DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45642#0072
68
Agnieszka Świętosławska
i pochwytywania typów charakterystycznych, skie-
rowane na rozmaite aspekty otaczającego świata.
Wśród szkiców znajdują się bowiem widoki wsi
i miasta z rodzajowym sztafażem czy ujęcia typów
ludzkich: chłopów, wozaków, popów, szlachty, jak
1 przyjaciół-studentów. Różnorodność tematyki
rodzajowej, podejmowanej w owym czasie przez
Siemiradzkiego, jak również szkicowy, zapewne
spontaniczny charakter tych prac, świadczą o po-
szukiwaniach własnej drogi twórczej i o szerokim
spektrum fascynacji rozwijanych pod wpływem
wrażeń wynikających z obserwacji rzeczywistości.
Wspomniane prace wykazują jeszcze bardzo nie-
wysoki poziom opanowania warsztatu artystyczne-
go. W swej niepewnej kresce, sztywnym ujęciu
postaci, ale także w schematyczności ukazywanych
scenek wydają się raczej typowym przykładem dzie-
więtnastowiecznej twórczości dyletanckiej niż zapo-
wiedzią przyszłych sukcesów mistrza pędzla. Jednak
wykonane zostały w okresie, gdy Siemiradzki pobie-
rał już pierwsze lekcje sztuki u Dymitra Bezpercze-
go, pedagoga charkowskiej szkoły (a jednocześnie
wychowanka Karla Briułłowa). Prawdopodobnie
właśnie w osobie pierwszego opiekuna młodego Sie-
miradzkiego dopatrywać się można źródła impulsu
do podjęcia tematyki rodzajowej. Bezperczy bowiem
w swej dojrzałej twórczości, w okresie charkowskim,
poświęcił się niemal wyłącznie dokumentowaniu ży-
cia małorosyjskiej wsi w scenach utrzymanych w du-
chu jeszcze sentymentalno-romantycznym, ale też
już powoli wprowadzając ujęcie bardziej realistycz-
ne5. Ten ukochany nauczyciel, któremu Siemiradzki
był do śmierci wdzięczny za odkrycie świata sztuki,
pierwsze wskazówki i wiarę w jego artystyczne moż-
liwości6, musiał zapewne wywrzeć istotny wpływ na
ukształtowanie się młodzieńczej postawy twórczej
przyszłego mistrza, zaszczepiając w młodym adepcie
sztuki dociekliwość wobec przejawów codziennego
życia.
Najstarszym znanym dziś obrazem Siemiradz-
kiego o tematyce rodzajowej jest Stacja pocztowa
(il. 1), która była najpewniej jednym z ostatnich
dzieł wykonanych w Charkowie przed wyjazdem
do Petersburga. Na odwrocie znajduje się bowiem
dedykacja dla kolegi artysty, Michała Buszty, z datą
2 września 1864 roku. Mimo niezbyt nadal pew-
5 Волошкина (2002).
6 W 1896 roku z okazji pięćdziesięciolecia działalności
pedagogicznej Dymitra Bezperczego Siemiradzki przesłał
z Rzymu swojemu „druhowi i kierownikowi” podziękowania
i serdeczne życzenia. Dużyk (1986: 12-13).
nej ręki, mimo mankamentów perspektywy i pro-
porcji, obraz ten zwraca uwagę bardziej rozwinię-
tą warstwą anegdotyczną, której nie było jeszcze
w przywoływanych wcześniej szkicach. Kompozy-
cja ta, choć prawdopodobnie wyrosła z osobistych
obserwacji i doświadczeń twórcy, nie jest już luźną
notatką dokumentującą rzeczywistość, lecz próbą
jej uogólnionego ujęcia. Dlatego wokół wejścia do
budynku zestawił malarz przedstawicieli różnych
grup i klas społecznych. Wychodząc poza swoje
pierwsze rysunkowe próby, Siemiradzki scenie tej
nadał bardziej złożoną formułę. Poszukiwania te
rozwinął (w większych już formatach i przy wyko-
rzystaniu techniki olejnej) w okresie petersburskim.
Jesienią tegoż 1864 roku rozpoczął bowiem Sie-
miradzki, początkowo jako wolny słuchacz, studia
w tamtejszej Akademii. Z czasem, wraz z kolejny-
mi pochwałami, wyróżnieniami i medalami zdo-
bywanymi na dorocznych wystawach coraz silniej
wtapiał się w to środowisko, z coraz większym za-
angażowaniem oddawał się malowaniu oficjalnych
tematów akademickich, poświęcając temu więk-
szość swojego czasu. Mimo wszystko, na marginesie
działalności związanej z nauką akademicką, w tym
okresie zdarzało mu się zajmować także innymi
gatunkami malarskimi: przede wszystkim malo-
wanymi na zamówienia portretami oraz scenami
rodzajowymi właśnie. Wśród doniesień o postę-
pach w pracy zawartych w listach artysty, szeroko
cytowanych w opowieści biograficznej Józefa Du-
żyka, Siemiradzki wspominał kilkukrotnie o bliżej
nieokreślonych „obrazach z życia petersburskiego”
bądź „scenach Żarnowych z ruskiego bytu” .
W czasach studiów Siemiradzkiego w murach
ceniącej tradycję akademii petersburskiej wciąż
jeszcze unosił się duch Karla Briułłowa, otoczonego
nimbem „chwały Rosji i Włoch”* 8, który w edukacji
akademickiej kładł nacisk na idealizowane obrazy
historyczne, mitologiczne i religijne będące uciele-
śnieniem najwyższych dążeń Akademii9. Tradycję
tę kontynuował następny rektor Wydziału Malar-
stwa i Rzeźby Fiodor Bruni, jednak w latach 60.
widoczne stało się już stopniowe odchodzenie od
I Dużyk (1986: 74-75, 83).
8 Mianem takim określił go Iwan Turgieniew. Леонтьева
(1986: 61).
9 Dopiero po śmierci Briułłowa nastąpiło odejście od pro-
pagowanej przez niego sztuki, a jego autorytet został podwa-
żony przez W. W. Stasowa, który zarzucał jego sztuce chłód,
brak ekspresji i życiowej prawdy, nieobecność natury oraz gust
spaczony stylem rokokowym. Więcej o krytyce Briułłowa w:
Петров (1949: 5).
Agnieszka Świętosławska
i pochwytywania typów charakterystycznych, skie-
rowane na rozmaite aspekty otaczającego świata.
Wśród szkiców znajdują się bowiem widoki wsi
i miasta z rodzajowym sztafażem czy ujęcia typów
ludzkich: chłopów, wozaków, popów, szlachty, jak
1 przyjaciół-studentów. Różnorodność tematyki
rodzajowej, podejmowanej w owym czasie przez
Siemiradzkiego, jak również szkicowy, zapewne
spontaniczny charakter tych prac, świadczą o po-
szukiwaniach własnej drogi twórczej i o szerokim
spektrum fascynacji rozwijanych pod wpływem
wrażeń wynikających z obserwacji rzeczywistości.
Wspomniane prace wykazują jeszcze bardzo nie-
wysoki poziom opanowania warsztatu artystyczne-
go. W swej niepewnej kresce, sztywnym ujęciu
postaci, ale także w schematyczności ukazywanych
scenek wydają się raczej typowym przykładem dzie-
więtnastowiecznej twórczości dyletanckiej niż zapo-
wiedzią przyszłych sukcesów mistrza pędzla. Jednak
wykonane zostały w okresie, gdy Siemiradzki pobie-
rał już pierwsze lekcje sztuki u Dymitra Bezpercze-
go, pedagoga charkowskiej szkoły (a jednocześnie
wychowanka Karla Briułłowa). Prawdopodobnie
właśnie w osobie pierwszego opiekuna młodego Sie-
miradzkiego dopatrywać się można źródła impulsu
do podjęcia tematyki rodzajowej. Bezperczy bowiem
w swej dojrzałej twórczości, w okresie charkowskim,
poświęcił się niemal wyłącznie dokumentowaniu ży-
cia małorosyjskiej wsi w scenach utrzymanych w du-
chu jeszcze sentymentalno-romantycznym, ale też
już powoli wprowadzając ujęcie bardziej realistycz-
ne5. Ten ukochany nauczyciel, któremu Siemiradzki
był do śmierci wdzięczny za odkrycie świata sztuki,
pierwsze wskazówki i wiarę w jego artystyczne moż-
liwości6, musiał zapewne wywrzeć istotny wpływ na
ukształtowanie się młodzieńczej postawy twórczej
przyszłego mistrza, zaszczepiając w młodym adepcie
sztuki dociekliwość wobec przejawów codziennego
życia.
Najstarszym znanym dziś obrazem Siemiradz-
kiego o tematyce rodzajowej jest Stacja pocztowa
(il. 1), która była najpewniej jednym z ostatnich
dzieł wykonanych w Charkowie przed wyjazdem
do Petersburga. Na odwrocie znajduje się bowiem
dedykacja dla kolegi artysty, Michała Buszty, z datą
2 września 1864 roku. Mimo niezbyt nadal pew-
5 Волошкина (2002).
6 W 1896 roku z okazji pięćdziesięciolecia działalności
pedagogicznej Dymitra Bezperczego Siemiradzki przesłał
z Rzymu swojemu „druhowi i kierownikowi” podziękowania
i serdeczne życzenia. Dużyk (1986: 12-13).
nej ręki, mimo mankamentów perspektywy i pro-
porcji, obraz ten zwraca uwagę bardziej rozwinię-
tą warstwą anegdotyczną, której nie było jeszcze
w przywoływanych wcześniej szkicach. Kompozy-
cja ta, choć prawdopodobnie wyrosła z osobistych
obserwacji i doświadczeń twórcy, nie jest już luźną
notatką dokumentującą rzeczywistość, lecz próbą
jej uogólnionego ujęcia. Dlatego wokół wejścia do
budynku zestawił malarz przedstawicieli różnych
grup i klas społecznych. Wychodząc poza swoje
pierwsze rysunkowe próby, Siemiradzki scenie tej
nadał bardziej złożoną formułę. Poszukiwania te
rozwinął (w większych już formatach i przy wyko-
rzystaniu techniki olejnej) w okresie petersburskim.
Jesienią tegoż 1864 roku rozpoczął bowiem Sie-
miradzki, początkowo jako wolny słuchacz, studia
w tamtejszej Akademii. Z czasem, wraz z kolejny-
mi pochwałami, wyróżnieniami i medalami zdo-
bywanymi na dorocznych wystawach coraz silniej
wtapiał się w to środowisko, z coraz większym za-
angażowaniem oddawał się malowaniu oficjalnych
tematów akademickich, poświęcając temu więk-
szość swojego czasu. Mimo wszystko, na marginesie
działalności związanej z nauką akademicką, w tym
okresie zdarzało mu się zajmować także innymi
gatunkami malarskimi: przede wszystkim malo-
wanymi na zamówienia portretami oraz scenami
rodzajowymi właśnie. Wśród doniesień o postę-
pach w pracy zawartych w listach artysty, szeroko
cytowanych w opowieści biograficznej Józefa Du-
żyka, Siemiradzki wspominał kilkukrotnie o bliżej
nieokreślonych „obrazach z życia petersburskiego”
bądź „scenach Żarnowych z ruskiego bytu” .
W czasach studiów Siemiradzkiego w murach
ceniącej tradycję akademii petersburskiej wciąż
jeszcze unosił się duch Karla Briułłowa, otoczonego
nimbem „chwały Rosji i Włoch”* 8, który w edukacji
akademickiej kładł nacisk na idealizowane obrazy
historyczne, mitologiczne i religijne będące uciele-
śnieniem najwyższych dążeń Akademii9. Tradycję
tę kontynuował następny rektor Wydziału Malar-
stwa i Rzeźby Fiodor Bruni, jednak w latach 60.
widoczne stało się już stopniowe odchodzenie od
I Dużyk (1986: 74-75, 83).
8 Mianem takim określił go Iwan Turgieniew. Леонтьева
(1986: 61).
9 Dopiero po śmierci Briułłowa nastąpiło odejście od pro-
pagowanej przez niego sztuki, a jego autorytet został podwa-
żony przez W. W. Stasowa, który zarzucał jego sztuce chłód,
brak ekspresji i życiowej prawdy, nieobecność natury oraz gust
spaczony stylem rokokowym. Więcej o krytyce Briułłowa w:
Петров (1949: 5).