Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (15.1991)

MISCELLANEA

KRZYSZTOF EYSYMONTT (Wrocław)

NOWA REZYDENCJA I OGRÓD W MILICZU

1. W oczach współczesnych. — 2. Analiza założenia ogrodowego w Miliczu. — 3. Ogród milicki jako jeden z najwcześniejszych

romantycznych ogrodów Śląska.

Nowa rezydencja w Miliczu jest dziełem rodu
Maltzanów, którzy weszli w posiadanie dóbr mili-
ckich wraz ze starym zamkiem w końcu XVI w.
nabywając te dobra od starego śląskiego rodu
Kurzbachów. Domem mieszkalnym pozostawał
ówcześnie nadal stary, gotycki jeszcze zamek, zmo-
dernizowany częściowo przez Kurzbachów. a na-
stępnie rozbudowany w wieku XVIII. Stara, ale
rozbudowana i zmodernizowana siedziba pańska
została przedstawiona na rysunku F. B. Wernera.

Joachim Karol von Maltzan, urodzony w roku
1733, syn Jana Andrzeja II, ministra na królew-
skim dworze w Berlinie, stał się twórcą nowej
rezydencji. Wykształcenie i godności predestyno-
wały go do takiej roli, jaką odegrał jako fundator
nowej siedziby i założyciel nowego w swym stylu
ogrodu. Studia odbył we Wrocławiu, a następnie
w Lejdzie, gdzie zdobył wiedzę potrzebną do
pełnienia służby dyplomatycznej. Po studiach za-
trzymał się na dłuższy czas w Paryżu i Londynie.
W roku 1762 posłował do Petersburga jako nad-
zwyczajny poseł Fryderyka II z gratulacjami dla
Piotra III z okazji objęcia przez niego carskiego
tronu. W następnym roku z podobną misją udał
się do Wiednia, gdzie tron objął Franciszek II.
Następnie został stałym posłem króla pruskiego
w Londynie, gdzie spędził szereg lat (1766- 1782).
Po odwołaniu z misji poselskiej w Anglii został
mianowany ministrem na dworze pruskim w Ber-
linie.

Zajęcia i godności nowego dziedzica Milicza
złączyły go na długie lata ze stolicami Europy,
ówczesnymi centrami życia dworskiego, jakimi
były Paryż i Londyn. Joachim Karol nie przeby-
wał niemal wcale w Miliczu, a mimo to on właśnie
stał się fundatorem nowej wielkodworskiej rezyden-
cji. Przebywając stale na wielkich dworach w obu
europejskich stolicach zapragnął uświetnić swój

niezbyt stary i poprzednio niezbyt możny ród,
wydźwignięty jedynie królewskim poparciem,
przez urządzenie nowej rodowej rezydencji w od-
powiedniej dla swej godności skali. Mimo iż jako
minister stale zamieszkiwał w Berlinie, rozpoczął
wznoszenie nowego pałacu, którego budowę po-
wierzył znanemu i cenionemu na Śląsku budow-
niczemu Karlowi Gottfriedowi Geisslerowi. Ar-
chitektura tego nowego pałacu, którego budowę
ukończono w roku 1797, odpowiadała w pełni
najnowszym ówczesnym europejskim wzorcom
i tendencjom.

Niemal równocześnie z nowym pałacem po-
wstało jedno z najznakomitszych założeń ogrodo-
wo-parkowych i jednocześnie jedna z pierwszych
na terenie Śląska realizacja nowych zasad sztuki
ogrodowej. Park założony przez długoletniego am-
basadora pruskiego w Londynie objawił współ-
czesnym nowy stosunek do przyrody i nowe zasa-
dy kształtowania dworskiego otoczenia, przyciągał
też oczy nie tylko dworskich pochlebców, ale
również wzbudził zainteresowanie redaktora po-
czytnego wówczas wrocławskiego periodyku „Bre-
slauische Erzahler"1.

W OCZACH WSPÓŁCZESNYCH

Wzmianki w „Breslauische Erzahler" pojawiają
się już od roku 1805, a więc współcześnie z urzą-
dzaniem parku i stanowią dla nas obecnie pod-
stawowe źródło poznania ówczesnego ogrodu. Nie
podpisany autor wzmianki donosi wówczas czytel-
nikowi, że w Miliczu istnieje jeden z najpiękniej-
szych parków, a jego najciekawsza część znajduje
się w pobliżu pałacu. Pisze, że ogród ten wyryso-
wał (zaplanował) inspektor budowlany Schatzel.

1 „Der Breslauische Erzahler", 1805, s. 465.