Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

Ceramika śląska 1600-1900

29

7- Rycina W: Beuth, Schinkel, Yorbilder... (1821), Abt.l, BI. 8

kich postaci kobiecych w powiewających szatach na-
wiązują - pomimo mniej subtelnego rysunku - do re-
liefowych nakładek Wedgwooda. Wszystkie te inno-
wacje, choć nie od razu przez garncarzy bolesławiec-
kich przyjęte, ustaliły nowy typ produkcji, widoczny
zarówno w kształtach naczyń (już nie owoidalnych, lecz
cylindrycznych), jak i w nowej tematyce reliefów. Są
°ne jednocześnie przykładem wyraźnego wpływu em-
pirowej ceramiki pruskiej, który w kamionkach saskich
i łużyckich nie uwidocznił się tak wyraźnie, jak w Bo-
lesławcu.

Wzrastająca w ciągu wieku XIX produkcja barwnie
Robionych wyrobów porcelanowych i fajansowych
zmniejszyła zapotrzebowania na artystyczne naczynia
kamionkowe kryte brązowym szkliwem. Nadal produ-
kowano zwykłe naczynia użytkowe, ale liczba wyro-
bów zdobionych znacznie się zmniejszyła, zaś dekora-
cja nakładana stała się bardziej prymitywna. Druga po-
lowa wieku XIX to kończący się już okres stosowania -
°d paruset lat - tak charakterystycznego dla Bolesław-
ca szkliwa ziemnego. Po połowie tego wieku, w ra-
bach poszukiwań zbytu na własną produkcję, zaczęto
■'•dobić naczynia mechanicznie, za pomocą gąbki lub

Narodowe we Wrocławiu. MNWr. 1-1596. Fot. E. Witecki

stempelka powtarzając na jasnym tle szkliwa skalenio-
wego drobne elementy geometryczne: kropki, kółka,
krzyżyki itp. Taka technika znana była w ceramice od
dawna i występowała w różnych okresach i czasach,
nie jest jednak wiadomo, jaka była jej geneza w Bole-
sławcu. Niezbyt jeszcze częsta w XIX wieku, rozwinęła
się w pełni dopiero w wieku XX, w okresie secesji, gdy
podłożem dla barwnego zdobnictwa stała się także biała
masa kamionkowa, a stosowanie od 1900 r. gipsowych
form do odlewania ułatwiło produkcję.

9. Filiżanka, kamionka, Bolesławiec, J.G. Altmann, ok. 1840. Muzeum
Narodowe we Wrocławiu, MNWr. 1-388. Fot. E. Witecki

Innym i wyjątkowym rodzajem ceramiki była w
wieku XVII na Śląsku tetra sigillata, zwana też czasem
tetra medicata16. O jej wyjątkowości stanowi nie tylko
znikomość zachowanych przykładów (zaledwie parę
naczyń), lecz przede wszystkim fakt, że wyroby te wy-
konywano ze specjalnej leczniczej glinki. Glinka ta szyb-
ko wchłaniała wodę, ale również inne substancje, ta-
kie, które mogły być szkodliwe dla zdrowia, a ponadto
działała tonizująco przy stanach zapalnych. Oprócz
używanych w ziemiolecznictwie krążków, najczęściej
produkowanych i dostępnych w aptekach jeszcze do
końca XIX wieku, wyrabiano także i niewielkie naczy-
nia (dzbanki, kufle). Wszystkie wyroby były pieczęto-
wane (stąd ich nazwa) herbem właściciela, lub miasta,
do którego złoża takiej specjalnej glinki należały. Wła-
ściwości jej odkrył w 1568 r. lekarz ze Strzegomia, Jo-
hannes Sculterus Montanus, i od tego czasu władze miej-
skie Strzegomia zaczęły produkować z niej wyroby, nie
wiadomo jednak, od kiedy i jak długo oprócz krążków
wyrabiano naczynia. Najstarsze ze Strzegomia pocho-
dzą z ok. 1610 r. Kształty niewielkich dzbanków ze
stożkowymi przykrywkami, oprawnych w srebro lub
cynę, są kuliste lub cylindryczne; cienkościennych nie
szkliwiono, jedynie polerowano. Prawdopodobnie garn-