. Jahrhundert. Katalog
[Ostdeutsche Galerie Regensburg, 9. Juni-28. Juli 1985; Oberschlesisches Landesmuseum Ratin-
gen-Hósel, 11. August-8. September 1985] bearbeitet von Hanna Nogossek. Mit Beitragen von Werner
Bein, Gunter Kruger, Ernst Schremmer, Wiirzburg 1985 Bergstadtverlag Wilhelm Gottlieb Korn, s. 179,
il. 163, kol.24.
W lecie 1985 roku w Ostdeutsche Galerie w Ratyzbonic
udostępniono wystawę „Sztuka na Śląsku — Artyści ze Śląska.
Malarstwo, rzeźba, grafika XX wieku". Większość eksponowa-
nych prac pochodziła ze zbiorów tejże galerii, uzupełniały je
obiekty z kolekcji prywatnych. Towarzyszący wystawie katalog
opracowany przez Hannę Nogossek, współpracownika fundacji
Kulturwerk Schlesien zawiera trzy artykuły autorstwa Ernsta
Schremmera („Na Śląsku i ze Śląska"), Wernera Beina („Sztuka,
handel, polityka. Podstawy organizacyjne życia artystycznego
na Śląsku w XX w.") i Guntera Krugera („Państwowa Akade-
mia Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu") oraz
noty biograficzne artystów uzupełnione bibliografią. Zamiesz-
czone w katalogu ilustracje barwne i czarno-białe pozwalają
poznać rodzaj eksponowanych prac. W słowie wstępnym do
katalogu prof. Ebcrhard Giintcr Schulz w imieniu organizato-
rów wystawy — Stiftung Kulturwerk Schlesien, Kiinstlcrgildc
w Esslingen, Stiftung Ostdeutsche Galerie w Regensburgu
— wyjaśnił motywy zorganizowania tego rodzaju ekspozycji.
Celem wielkiej prezentacji, bo obejmującej prace 150 autorów
było zilustrowanie twórczości plastycznej artystów czynnych na
Śląsku i pochodzących z tego terenu, ich udziału w życiu
artystycznym Niemiec w XX wieku, przy jednoczesnym po-
szukiwaniu specyfiki sztuki śląskiej.
Podobne zamierzenia, przypomnienia o wartości i roli sztuki
śląskiej XX w. kierowały pomysłodawcami wystaw uprzednio
organizowanych. Autorzy wspominają berlińską ekspozycję
Hubertusa Lossowa z 1969 r. Schlesische Malerei vóm 18.
Jahrhundert his zur Gegenwart, wystawę z 1979 r. Breslauer
Akademieschulern (1922—1932) heute, zorganizowaną przez
fundację Kulturwerk Schlesien, antycypującą, jak podkreśla
Schremmer, wystawę regensburską. Wrocławska Akademia
Sztuki była tematem berlińskiej wystawy z 1965 r. pt. Poelzig,
Endell, Moll und die Breslauer Kunst akademie 1911-1932.
Artystom pochodzącym ze Śląska poświęcono ekspozycję
Kunstler aus Schlesien zorganizowaną w 1968 r. w Wiesbaden.
W literaturze polskiej brakuje dotychczas opracowania
0 charakterze syntetycznym, omawiającego życie artystyczne na
Śląsku i w połowie XX w.1 Próbą wypełnienia tej luki była
1 Dotychczasowa skromna polskojęzyczna literatura przed-
miotu obejmuje następujące pozycje: P. Łukaszewicz, Wroc-
ławska Akademia Sztuki i środowisko artystyczne tego miasta
1918-1932, [w:] Co robić po kubiżmiel Warszawa 1981, s.
173—191; tenże, Wrocławska Akademia Sztuki i środowisko
artystyczne tego miasta 1900- 1932, [w:] W kręgu sztuki śląskiej
1 polowy XX w., Rozprawy Komisji Historii Sztuki, t. XI,
Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1983, s.
41 —45; E. Niemczyk, Nowa forma w architekturze Wrocławia
pierwszego trzydziestolecia XX w., [w:] Z dziejów sztuki śląs-
kiej, pod redakcją Z. Świechowskiego, Wrocław 1978, s.
419 — 471; tenże, Max Berg i Hans Poelzig a początki nowo-
czesnej architektury, „Roczniki Sztuki Śląskiej", t. XII (1979), s.
71—79; tenże, Historyzm i antyhistoryzm w architekturze na
przykładzie dziel wrocławskich okresu 1900 — 1933, [w:] Wkregu
sztuki śląskiej..., s. 45 — 57; L. Nowak, Jarosław Vonka, mistrz
kutego żelaza, [w:] W kręgu sztuki śląskiej..., s. 87—101; E.
Grochowska, Działalność medalierska Cirilla deli' Antonio,
[w:] W kręgu sztuki śląskiej... 101-117.
praca zbiorowa pod redakcją Zygmunta Świechowskiego
W kręgu sztuki śląskiej 1. polowy XX w. stanowiąca zbiór
referatów wygłoszonych podczas sesji naukowej, która odbyła
się w 1978 roku w Jeleniej Górze. Plastyczne środowisko
pierwszego półwiecza we Wrocławiu zostało opracowane sze-
rzej w publikacjach Piotra Łukaszewicza. Modernistyczna
architektura tego miasta stanowiła przedmiot badań Ernesta
Niemczyka. Obszerniejsze omówienie tutaj opracowań Ernsta
Schremmera i Wernera Beina wydaje się uzasadnione jako
dalsze uzupełnienie badań nad tym tematem. Obaj autorzy
opisują życie artystyczne na Śląsku w jego głównych ośrod-
kach, począwszy od przełomu wieków po okres II wojny
światowej. Dla Schremmera jest to okazja do prześledzenia
powojennych losów artystów wywodzących się z tych kręgów,
bądź związanych ze Śląskiem miejscem urodzenia lub przez
nabyte tu wykształcenie artystyczne. Bein wprowadza szerzej
w podstawowe struktury życia artystycznego na Śląsku, naj-
więcej uwagi poświęcając Wrocławowi.
Od chwili przejścia pod panowanie pruskie Śląsk straci! swą
samodzielność w wielu dziedzinach życia. Aktywność państ-
wowa i prywatna koncentrowała się pod wpływem napierającej
industrializacji na obszarze gospodarczym. Wrocław nie do-
równywał kulturalnie takim centrom, jak Wiedeń, Praga czy
Drezno. Na przełomie wieków zaczęto intensywniej zabiegać
o podniesienie poziomu twórczości artystycznej, poszukując
wsparcia dla artystów i instytucji kulturalnych. Podczas gdy
Kunstlcrgcnosscnschaft planował w 1907 r. zorganizowanie we
Wrocławiu I Wschodnionicmieckicj Wystawy Sztuki zwrócono
uwagę na fakt, że miasto nie posiada żadnej budowli, która
mogłaby służyć celom ekspozycyjnym. Dopiero w 1913 r. przy
okazji budowy Hali Stulecia wzniesiono tzw. później Pawilon
Czterech Kopuł oraz prowizoryczne pomieszczenie ekspozycyj-
ne przeznaczone na wystawę Kiinstlerbundu, oba budynki za-
projektowane przez. Hansa Poelziga. Sytuacja instytucji muzeal-
nych w tym czasie nic przedstawiała się korzystniej. Wprawdzie
na skutek sekularyzacji duża część zabytków z całego Śląska
skoncentrowana została we Wrocławiu, jednak dopiero w 1879
r., po lalach długotrwałych dyskusji, powstało Śląskie Muzeum
Sztuk Pięknych. W 1898 r. część zbiorów została przeniesiona
do nowo otwartego Śląskiego Muzeum Rzemiosła i Starożyt-
ności. Poza tymi dwoma na Śląsku istniały jeszcze inne
mniejsze muzea, np. w Bolesławcu i Legnicy oraz prężnie
działające Górnośląskie Muzeum Sztuki i Rzemiosła w Gliwi-
cach. W ramach funkcjonowania tych muzeów nie mieściła się
zakrojona na szeroką skalę popularyzacja czy wsparcie śląskiej
sztuki współczesnej. Warto nadmienić, że dopiero w latach
20. dzięki inicjatywie dyrektora Śląskiego Muzeum Sztuk
Pięknych dr. Ericha Wiesego zorganizowano w gmachu mu-
zeum stalą galerię sztuki nowoczesnej. Wspomnianą wcześniej
lukę próbowały wypełnić wrocławskie galerie i salony sztuki.
Ogromne znaczenie miała działalność Artura Lichtenberga,
który w 1870 r. otworzył we Wrocławiu salon sprzedaży dzieł
sztuki. Organizowane przez niego wystawy, również przy
współpracy Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych stanowiły zna-
czącą dla tego regionu platformę propagowania sztuki współ-
czesnej. Lichtenberg roztoczył mecenat nad wieloma twórcami
śląskimi, m.in. torował drogę artystyczną Eugena Spiro. Podo-
Recenzje i omówienia
BARBARA ILKOSZ (Wrocław)
Kunst in Schlesien — Kunstler aus Schlesien. Malerei, Graphik und Plastik im 20. Jahrhundert. Katalog
[Ostdeutsche Galerie Regensburg, 9. Juni-28. Juli 1985; Oberschlesisches Landesmuseum Ratin-
gen-Hósel, 11. August-8. September 1985] bearbeitet von Hanna Nogossek. Mit Beitragen von Werner
Bein, Gunter Kruger, Ernst Schremmer, Wiirzburg 1985 Bergstadtverlag Wilhelm Gottlieb Korn, s. 179,
il. 163, kol.24.
W lecie 1985 roku w Ostdeutsche Galerie w Ratyzbonic
udostępniono wystawę „Sztuka na Śląsku — Artyści ze Śląska.
Malarstwo, rzeźba, grafika XX wieku". Większość eksponowa-
nych prac pochodziła ze zbiorów tejże galerii, uzupełniały je
obiekty z kolekcji prywatnych. Towarzyszący wystawie katalog
opracowany przez Hannę Nogossek, współpracownika fundacji
Kulturwerk Schlesien zawiera trzy artykuły autorstwa Ernsta
Schremmera („Na Śląsku i ze Śląska"), Wernera Beina („Sztuka,
handel, polityka. Podstawy organizacyjne życia artystycznego
na Śląsku w XX w.") i Guntera Krugera („Państwowa Akade-
mia Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu") oraz
noty biograficzne artystów uzupełnione bibliografią. Zamiesz-
czone w katalogu ilustracje barwne i czarno-białe pozwalają
poznać rodzaj eksponowanych prac. W słowie wstępnym do
katalogu prof. Ebcrhard Giintcr Schulz w imieniu organizato-
rów wystawy — Stiftung Kulturwerk Schlesien, Kiinstlcrgildc
w Esslingen, Stiftung Ostdeutsche Galerie w Regensburgu
— wyjaśnił motywy zorganizowania tego rodzaju ekspozycji.
Celem wielkiej prezentacji, bo obejmującej prace 150 autorów
było zilustrowanie twórczości plastycznej artystów czynnych na
Śląsku i pochodzących z tego terenu, ich udziału w życiu
artystycznym Niemiec w XX wieku, przy jednoczesnym po-
szukiwaniu specyfiki sztuki śląskiej.
Podobne zamierzenia, przypomnienia o wartości i roli sztuki
śląskiej XX w. kierowały pomysłodawcami wystaw uprzednio
organizowanych. Autorzy wspominają berlińską ekspozycję
Hubertusa Lossowa z 1969 r. Schlesische Malerei vóm 18.
Jahrhundert his zur Gegenwart, wystawę z 1979 r. Breslauer
Akademieschulern (1922—1932) heute, zorganizowaną przez
fundację Kulturwerk Schlesien, antycypującą, jak podkreśla
Schremmer, wystawę regensburską. Wrocławska Akademia
Sztuki była tematem berlińskiej wystawy z 1965 r. pt. Poelzig,
Endell, Moll und die Breslauer Kunst akademie 1911-1932.
Artystom pochodzącym ze Śląska poświęcono ekspozycję
Kunstler aus Schlesien zorganizowaną w 1968 r. w Wiesbaden.
W literaturze polskiej brakuje dotychczas opracowania
0 charakterze syntetycznym, omawiającego życie artystyczne na
Śląsku i w połowie XX w.1 Próbą wypełnienia tej luki była
1 Dotychczasowa skromna polskojęzyczna literatura przed-
miotu obejmuje następujące pozycje: P. Łukaszewicz, Wroc-
ławska Akademia Sztuki i środowisko artystyczne tego miasta
1918-1932, [w:] Co robić po kubiżmiel Warszawa 1981, s.
173—191; tenże, Wrocławska Akademia Sztuki i środowisko
artystyczne tego miasta 1900- 1932, [w:] W kręgu sztuki śląskiej
1 polowy XX w., Rozprawy Komisji Historii Sztuki, t. XI,
Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1983, s.
41 —45; E. Niemczyk, Nowa forma w architekturze Wrocławia
pierwszego trzydziestolecia XX w., [w:] Z dziejów sztuki śląs-
kiej, pod redakcją Z. Świechowskiego, Wrocław 1978, s.
419 — 471; tenże, Max Berg i Hans Poelzig a początki nowo-
czesnej architektury, „Roczniki Sztuki Śląskiej", t. XII (1979), s.
71—79; tenże, Historyzm i antyhistoryzm w architekturze na
przykładzie dziel wrocławskich okresu 1900 — 1933, [w:] Wkregu
sztuki śląskiej..., s. 45 — 57; L. Nowak, Jarosław Vonka, mistrz
kutego żelaza, [w:] W kręgu sztuki śląskiej..., s. 87—101; E.
Grochowska, Działalność medalierska Cirilla deli' Antonio,
[w:] W kręgu sztuki śląskiej... 101-117.
praca zbiorowa pod redakcją Zygmunta Świechowskiego
W kręgu sztuki śląskiej 1. polowy XX w. stanowiąca zbiór
referatów wygłoszonych podczas sesji naukowej, która odbyła
się w 1978 roku w Jeleniej Górze. Plastyczne środowisko
pierwszego półwiecza we Wrocławiu zostało opracowane sze-
rzej w publikacjach Piotra Łukaszewicza. Modernistyczna
architektura tego miasta stanowiła przedmiot badań Ernesta
Niemczyka. Obszerniejsze omówienie tutaj opracowań Ernsta
Schremmera i Wernera Beina wydaje się uzasadnione jako
dalsze uzupełnienie badań nad tym tematem. Obaj autorzy
opisują życie artystyczne na Śląsku w jego głównych ośrod-
kach, począwszy od przełomu wieków po okres II wojny
światowej. Dla Schremmera jest to okazja do prześledzenia
powojennych losów artystów wywodzących się z tych kręgów,
bądź związanych ze Śląskiem miejscem urodzenia lub przez
nabyte tu wykształcenie artystyczne. Bein wprowadza szerzej
w podstawowe struktury życia artystycznego na Śląsku, naj-
więcej uwagi poświęcając Wrocławowi.
Od chwili przejścia pod panowanie pruskie Śląsk straci! swą
samodzielność w wielu dziedzinach życia. Aktywność państ-
wowa i prywatna koncentrowała się pod wpływem napierającej
industrializacji na obszarze gospodarczym. Wrocław nie do-
równywał kulturalnie takim centrom, jak Wiedeń, Praga czy
Drezno. Na przełomie wieków zaczęto intensywniej zabiegać
o podniesienie poziomu twórczości artystycznej, poszukując
wsparcia dla artystów i instytucji kulturalnych. Podczas gdy
Kunstlcrgcnosscnschaft planował w 1907 r. zorganizowanie we
Wrocławiu I Wschodnionicmieckicj Wystawy Sztuki zwrócono
uwagę na fakt, że miasto nie posiada żadnej budowli, która
mogłaby służyć celom ekspozycyjnym. Dopiero w 1913 r. przy
okazji budowy Hali Stulecia wzniesiono tzw. później Pawilon
Czterech Kopuł oraz prowizoryczne pomieszczenie ekspozycyj-
ne przeznaczone na wystawę Kiinstlerbundu, oba budynki za-
projektowane przez. Hansa Poelziga. Sytuacja instytucji muzeal-
nych w tym czasie nic przedstawiała się korzystniej. Wprawdzie
na skutek sekularyzacji duża część zabytków z całego Śląska
skoncentrowana została we Wrocławiu, jednak dopiero w 1879
r., po lalach długotrwałych dyskusji, powstało Śląskie Muzeum
Sztuk Pięknych. W 1898 r. część zbiorów została przeniesiona
do nowo otwartego Śląskiego Muzeum Rzemiosła i Starożyt-
ności. Poza tymi dwoma na Śląsku istniały jeszcze inne
mniejsze muzea, np. w Bolesławcu i Legnicy oraz prężnie
działające Górnośląskie Muzeum Sztuki i Rzemiosła w Gliwi-
cach. W ramach funkcjonowania tych muzeów nie mieściła się
zakrojona na szeroką skalę popularyzacja czy wsparcie śląskiej
sztuki współczesnej. Warto nadmienić, że dopiero w latach
20. dzięki inicjatywie dyrektora Śląskiego Muzeum Sztuk
Pięknych dr. Ericha Wiesego zorganizowano w gmachu mu-
zeum stalą galerię sztuki nowoczesnej. Wspomnianą wcześniej
lukę próbowały wypełnić wrocławskie galerie i salony sztuki.
Ogromne znaczenie miała działalność Artura Lichtenberga,
który w 1870 r. otworzył we Wrocławiu salon sprzedaży dzieł
sztuki. Organizowane przez niego wystawy, również przy
współpracy Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych stanowiły zna-
czącą dla tego regionu platformę propagowania sztuki współ-
czesnej. Lichtenberg roztoczył mecenat nad wieloma twórcami
śląskimi, m.in. torował drogę artystyczną Eugena Spiro. Podo-