DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Starzewska, Maria: Zarys rozwoju śląskiego szkolnictwa w zakresie rzemiosł artystycznych (1791-1945)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13735#0035
Zarys rozwoju śląskiego szkolnictwa.
17
chowych kadr. W pierwszym rzędzie starano się
0 zwiększenie liczby szkół dokształcających, wie-
czorowych lub niedzielnych, w których uczono
elementarnych wiadomości z geometrii i rysunku,
a w niektórych szkołach także i umiejętności
rzemieślniczych (budowlanych, tkackich). Dzięki
staraniom Związku ujednolicono program nauki,
a pomoc finansowa w postaci dotacji, premiowa-
nia uczniów, dostarczania wzorów, rysunków
1 modeli miała duże znaczenie dla podniesienia
poziomu szkolnictwa na tym szczeblu, zwłaszcza,
że i liczba dokształcających szkół stale wzrastała.
W latach sześćdziesiątych było ich na Śląsku około
dwudziestu, a w 1874 roku już sześćdziesiąt trzy.
Nie można jednak przeceniać znaczenia tych szkół,
bo dopiero od 1904 roku stały się one obowiąz-
kowe dla uczniów w wieku do siedemnastu lat.
Poszczególni mistrzowie czy właściciele zakładów
niezbyt chętnie widzieli udział swych pracowników
w tym szkoleniu, gdyż zajmowało im ono dodat-
kowy czas. Brak było także fachowych nauczycieli
rysunku. Toteż Związek zorganizował specjalne
roczne kursy przy Szkole Sztuki, Budownictwa
i Rzemiosła. W ramach szkolenia Związek urzą-
dzał dla swych członków wycieczki do większych
zakładów oraz liczne odczyty o dużej różnorodno-
ści tematów17. Oprócz działalności związkowej,
dla artystycznego formowania się zarówno rzemio-
sła, jak i przemysłu, duże znaczenie miały coraz
liczniejsze, dzięki ułatwieniom komunikacyjnym,
kontakty pomiędzy poszczególnymi krajami,
w tym wielkie międzynarodowe wystawy, które
budziły zainteresowanie osiągnięciami rzemiosła
artystycznego. Kontakty te wpływały równocześ-
nie na rozpowszechnienie dość jednolitego stylu
zwanego historyzmem. O zainteresowaniu na Ślą-
sku międzynarodowymi wystawami świadczyć
może nie tylko wysyłanie na te wystawy wyrobów
z różnych zakładów, ale i delegowanie na nie
przedstawicieli Związku w celach szkolenio-
wych. I tak na wystawę w Londynie w 1862
wysłano dwóch delegatów, a na wystawę w Wied-
niu w 1873 - szesnastu18.
Zwiększające się w drugiej połowie 19 wieku
zainteresowanie dla rzemiosła i jego roli w gos-
podarce spowodowało, od dawna postulowane,
oddzielenie w 1875 r. Szkoły Sztuki od Szkoły
Budownictwa19. Dawna Szkoła otrzymała wów-
17 Do ciekawszych odczytów wygłoszonych w drugiej polo-
wie 19 wieku należały: dr Thiel, Gewerbliehe Lehranstalten
(1863); dyrektor Hoeggerath, Fórderung des Kunstgewerbe
(1874); inż. Kleinstiiber, Die Anwendungen der Kraftmotoren fur
das Kleingewerbe (1884).
Fiinfzig Jahre s. 56.
9 Kiihn, op. cit., s. 88.
czas nazwę Królewska Szkoła Sztuki i Rzemiosła
Artystycznego (Kónigliche Kunst- und Kunstge-
werbeschule), a dyrektorem jej został aktywny na
terenie Śląska architekt Carl Liidecke. Już wcześ-
niej, w 1872 r. Wrocławska Izba Rzemieślnicza20
powołała Szkołę Rysunku (Gewerbliehe Zeichnen-
schule) dla podniesienia artystycznego poziomu
rzemieślników, z rzeźbiarzem Wilhelmem Michae-
lisem jako profesorem. O potrzebie takiej szkoły
świadczył fakt zapisania się do niej 105 uczniów
i 25 uczennic. Jednak z powodu trudności lokalo-
wych przyłączono ją w 1885 r. jako jeden z działów
do Królewskiej Szkoły21. Mimo tych różnorod-
nych starań szkolnictwo nadal nie było w stanie
zaspokoić zapotrzebowania na fachowców w dzie-
dzinie rzemiosła artystycznego, którego poziom
był nadal ogólnie słaby. To także spowodowało
próby ponownego reaktywowania organizacji ce-
chowych w latach osiemdziesiątych. Cechy stały
się na mocy ustawy z 1880 r. organem autonomicz-
nym dla rzemiosła22. Nowela do tej ustawy dała
w 1881 r. także pewne przywileje mistrzom cecho-
wym, którzy posiadali uczniów, a w 1884 r. wyszła
ustawa pozwalająca na kształcenie uczniów tylko
członkom cechów. Jednak organizacja życia rze-
mieślniczego szła już w innym kierunku, nie było
powrotu do dawnych cechowych tradycji.
Wyrazem dążeń większej części społeczeństwa
do rozwijania przemysłu i rzemiosła była duża
wystawa w 1881 r. na placu Staszica (Gewerbe- und
Industrie-Ausstellung)22,. Była to druga duża wy-
stawa po tej z 1852 r. Wystąpiły na niej z wieloma
eksponatami fabryki ceramiczne: Wałbrzych, Ja-
worzyna Śląska, Parowa i huta szkła w Szklarskiej
Porębie. Bardzo natomiast zmniejszyła się w sto-
sunku do 1852 r. liczba zakładów stolarskich.
Wśród działających we Wrocławiu było ich już
tylko siedemnaście. Obok fabryk, zakładów, spó-
łek akcyjnych spotyka się wśród wystawiających
także poszczególnych artystów, których działal-
ność dojdzie do rozkwitu na przełomie 19 i 20
wieku (Fritz Heckert). Królewska Szkoła Sztuki
nie brała udziału w wystawie, co świadczyć chyba
może o jej skromnych ówczesnych osiągnięciach.
20 Jahres-Bericht der Handwerkskammer zu Breslau, wyko-
rzystano sprawozdania z lat 1903 — 1908. Izba Rzemieślnicza,
założona w 1857 r., skupiała wszystkie zawody i dbała zarówno
0 kształcenie fachowe, jak i umiejętności kupieckie.
21 Kiihn, op. cit., s. 89.
22 A. Galos, Wielkomiejski rozwój Wrocławia w latach
1850 — 1914, [w:]Z. Swiechowski [red.], Wrocław, jego dzieje
1 kultura, Warszawa 1978, s. 3^9-367.
23 Offizieller Katalog der Gewerbe- und Industrie-Ausstellung,
Breslau 1881.
Roczniki
17
chowych kadr. W pierwszym rzędzie starano się
0 zwiększenie liczby szkół dokształcających, wie-
czorowych lub niedzielnych, w których uczono
elementarnych wiadomości z geometrii i rysunku,
a w niektórych szkołach także i umiejętności
rzemieślniczych (budowlanych, tkackich). Dzięki
staraniom Związku ujednolicono program nauki,
a pomoc finansowa w postaci dotacji, premiowa-
nia uczniów, dostarczania wzorów, rysunków
1 modeli miała duże znaczenie dla podniesienia
poziomu szkolnictwa na tym szczeblu, zwłaszcza,
że i liczba dokształcających szkół stale wzrastała.
W latach sześćdziesiątych było ich na Śląsku około
dwudziestu, a w 1874 roku już sześćdziesiąt trzy.
Nie można jednak przeceniać znaczenia tych szkół,
bo dopiero od 1904 roku stały się one obowiąz-
kowe dla uczniów w wieku do siedemnastu lat.
Poszczególni mistrzowie czy właściciele zakładów
niezbyt chętnie widzieli udział swych pracowników
w tym szkoleniu, gdyż zajmowało im ono dodat-
kowy czas. Brak było także fachowych nauczycieli
rysunku. Toteż Związek zorganizował specjalne
roczne kursy przy Szkole Sztuki, Budownictwa
i Rzemiosła. W ramach szkolenia Związek urzą-
dzał dla swych członków wycieczki do większych
zakładów oraz liczne odczyty o dużej różnorodno-
ści tematów17. Oprócz działalności związkowej,
dla artystycznego formowania się zarówno rzemio-
sła, jak i przemysłu, duże znaczenie miały coraz
liczniejsze, dzięki ułatwieniom komunikacyjnym,
kontakty pomiędzy poszczególnymi krajami,
w tym wielkie międzynarodowe wystawy, które
budziły zainteresowanie osiągnięciami rzemiosła
artystycznego. Kontakty te wpływały równocześ-
nie na rozpowszechnienie dość jednolitego stylu
zwanego historyzmem. O zainteresowaniu na Ślą-
sku międzynarodowymi wystawami świadczyć
może nie tylko wysyłanie na te wystawy wyrobów
z różnych zakładów, ale i delegowanie na nie
przedstawicieli Związku w celach szkolenio-
wych. I tak na wystawę w Londynie w 1862
wysłano dwóch delegatów, a na wystawę w Wied-
niu w 1873 - szesnastu18.
Zwiększające się w drugiej połowie 19 wieku
zainteresowanie dla rzemiosła i jego roli w gos-
podarce spowodowało, od dawna postulowane,
oddzielenie w 1875 r. Szkoły Sztuki od Szkoły
Budownictwa19. Dawna Szkoła otrzymała wów-
17 Do ciekawszych odczytów wygłoszonych w drugiej polo-
wie 19 wieku należały: dr Thiel, Gewerbliehe Lehranstalten
(1863); dyrektor Hoeggerath, Fórderung des Kunstgewerbe
(1874); inż. Kleinstiiber, Die Anwendungen der Kraftmotoren fur
das Kleingewerbe (1884).
Fiinfzig Jahre s. 56.
9 Kiihn, op. cit., s. 88.
czas nazwę Królewska Szkoła Sztuki i Rzemiosła
Artystycznego (Kónigliche Kunst- und Kunstge-
werbeschule), a dyrektorem jej został aktywny na
terenie Śląska architekt Carl Liidecke. Już wcześ-
niej, w 1872 r. Wrocławska Izba Rzemieślnicza20
powołała Szkołę Rysunku (Gewerbliehe Zeichnen-
schule) dla podniesienia artystycznego poziomu
rzemieślników, z rzeźbiarzem Wilhelmem Michae-
lisem jako profesorem. O potrzebie takiej szkoły
świadczył fakt zapisania się do niej 105 uczniów
i 25 uczennic. Jednak z powodu trudności lokalo-
wych przyłączono ją w 1885 r. jako jeden z działów
do Królewskiej Szkoły21. Mimo tych różnorod-
nych starań szkolnictwo nadal nie było w stanie
zaspokoić zapotrzebowania na fachowców w dzie-
dzinie rzemiosła artystycznego, którego poziom
był nadal ogólnie słaby. To także spowodowało
próby ponownego reaktywowania organizacji ce-
chowych w latach osiemdziesiątych. Cechy stały
się na mocy ustawy z 1880 r. organem autonomicz-
nym dla rzemiosła22. Nowela do tej ustawy dała
w 1881 r. także pewne przywileje mistrzom cecho-
wym, którzy posiadali uczniów, a w 1884 r. wyszła
ustawa pozwalająca na kształcenie uczniów tylko
członkom cechów. Jednak organizacja życia rze-
mieślniczego szła już w innym kierunku, nie było
powrotu do dawnych cechowych tradycji.
Wyrazem dążeń większej części społeczeństwa
do rozwijania przemysłu i rzemiosła była duża
wystawa w 1881 r. na placu Staszica (Gewerbe- und
Industrie-Ausstellung)22,. Była to druga duża wy-
stawa po tej z 1852 r. Wystąpiły na niej z wieloma
eksponatami fabryki ceramiczne: Wałbrzych, Ja-
worzyna Śląska, Parowa i huta szkła w Szklarskiej
Porębie. Bardzo natomiast zmniejszyła się w sto-
sunku do 1852 r. liczba zakładów stolarskich.
Wśród działających we Wrocławiu było ich już
tylko siedemnaście. Obok fabryk, zakładów, spó-
łek akcyjnych spotyka się wśród wystawiających
także poszczególnych artystów, których działal-
ność dojdzie do rozkwitu na przełomie 19 i 20
wieku (Fritz Heckert). Królewska Szkoła Sztuki
nie brała udziału w wystawie, co świadczyć chyba
może o jej skromnych ówczesnych osiągnięciach.
20 Jahres-Bericht der Handwerkskammer zu Breslau, wyko-
rzystano sprawozdania z lat 1903 — 1908. Izba Rzemieślnicza,
założona w 1857 r., skupiała wszystkie zawody i dbała zarówno
0 kształcenie fachowe, jak i umiejętności kupieckie.
21 Kiihn, op. cit., s. 89.
22 A. Galos, Wielkomiejski rozwój Wrocławia w latach
1850 — 1914, [w:]Z. Swiechowski [red.], Wrocław, jego dzieje
1 kultura, Warszawa 1978, s. 3^9-367.
23 Offizieller Katalog der Gewerbe- und Industrie-Ausstellung,
Breslau 1881.
Roczniki