DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Łukaszewicz, Piotr: Dom Alberta i Toni Neisserów: Zapomniany rozdział z dziejow wrocławskich muzeów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13735#0059
Dom Alberta i Toni Neisserów
41
1. Rzut poziomy willi Neisserów
Parter: I. Przedsionek (Vorhalle, Vorraum), 2. Hall (Diele), 3. Jadalnia (Speise-
zimmer, EBzimmer), 4. Pokój Muzyczny (Musikzimmer), 5. Ogród Zimowy
(Wintergarten), 6. Pokój przy Ogrodzie Zimowym (Wohnzimmer, Bibliothekzim-
mer im Parterre, Blumenzimmer, Wintergartenzimmer), 7. Pokój Mahoniowy,
Pokój Pani (Zimmer der Frau, Zimmer im Empirestil, Damensalon, Mahago-
ni-Zimmer), 8. Pokój Herbaciany (Teezimmer).
1. Piętro: 1. Pokój Rzemiosł Art. (Bibliothek, Kunstgewerbliches Zimmer), 2.
Biblioteka, Pokój Pana (Zimmer des Herrn. Bibliothekzimmer. Arbeitszimmer),
3. Pokój Konferencyjny (Bibliothek, Leseraum, Konferenzzimmer, Erich-Er-
ler-Zimmer), 4. Pokój Śniadaniowy (Fruhstuckszimmer, Wohnzimmer, Bieder-
meicr-Zimmer), 5. Pokój Akwarelowy (Ankleidezimmer, Kleines Schlafzimmer,
Aquarellen-Zimmer), 6. Sypialnia (Herrschaftiiches Schlafzimmer, GroBes Schlaf-
zimmer).
życia towarzyskiego, posiłków i rekreacji. Pierwsze
piętro było strefą bardziej intymną — tu znalazła
się sypialnia z zapleczem sanitarnym, pokój śnia-
daniowy i pomieszczenia do pracy. Strefa gos-
podarczo-techniczna mieściła się w suterenie (m.in.
kuchnia połączona windą z pomieszczenim koło
jadalni służącym do serwowania posiłków). Na
trzeciej kondygnacji zlokalizowano pokoje gościn-
ne. Ściany gładko tynkowane w niektórych pomie-
szczeniach otrzymały boazerie, w innych obicie
z tkanin. Podłogi były ceramiczne lub parkietowe,
sufity — poza kilkoma mniejszymi wnętrzami
sklepionymi — tynkowane z dekoracją stiukową
lub stropy drewniane kasetonowe. Niektóre wnęt-
rza uzyskały stylowy wystrój odpowiadający ze-
wnętrznemu ukształtowaniu budowli. Dotyczy to
w dużej części hallu, w którym znalazł się neorene-
sansowy kominek, drewniane balustrady schodów
i galerii z tralkami i snycersko zdobionymi płyci-
nami oraz pod belkowaniem stropu malowany
„renesansowy" fryz (ii. 7, 8). Do tych elementów
architektury wnętrz dołączono, podobnie jak na
fasadach, oryginalne historyczne „cytaty": relief na
kominku, figurki apostołów (?) na filarach balust-
rady.
W trakcie wykańczania wnętrz willi, według
projektu Grisebacha, doszło nagle do zaangażowa-
nia nowego projektanta. Został nim młody, trzy-
dziestoletni artysta Fritz Erler (1868 — 1940), ma-
larz czynny też na polu sztuki użytkowej, reprezen-
tant przeciwstawnego kierunku, zyskującej dopie-
ro w Niemczech zwolenników „sztuki nowej",
secesji. Nie wiadomo w jakich okolicznościach
podjęta została taka decyzja. Buchwald przypisuje
ją Toni Neisser10. Wydaje się to prawdopodobne.
Pani Neisser, pochodząca z bardzo zamożnej,
wielkoburżuazyjnej rodziny, wniosła do domu mę-
ża nie tylko duże środki finansowe, ale i wyrobio-
ny zmysł estetyczny i pogłębione zainteresowanie
sztuką. W pewnym momencie uznała za swój
obowiązek propagowanie sztuki najnowszej. Fritz
Erler i jego równie utalentowany młodszy brat
Erich (1870—1946), urodzeni w Ząbkowicach ŚL,
studiowali krótko we Wrocławiu pod kierunkiem
Albrechta Brauera. Podobno za pośrednictwem
Brauera poznali ich Neisserowie11. Musiało to
nastąpić dużo wcześniej przed przystąpieniem Fri-
tza do opracowania projektów wrocławskiej willi,
skoro Ostini datuje przyjazne kontakty z Neis-
serami już na rok 189412, po powrocie Erlera
z Paryża, a przed osiedleniem się go na stałe
w Monachium z początkiem roku następnego.
Scheyer sugeruje nawet, że Neisser wspierał finan-
sowo studyjne wyjazdy Erlera z trzyletnim poby-
tem we Francji włącznie13.
Do hallu willi zaprojektował Erler delikatne
w rysunku przeszklenia okien, o stylizowanych
roślinnych (okna dolne) i abstrakcyjnych (okna
górne) motywach, wykonane techniką witrażową,
oraz wiszący centralnie świecznik o szerokiej
10 Buchwald, op. cii., s. 5. Zob. też: Masner, Frau Toni
Neisser. Celną charakterystykę żony Neissera kreśli jej znajo-
ma: H. von Mikulicz-Radecki, Erinnerungen an Wen,
Krakau, Kónigsberg und Breslau, Dortmund 1988, s. 115.
11 Ibidem.
12 F. von Ostini, Fritz Erler, Bielefeld-Leipzig 1921
(Kiinstler-Monographien, 111).
13 Scheyer, Fritz Erlers s. 131.
6 — Roczniki
41
1. Rzut poziomy willi Neisserów
Parter: I. Przedsionek (Vorhalle, Vorraum), 2. Hall (Diele), 3. Jadalnia (Speise-
zimmer, EBzimmer), 4. Pokój Muzyczny (Musikzimmer), 5. Ogród Zimowy
(Wintergarten), 6. Pokój przy Ogrodzie Zimowym (Wohnzimmer, Bibliothekzim-
mer im Parterre, Blumenzimmer, Wintergartenzimmer), 7. Pokój Mahoniowy,
Pokój Pani (Zimmer der Frau, Zimmer im Empirestil, Damensalon, Mahago-
ni-Zimmer), 8. Pokój Herbaciany (Teezimmer).
1. Piętro: 1. Pokój Rzemiosł Art. (Bibliothek, Kunstgewerbliches Zimmer), 2.
Biblioteka, Pokój Pana (Zimmer des Herrn. Bibliothekzimmer. Arbeitszimmer),
3. Pokój Konferencyjny (Bibliothek, Leseraum, Konferenzzimmer, Erich-Er-
ler-Zimmer), 4. Pokój Śniadaniowy (Fruhstuckszimmer, Wohnzimmer, Bieder-
meicr-Zimmer), 5. Pokój Akwarelowy (Ankleidezimmer, Kleines Schlafzimmer,
Aquarellen-Zimmer), 6. Sypialnia (Herrschaftiiches Schlafzimmer, GroBes Schlaf-
zimmer).
życia towarzyskiego, posiłków i rekreacji. Pierwsze
piętro było strefą bardziej intymną — tu znalazła
się sypialnia z zapleczem sanitarnym, pokój śnia-
daniowy i pomieszczenia do pracy. Strefa gos-
podarczo-techniczna mieściła się w suterenie (m.in.
kuchnia połączona windą z pomieszczenim koło
jadalni służącym do serwowania posiłków). Na
trzeciej kondygnacji zlokalizowano pokoje gościn-
ne. Ściany gładko tynkowane w niektórych pomie-
szczeniach otrzymały boazerie, w innych obicie
z tkanin. Podłogi były ceramiczne lub parkietowe,
sufity — poza kilkoma mniejszymi wnętrzami
sklepionymi — tynkowane z dekoracją stiukową
lub stropy drewniane kasetonowe. Niektóre wnęt-
rza uzyskały stylowy wystrój odpowiadający ze-
wnętrznemu ukształtowaniu budowli. Dotyczy to
w dużej części hallu, w którym znalazł się neorene-
sansowy kominek, drewniane balustrady schodów
i galerii z tralkami i snycersko zdobionymi płyci-
nami oraz pod belkowaniem stropu malowany
„renesansowy" fryz (ii. 7, 8). Do tych elementów
architektury wnętrz dołączono, podobnie jak na
fasadach, oryginalne historyczne „cytaty": relief na
kominku, figurki apostołów (?) na filarach balust-
rady.
W trakcie wykańczania wnętrz willi, według
projektu Grisebacha, doszło nagle do zaangażowa-
nia nowego projektanta. Został nim młody, trzy-
dziestoletni artysta Fritz Erler (1868 — 1940), ma-
larz czynny też na polu sztuki użytkowej, reprezen-
tant przeciwstawnego kierunku, zyskującej dopie-
ro w Niemczech zwolenników „sztuki nowej",
secesji. Nie wiadomo w jakich okolicznościach
podjęta została taka decyzja. Buchwald przypisuje
ją Toni Neisser10. Wydaje się to prawdopodobne.
Pani Neisser, pochodząca z bardzo zamożnej,
wielkoburżuazyjnej rodziny, wniosła do domu mę-
ża nie tylko duże środki finansowe, ale i wyrobio-
ny zmysł estetyczny i pogłębione zainteresowanie
sztuką. W pewnym momencie uznała za swój
obowiązek propagowanie sztuki najnowszej. Fritz
Erler i jego równie utalentowany młodszy brat
Erich (1870—1946), urodzeni w Ząbkowicach ŚL,
studiowali krótko we Wrocławiu pod kierunkiem
Albrechta Brauera. Podobno za pośrednictwem
Brauera poznali ich Neisserowie11. Musiało to
nastąpić dużo wcześniej przed przystąpieniem Fri-
tza do opracowania projektów wrocławskiej willi,
skoro Ostini datuje przyjazne kontakty z Neis-
serami już na rok 189412, po powrocie Erlera
z Paryża, a przed osiedleniem się go na stałe
w Monachium z początkiem roku następnego.
Scheyer sugeruje nawet, że Neisser wspierał finan-
sowo studyjne wyjazdy Erlera z trzyletnim poby-
tem we Francji włącznie13.
Do hallu willi zaprojektował Erler delikatne
w rysunku przeszklenia okien, o stylizowanych
roślinnych (okna dolne) i abstrakcyjnych (okna
górne) motywach, wykonane techniką witrażową,
oraz wiszący centralnie świecznik o szerokiej
10 Buchwald, op. cii., s. 5. Zob. też: Masner, Frau Toni
Neisser. Celną charakterystykę żony Neissera kreśli jej znajo-
ma: H. von Mikulicz-Radecki, Erinnerungen an Wen,
Krakau, Kónigsberg und Breslau, Dortmund 1988, s. 115.
11 Ibidem.
12 F. von Ostini, Fritz Erler, Bielefeld-Leipzig 1921
(Kiinstler-Monographien, 111).
13 Scheyer, Fritz Erlers s. 131.
6 — Roczniki