Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (15.1991)

Recenzje i omówienia

157

nych kształtowanych jako swego rodzaju teza dziewiętnas-
towiecznego historyzmu. Stwierdza u architektów wrocławs-
kich występowanie dwóch zasadniczych nurtów, jednego bio-
logicznego, reprezentowanego przez Poelziga i jego secesyjne
formy, oraz drugiego o charakterze klasycyzującego puryzmu,
reprezentowanego przez Maxa Berga. Kontynuacją tego ostat-
niego nurtu po pierwszej wojnie światowej stał się funk-
cjonalizm głoszący „elementaryzm klasycznej geometrii". Tak
jak Slapeta widzi Niemczyk walkę, toczącą się w okresie
międzywojennym: „z jednej strony tradycjonalna i konser-
watywna burżuazja, z drugiej postępowi intelektualiści". Do
antyhistorycznego funkcjonalizmu wprowadzają architekci no-
wą symbolikę. Biel jest „antytezą historycznego brązu i asfaltu,
muzealnej, czcigodnej patyny". Taką symbolikę ma także forma
płaskiego dachu w przeciwstawieniu do dawnego stromego.
Niemczyk przedstawia konkurencję postaw historyzmu i ahis-
toryzmu w architekturze 20. wieku, egzemplifikuje jednak tylko
nurty ahistoryczne. Antagonizm ówczesny, według autora ar-
tykułu, mimo upływu czasu od omawianego okresu, jest nadal
aktualny.

Piotr Łukaszewicz, Wrocławska Akademia Sztuki i środowisko
artystyczne tego miasta 1900—1932. Autor w skrótowym jedy-
nie zarysie przedstawia znaczenie Akademii Wrocławskiej dla
rozwoju tworzącego się od ostatnich lat 19. wieku nowego
środowiska artystycznego (Poelzig, dom Ncisserów, Erlerowic).
W szerszej wersji opracowanie to ukazało się w tomie studiów
poświęconych sztuce europejskiej okresu międzywojennego pt.
„Co dalej po kubiźmie?", opublikowanym przez Wydawnictwo
Literackie w Krakowie w 1985 r. Obok przedstawienia zmie-
niających się orientacji artystycznych we Wrocławiu (ekspres-
jonizm, neobiedermeierowski nurt nowej rzeczowości, kon-
struktywizm) autor podkreśla znaczenie powstawania organiza-
cji skupiających nie tylko artystów różnych dziedzin, ale także
krytyków i miłośników sztuki (Kiinstlerbund Schlesien, Jungę
Schlesien, Grupa 1922). Wskazuje także na polskie wątki we
wrocławskim życiu artystycznym: malarz Fryderyk Pautsch
zaproszony przez Poelziga wykładał w Akademii w latach
1912- 1919, Jan Cybis był w latach 1920- 1922 uczniem Otto
Muellera.

Gunter Kruger, Der Exprcssionismus am Kreuzpunkt zwi-
schen Nord und Sud, Ost und West. Autor (historyk sztuki
z Berlina Zachodniego) przedstawił szczegółowy przegląd ar-
tystów wrocławskich począwszy od okresu klasycyzmu (Bach,
Raabe), utworzenie nowej Szkoły Sztuki i jej powolny rozwój.
Kruger zwraca m.in. uwagę na emigrację wielu wybitnych
jednostek z Wrocławia (Langhans, Menzcl, K. F. Lessing, J.
Hubner) do większych ośrodków sztuki w Niemczech, a przez
to zubożenie śląskiego środowiska. Omawiając kolejnych dyre-
ktorów Akademii specjalną uwagę poświęca Poelzigowi. Pod-
kreśla znaczenie, jakie architekt ten przypisywał rozwojowi
wszystkich dziedzin sztuki stosowanej, i uważa go za prekursora
nowych tendencji w sztuce („Kunst im Handwerk"). Przecho-
dząc do okresu międzywojennego Kruger przedstawia szerzej
twórczość Oskara Molla i Ottona Muellera, wybitnych malarzy
działających we wrocławskiej Akademii.

Lesław Nowak, Jaros/av Vonka — mistrz kutego żelaza.
Artykuł jest szkicem monograficznym o rzeźbiarzu w metalu,
artyście pochodzenia czeskiego, związanym swą czterdziestolet-
nią działalnością z Wrocławiem. Urodzony w 1875, zmarły
w 1950 r., nie doczekał się obszerniejszego omówienia swej
twórczości. Przygotowywana przez Karola Hercin'a, czeskiego
historyka sztuki, monografia nie została ukończona z powodu
przedwczesnej śmierci autora. Tylko krótki zarys działalności
Vonki ukazał się w poświęconym kowalstwu artystycznemu

numerze pisma „Tvar" z 1953 r. Tym bardziej interesujący jest
artykuł Nowaka, który w szeregu ilustracji przedstawił wroc-
ławskie prace artysty, jego biografię oraz naszkicował charak-
terystykę twórczości. Autor widzi w sztuce Vonki łączenie
ekspresjonizmu z wzorami dawnej sztuki śląskiej: „Jego dzieła
to często ekspresjonistyczne wariacje na temat barokowej
kraty, gotyckich okuć drzwi, manierystycznego zamka, czy
romańskiego świecznika". Vonkę powołał do Wrocławia
w 1903 r. R. Heyer, dyrektor Miejskiej Szkoły Rzemiosł
Artystyczynych dla prowadzenia szkolnego warsztatu metalo-
plastyki. W 1921 r. został w tej Szkole profesorem. W 1945 r.
ciężko chory powrócił do rodzinnych Horic. Niestety, z przed-
stawionych przez Nowaka prac Vonki we Wrocławiu niewiele
się zachowało, m.in. figurki z bram elektrowni nad Odrą.
Nieliczne tylko realizacje lub ich fragmenty trafiły po wojnie do
muzeów. Twórczość Vonki ma bardzo jednolity charakter, jest
on typowym przedstawicielem stylu panującego w okresie
międzywojennym. Na terenie Śląska artysta miał wielu
uczniów, naśladowców jego twórczości w dziedzinie kowalstwa
artystycznego.

Ewa Grochowska, Działalność medalierska Cirilla deli'An-
tonia. Autorka przedstawiła sylwetkę rzeźbiarza i medaliera,
pochodzącego z Tyrolu. Obok analizy stylistycznej prac artysty
(nawiązanie do twórczości Pisanella), zwróciła uwagę na zna-
czenie warunków społecznych, w jakich przyszło mu działać
i jakie znalazły odbicie w tematyce medali i plakiet artysty.
Profesor, a następnie dyrektor cieplickiej Szkoły Snycerskiej od
1904 do 1940, angażował się dcll'Antonio bez reszty w sprawy
tej szkoły. W latach trzydziestych występuje w twórczości
artysty wyraźne nawiązanie do ideologii nacjonalistycznej, co
autorka wiąże z kompromisowym stanowiskiem rzeźbiarza,
umotywowanym chęcią utrzymania i dalszego rozwoju szkoły.
Dopiero po okresie faszyzmu, widoczne staje się u artysty
ponowne zainteresowanie formami bardziej abstrakcyjnymi
oraz tematyką religijną, często pojawiającą się zwłaszcza
w ostatnim okresie życia (dell'Antonio zmarł w wieku 95 lat
w Trewirze).

Irena Huml, Spółdzielnia Artystów Ład — twórcą polskiego
wnętrza w stylu art deco. Artykuł omawiający działalność
polskiej spółdzielni artystycznej znalazł się w zespole opraco-
wań sztuki śląskiej, dla podkreślenia pewnych analogii wy-
stępujących niezależnie od kraju, i to nie tylko w sferze
formalnej. Autorka przedstawia powstanie Ładu i jego rozwój
omawiając typy rozwiązań wnętrza ze specjalnym uwzględ-
nieniem tkaniny. Warto może wskazać na widoczne analogie,
jakie w rozwoju sztuki i jej ukierunkowaniu ukazują akademie:
wrocławska i warszawska. Jest to wyraźny zwrot do tzw. sztuki
stosowanej, organizacja warsztatów i wydziałów w tej dziedzi-
nie. Obie akademie oddziaływały także na ogólny rozwój życia
artystycznego. Tak jak we Wrocławiu inicjatorami Kiinstlcr-
bundu w 1908 r. byli profesorowie Akademii Wrocławskiej,
Poelzig, von Goscn, Wislicenus, tak i Ład, choć nieco później,
bo w 1926 r., powstał z inicjatywy profesorów Akademii
Warszawskiej — Czajkowskiego, Jastrzębowskiego, Stryjeńs-
kiego, Tichego. Charakterystyczny też jest w obu Akademiach
rozwój tkactwa artystycznego. Określenia, które autorka stosu-
je dla tkanin Ładu z lat trzydziestych, m.in. H. Bukowskiej, K.
Bułhakowej, można także odnieść do tkanin projektowanych
i wykonanych przez J. Gramatte w tym samym czasie: „wy-
zbywały się one wszelkiej miękkości wzoru [...] na rzecz
graficznego, czytelnego rysunku i wyrazistej kolorystyki". Tak-
że formy organizacyjne bywają w obu miastach podobne. Obok
Akademii prowadzących warsztaty sztuki stosowanej działały
szkoły miejskie kształcące w zakresie rzemiosł artystycznych.