Studia do Dziejów Wawelu (5.1991)

materiałów rozpocząłem wkrótce po otwar-
ciu krypty królewskiej i zakończeniu prac
związanych z wydobyciem oraz konserwacją
szczątków królewskich. Dużej pomocy u-
dzielił mi w tym zakresie ówczesny konser-
wator i opiekun prac w katedrze, dr Stanis-
ław Lorentz, wypożyczając klisze zdjęć wy-
konanych w krypcie przez Jana Bułhaka,
dziekana Uniwersytetu im. Stefana Batore-
go. Opracowałem wówczas album zdjęć ze
szczegółowym opisem i komentarzem zda-
rzeń zachodzących w krypcie. Niestety, cała
moja praca, wykonana z takim pietyzmem,
zaginęła w czasie działań wojennych. W
marcu r. 1933 przeszedłem do robót konser-
watorskich przy ruinach zamku górnego
i baszcie na Górze Zamkowej, a wkrótce
potem wyjechałem z Wilna. Dopiero w osta-
tnich latach przystąpiłem ponownie do gro-
madzenia materiałów dotyczących grobów
królewskich w Wilnie.

W kwietniu r. 1931 groźna powódź na-
wiedziła Wilno. Wezbrane wody rzek Wilii
i Wilejki przekroczyły stan normalny o 8,4
m, zalały część miasta i plac katedralny.
Zalane zostały podziemia katedry i podmyte
jej fundamenty. Po kilku dniach, gdy wody
opadły, okazało się, że w nadwątlonych już
murach powiększyły się rysy i pęknięcia,
których naliczono 150 — o szerokości szcze-
lin od 2 do 3,5 cm. W kaplicy św. Kazimie-
rza i w lewej bocznej nawie zapadła się
posadzka, a portyk wraz ze wspierającymi
go kolumnami oderwał się od ściany fronto-
wej, odchylił od niej o 7 cm i osiadł na 4 cm.
W związku z zagrożeniem katedry, spowo-
dowanym zarówno niewłaściwym wykona-
niem fundamentów w przeszłości jak i znisz-
czeniami powstałymi na skutek powodzi
zaszła pilna konieczność ratowania świątyni
od niechybnej katastrofy. Powołano Komi-
tet Ratowania Bazyliki Wileńskiej, który
zlecił niezwłoczne przystąpienie do zbada-
nia stanu zagrożenia katedry, powołanie
ekspertów i zaangażowanie firm celem naty-
chmiastowego przystąpienia do prac i zapo-
bieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.
Przewodniczącym Komitetu został ks. bis-

kup Kazimierz Michalkiewicz, opiekunem
tego zabytkowego obiektu — konserwator
wojewódzki dr Stanisław Lorentz. Kierow-
nictwo robót z ramienia Komitetu powie-
rzono profesorowi Juliuszowi Kłosowi, jego
zastępcami i pełnomocnikami zostali: archi-
tekt inż. Jan Peksza i autor niniejszej pracy.
Do zadań inż. Pekszy należało prowadzenie
badań stanu zagrożenia katedry, wykonanie
pomiarów inwentaryzacyjnych ze szczegól-
nym uwzględnieniem elementów historycz-
nych oraz stały kontakt w tym zakresie
z kierownikiem robót prof. Kłosem i konser-
watorem dr. Lorentzem. Do moich obowią-
zków należał nadzór techniczny nad budo-
wą i pracą personelu administracyjnego.
Mój udział w odkrywkach polegał na obser-
wacji i sporządzaniu wykazów miejsc, które
wymagały zabezpieczenia technicznego
i wchodziły w zakres mojego nadzoru. Wy-
konanie robót powierzono w drodze prze-
targu firmie M. Łempickiego z Sosnowca,
pod kierunkiem inż. Henryka Wąsowicza,
którego zastępcą został inż. Cyprian Jure-
wicz. 18 sierpnia 1932 r. prof. Kłos zrezyg-
nował z kierownictwa robót w katedrze,
a w styczniu r. 1933 zginął w tragicznym
wypadku. Po jego rezygnacji nadzór nad
całością prac objął inż. Henryk Wąsowicz.

Zgodnie z programem robót opracowa-
nym przez konserwatora dr. Lorentza i
rzeczoznawców, w początkach sierpnia r.
19311 przystąpiono do dokładych badań
i pomiarów inwentaryzacyjnych podziemi,
fundamentów, ścian i sklepień. Stwierdzono,
że fundamenty starej części katedry posado-
wione są na różnych głębokościach: od 3,6
do 8,55 m. Natomiast część późniejszą po-
budowano na bagnie i posadowiono ją, jak
już wspomniano, na palach drewnianych
długości od 1,5 do 2,5 m. Pale te uległy
częściowemu przegniciu i straciły przezna-
czoną funkcję, a ostatnia powódź dopełniła
reszty zniszczeń podmywając fundamenty
świątyni. Na podstawie badań i pomiarów
opracowano projekt ratowania katedry. Do
prac przystąpiono we wrześniu r. 1932 roz-
poczynając je od portyku2, który był najba-

34*

531