Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (15.1991)

L6

Maria Starzewska

nia rzemiosła było organizowanie wystaw zarówno
wyrobów rzemieślniczych, jak i przemysłowych.
Wystawy te miały być czynnikiem kształcącym
poprzez możliwość porównywania wyrobów róż-
nych wytwórców. Pierwsze wystawy na Śląsku
organizował od 1832 r. Wrocławski Związek Rze-
mieślniczy. Według katalogów wystaw z 1834
i 1836 r.12 przedstawiano na nich przede wszyst-
kim przedmioty stosowane w gospodarstwie do-
mowym, w tym oferowane nie tylko przez wytwór-
ców, ale i przez kupców, np. malowaną porcelanę,
wówczas jeszcze nie produkowaną na Śląsku. Pier-
wszą wielką ekspozycją zarówno rzemiosła, jak
i przemysłu — obejmującą tysiąc siedmiuset wy-
stawców — była wystawa „Rzemiosło i Przemysł"
(Gewer.be und Industrie) zorganizowana w 1852 r.
przy pl. Wolności (d. Exerzierplatz)13. Na tej
wystawie po raz pierwszy przedstawiono równo-
cześnie wyroby fabryczne mniejszych zakładów
przemysłowych oraz prace mistrzów cechowych14.

Wyjątkowym przykładem zainteresowania się
dydaktyką rzemiosła i jego ekonomicznym roz-
wojem, właśnie na podstawie wartości artystycznych,
była działalność Aleksandra Minutoli, który stwo-
rzył rodzaj wzorcowni dla wyrobów rzemiosła
artystycznego15. Będąc radcą ministerialnym

12 Zweite Ausstellung von Erzeugnissen des schlesischen Ge-
werbjleisses ueranstaltet von dem Gewerbe-Yereine in Breslau,
Breslau 1834; Dritle Ausstellung von Erzeugnissen des valer-
landischen Gewerbjleisses veranstaltet von dem Gewerbe-Vereine
in Breslau, Breslau 1836.

13 Amtlicher Katalog der schlesischen Induslrie-Ausstelliing,
Breslau 1852.

14 Wśród mistrzów byli konwisarze, odlewnicy, garncarze
(przeważnie zdunowie), mistrzowie szklarscy, ale także rzeź-
biarze, np. Carl Andrcas Machtig (dwie figury w glinie wg Ch.
D. Raucha), Laverdure (rzeźby w marmurze). Zaprezentowano
także porcelanę malowaną, m.in. przez Roberta Lissa. Zwraca
uwagę duża liczba zakładów stolarskich (pięćdziesiąt osiem,
w tym dwadzieścia pięć z Wrocławia). Nie brali udziału
w wystawie złotnicy, choć liczba ich we Wrocławiu była jeszcze
duża. Wg badań archiwalnych Hintzcgo (Die Breslauer
Goldschmiede, Breslau 1906) działało tu w pierwszej połowie 19
wieku przeszło stu złotników. Czy niektórzy z nich kształcili się
w Szkole Bacha, nic wiadomo. Powszechne stosowanie an-
tykizujących form i dekoracji odnosiło się do całego rzemiosła,
które korzystało z różnych źróde! inspiracji.

15 A. Sammter, Das Minulolische Institut der Yorbildersam-
mlung, Liegnitz, 1. wyd. 1851,2. wyd. 1866;A.von Minutoli,
Catalog der Sammlungen von Musterwerken der Industrie und
Kunst der Instituts Minutoli zu liegnitz, Berlin, 1 wyd. 1872, 2.
wyd. 1873; W. Wenecke von Weltzien, Das adelige italieni-
sche Geschlecht „Minutolf in Deutschland, Essen 1931, mps
w Muzeum Narodowym we Wrocławiu; Mundt. op. cit.. s. 31,
32; B. Vogelsang, Die Sammlungen des Freiherrn von Minutoli
in Liegnitz (Veróffentlichungen der Forschungstelle Ostmittel-
europa an der Universitat Dortmund), Dortmund 1986 (rec. Ch.
Andrce, „Schlesien", 1987, s. 250). Zbiory Minutoli podzielone

w służbie rządu pruskiego został skierowany na
Śląsk dla przestudiowania tutejszych warunków
gospodarczych. Minutoli zaczął wówczas z własnej
inicjatywy gromadzić zabytki z terenu Śląska,
Niemiec i Włoch. Uważał bowiem, że trzeba do-
starczyć odpowiednich wzorów wyrobów stoją-
cych na dobrym poziomie artystycznym, aby rze-
miosło mogło korzystnie się rozwijać. Obok zabyt-
ków gromadził także półfabrykaty, ryciny, dagero-
typy, a później i fotografie oraz fachową literaturę.
Stworzył pierwszy na Śląsku instytut sztuki w za-
kresie rzemiosł artystycznych, jakby zapowiedź
późniejszego muzeum rzemiosła artystycznego.

W drugiej połowie 19. wieku rozwój komunika-
cji, handlu i przemysłu stworzył nowe warunki
gospodarcze na Śląsku. Wprowadzenie maszyn, udo-
skonalenie narzędzi pracy, nowe surowce, powodo-
wały konieczność zmiany zasad organizacji w rze-
miośle i rozszerzenia zakresu kształcenia stosowa-
nego w pierwszej połowie wieku. Równocześnie
w środowisku bardzo dotychczas prowincjonal-
nym, jakim był Śląsk, zaczęły oddziaływać wpływy
wielkich wystaw światowych oraz ruch odnowy
rzemiosła idący z Anglii, co spowodowało wśród
coraz szerszych warstw społeczeństwa zwiększenie
zainteresowania rzemiosłem artystycznym. Ponie-
waż kształcenie rzemieślników w Szkole Sztuki nie
miało jeszcze większego znaczenia, a cechy nie
spełniały już swej dawnej roli, zaczęto korzystać
z tych dróg, które wytyczały nowe organizacje
rzemieślnicze.

W 1862 r. powstał Centralny Śląski Związek
Rzemieślniczy (Schlesischer Central-Gewerbe-Ve-
rein), łączący działające dotychczas nieliczne zwią-
zki poszczególnych rzemieślników, przemysłow-
ców i kupców w ^óżnych miastach na terenie
całego Śląska16. Związek ten specjalnie dużo uwa-
gi poświęcał zagadnieniu kształcenia nowych fa-

były na poszczególne grupy w zależności od różnych gałęzi
rzemiosła. W 1845 r. obejmowały już 3687 zabytków, a po
dwudziestu latach około dziewiętnastu tysięcy. W 1854 r.
rozpoczął Minutoli publikację swoich zbiorów dla celów dydak-
tycznych. Do 1862 r. wydał siedem tomów z czterema tysią-
cami przykładów. Na wystawie we Wrocławiu w 1852 r.
przedstawił reprodukcje dzieł ze swojej kolekcji, uważając ją za
zbiór modeli. Pokazał także, wykonaną wspólnie z mistrzem
Póhle, ceramiczną oprawę kominka (Amtlicher Katalog poz.
784) oraz flaszę z białego, kryształowego szklą, rytą i szlifowaną
(poz. 1403), wykonaną przez szklarza Fimscha. Po odejściu ze
służby rządowej w 1866 r. Minutoli przesta! powiększać swoje
zbiory. Część ich zakupił rząd pruski do kolekcji królewskiej,
część została sprzedana na licytacji w Kolonii 1875 r. Minutoli
zmar) w 1887 r. w swoim majątku w Biedrzychowicach na
Śląsku.

16 Funfzig Jahre Schlesischer Central-Gewerbeverein
1862-1912, Breslau 1912.