DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45642#0049
SZTUKA EUROPY WSCHODNIEJ
ИСКУССТВО ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ
THE ART OF EASTERN EUROPE
TOM V
Agnieszka Kluczewska-Wójcik
Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata
L'effet de reel. Fragmenty rzeczywistości
w obrazach Henryka Siemiradzkiego
W drugiej połowie XIX wieku doktryna i prakty-
ka artystyczna akademizmu ulegają stopniowym
zmianom pod wpływem krytyki formułowanej nie
tylko przez reprezentantów kolejnych awangard,
od romantyzmu i realizmu poczynając, ale również
artystów juste milieu, wspieranych przez oficjalne
instytucje kulturalne i polityczne. Obok inspiracji
antykiem i obowiązującej dotąd idealizacji pojawia-
ją się odwołania do wiedzy historycznej i kolorytu
lokalnego, a swobodniejsza faktura zastępuje ma-
larskie fini. Zainteresowanie malarstwem akade-
mickim ze strony kolekcjonerów, zwłaszcza amery-
kańskich, powoduje, że odpowiedniejsze do wnętrz
obrazy sztalugowe biorą górę nad kompozycjami
monumentalnymi, zaś sceny rodzajowe, pejzaż
i „anegdota” historyczna lub orientalizująca - nad
alegorią. W przestrzeń obrazową „wdzierają się”
fragmenty rzeczywistości. Ewolucja ta czytelna jest
także w dziełach Henryka Siemiradzkiego.
Twórczość tego wybitnego przedstawiciela
ostatniej - dojrzałej, lub, jak chcą niektórzy kry-
tycy, schyłkowej - fazy europejskiego akademizmu
i jego wkład w rozwój polskiej sztuki doczekały się
w naszej historiografii dosyć skrajnych ocen. Ma-
larz, niezwykle ceniony za życia jako odnowiciel
tradycji klasycznych, w końcu kariery osądzany
był już znacznie surowiej, by ostatecznie popaść
w niełaskę, czy ściślej rzecz ujmując, pewien rodzaj
wyparcia z głównego, twórczego nurtu życia arty-
stycznego. Stało się tak przede wszystkim za sprawą
Stanisława Witkiewicza, teoretyka i rzecznika „no-
wego” malarstwa1. Trwałość tych przeciwstawnych
opinii zdają się potwierdzać wypowiedzi współcze-
snych badaczy.
Pozwolę sobie przypomnieć dwie z nich. An-
drzej Ryszkiewicz, omawiając oeuore Siemiradzkie-
go w monografii Romantyzm, historyzm, realizm
(opublikowanej w 1989 roku, w prestiżowej serii
Malarstwo polskie wydawnictwa Auriga), przyta-
cza zdanie Henryka Sienkiewicza, podkreślające-
go, że malarz „odczuwaj!] duchem starożytnych
jak nikt”, od siebie dodając, że był on „wybitnym
akademikiem [...] rozkochanym w urzekającej
fakturze przedmiotów” i „zręcznie komponował
liryczny obraz życia, użycia i śmierci teatralnych
Rzymian”2. Maria Poprzęcka, w eseju Szczęśliwa
godzina (z 1994 roku, który w nieco zmienionej
wersji opublikowany został w katalogu niemniej
znaczącej wystawy Koniec wieku. Sztuka polskiego
1 Por.: Witkiewicz (1971), Witkiewicz (1971 a).
2 Ryszkiewicz (1989: 298).
ИСКУССТВО ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ
THE ART OF EASTERN EUROPE
TOM V
Agnieszka Kluczewska-Wójcik
Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata
L'effet de reel. Fragmenty rzeczywistości
w obrazach Henryka Siemiradzkiego
W drugiej połowie XIX wieku doktryna i prakty-
ka artystyczna akademizmu ulegają stopniowym
zmianom pod wpływem krytyki formułowanej nie
tylko przez reprezentantów kolejnych awangard,
od romantyzmu i realizmu poczynając, ale również
artystów juste milieu, wspieranych przez oficjalne
instytucje kulturalne i polityczne. Obok inspiracji
antykiem i obowiązującej dotąd idealizacji pojawia-
ją się odwołania do wiedzy historycznej i kolorytu
lokalnego, a swobodniejsza faktura zastępuje ma-
larskie fini. Zainteresowanie malarstwem akade-
mickim ze strony kolekcjonerów, zwłaszcza amery-
kańskich, powoduje, że odpowiedniejsze do wnętrz
obrazy sztalugowe biorą górę nad kompozycjami
monumentalnymi, zaś sceny rodzajowe, pejzaż
i „anegdota” historyczna lub orientalizująca - nad
alegorią. W przestrzeń obrazową „wdzierają się”
fragmenty rzeczywistości. Ewolucja ta czytelna jest
także w dziełach Henryka Siemiradzkiego.
Twórczość tego wybitnego przedstawiciela
ostatniej - dojrzałej, lub, jak chcą niektórzy kry-
tycy, schyłkowej - fazy europejskiego akademizmu
i jego wkład w rozwój polskiej sztuki doczekały się
w naszej historiografii dosyć skrajnych ocen. Ma-
larz, niezwykle ceniony za życia jako odnowiciel
tradycji klasycznych, w końcu kariery osądzany
był już znacznie surowiej, by ostatecznie popaść
w niełaskę, czy ściślej rzecz ujmując, pewien rodzaj
wyparcia z głównego, twórczego nurtu życia arty-
stycznego. Stało się tak przede wszystkim za sprawą
Stanisława Witkiewicza, teoretyka i rzecznika „no-
wego” malarstwa1. Trwałość tych przeciwstawnych
opinii zdają się potwierdzać wypowiedzi współcze-
snych badaczy.
Pozwolę sobie przypomnieć dwie z nich. An-
drzej Ryszkiewicz, omawiając oeuore Siemiradzkie-
go w monografii Romantyzm, historyzm, realizm
(opublikowanej w 1989 roku, w prestiżowej serii
Malarstwo polskie wydawnictwa Auriga), przyta-
cza zdanie Henryka Sienkiewicza, podkreślające-
go, że malarz „odczuwaj!] duchem starożytnych
jak nikt”, od siebie dodając, że był on „wybitnym
akademikiem [...] rozkochanym w urzekającej
fakturze przedmiotów” i „zręcznie komponował
liryczny obraz życia, użycia i śmierci teatralnych
Rzymian”2. Maria Poprzęcka, w eseju Szczęśliwa
godzina (z 1994 roku, który w nieco zmienionej
wersji opublikowany został w katalogu niemniej
znaczącej wystawy Koniec wieku. Sztuka polskiego
1 Por.: Witkiewicz (1971), Witkiewicz (1971 a).
2 Ryszkiewicz (1989: 298).