DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45642#0074
70
Agnieszka Świętosławska
II. 2. Noc św. Andrzeja - Wróżbitka, 1867, olej, płótno, Dom
aukcyjny Rempex
Pillatiego13. Z petersburskiej wystawy akademickiej
1864 roku najbardziej spodobały mu się prace Kon-
stantina Trutowskiego, takie jak Kolęda w Małorosji
czy Obywatele-politycy dyskutujący przy kieliszkach
i „karafeczce” nad nowym numerem gazety14. Ich
folklorystyczne aspiracje (zwłaszcza iż związane
z ziemiami rodzinnymi artysty), ich anegdotyczna
literackość, a także precyzja w odtworzeniu deta-
li, stanowiąca o potrzebie odnotowania realiów
przedstawionego świata, mogły ożywić wyobraźnię
młodego twórcy i zdopingować go do własnych po-
szukiwań w podobnym kierunku.
W 1866 roku Siemiradzki rozpoczął, obok prze-
znaczonego na uczelnianą wystawę Ludwika XIpo
podpisaniu dekretu śmierci, obraz, który (jak sam
zaznaczył w liście do rodziców) miał być „dość jed-
nak pustej treści: stara niańka wróży dwóm dziew-
czętom na cieniu od wylanego ołowiu”15. On tak-
że został przeznaczony do publicznej prezentacji,
gdyż jak pisał artysta dalej: „czas już zapróbować
sił: wszak nie święci garnki lepią”16. Obraz ten kil-
ka lat temu pojawił się na rynku antykwarycznym
w Polsce jako Noc św. Andrzeja (il. 2)1 . Artysta,
odwołując się do obyczajowości słowiańskiej, trady-
13 Szkicownik Henryka Siemiradzkiego, MNK, nr inw.
Ill-r.a-18393, k. 9 v. Za informację o tej notatce oraz udo-
stępnienie notatnika pragnę podziękować pani Magdalenie
Laskowskiej z MNK.
14 Dużyk (1986: 30-31).
15 Dużyk (1986: 70).
16 Dużyk (1986: 70).
1 Katalogi aukcyjne, Rempex, Warszawa: 16.06.2010
(nr 261); 22.09.2010 (nr 257); 19.10.2011 (nr 235);
19.03.2014 (nr 163); 09.07.2014 (nr 147); 18.11.2015
(nr 136); 13.07.2016 (nr 157); 01.02.2017 (nr 133).
cji żywej i znanej zarówno w kręgu ludowej kultu-
ry polskiej, ukraińskiej, jak i rosyjskiej, zbudował
bardzo już dojrzałą, w porównaniu do poprzednio
przywołanego obrazu, charakterystykę trójki boha-
terek: prostoduszna naiwność stojącej blondynki
skontrastowana została z nieco znudzonym wy-
razem twarzy siedzącej dziewczyny w białej sukni
oraz tajemniczością ledwie wynurzającej się z mro-
ku wróżącej kobiety. Zarówno dobór motywu, jak
i zastosowany tenebryzm, stał się dla artysty środ-
kiem do stworzenia atmosfery niesamowitości to-
warzyszącej nocy andrzejkowej. Jednakże ludowość
tej sceny jest wyłącznie teatralizowaną konwencją.
Nawet haftowana koszula kobiety stojącej z tyłu,
choć przypomina ukraińską soroczkę, nie wydaje
się być elementem prawdziwego stroju chłopskie-
go, druga z kobiet zaś ubrana jest według mody
miejskiej. Również akcesoria wykorzystywane przy
laniu wosku (takie jak srebrna łyżka i czerwony ob-
rus) wskazują, że ludowy obrzęd jest tu odgrywany
dla panien ze szlacheckiego bądź mieszczańskiego
domu. W ostatecznym rozrachunku udało się Sie-
miradzkiemu stworzyć scenę, która nawiązuje do
miejscowych tradycji, lecz nie zagłębia się w poszu-
kiwania autentyzmu wiejskiego życia. Zważywszy,
iż wszelkiego rodzaju sceny wróżb około połowy
XIX wieku były szczególnie modne, a ich mistycz-
ny i tajemniczy charakter doskonale odpowiadał
gustom epoki późnego romantyzmu, zakładać
można, iż Siemiradzki z pełną świadomością wyko-
rzystał popularną konwencję, nadawszy jej lokalny
rys. Prawdopodobnie liczył na pozytywny odbiór
obrazu przez miłośników sztuki; tak się jednak nie
stało. Wiadomo, że został wyeksponowany na wy-
stawie petersburskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk
Pięknych w 1867 roku18, lecz przeszedł bez echa
i nie znalazł nabywcy, pozostał bowiem w zbiorach
rodziny artysty.
Na tę samą wystawę Siemiradzki malował ob-
raz znany jako Scena u handlarza trumien (il. 3)19,
w której pojawił się, nietypowy dla artysty, element
krytyki społecznej. Moralny sens sceny jest jedno-
znacznie zasugerowany sposobem ujęcia fizjono-
miki głównych postaci: delikatna uroda pogrążo-
nej w smutku młodej kobiety zestawiona została
z graniczącą wręcz z karykaturą charakterystyką
sprzedawcy, a jego gest przyglądania się banknoto-
18 Wystawiony jako Гадание на вылитом воске. Булгаков
(1890: 165).
19 Dużyk (1986: 76).
Agnieszka Świętosławska
II. 2. Noc św. Andrzeja - Wróżbitka, 1867, olej, płótno, Dom
aukcyjny Rempex
Pillatiego13. Z petersburskiej wystawy akademickiej
1864 roku najbardziej spodobały mu się prace Kon-
stantina Trutowskiego, takie jak Kolęda w Małorosji
czy Obywatele-politycy dyskutujący przy kieliszkach
i „karafeczce” nad nowym numerem gazety14. Ich
folklorystyczne aspiracje (zwłaszcza iż związane
z ziemiami rodzinnymi artysty), ich anegdotyczna
literackość, a także precyzja w odtworzeniu deta-
li, stanowiąca o potrzebie odnotowania realiów
przedstawionego świata, mogły ożywić wyobraźnię
młodego twórcy i zdopingować go do własnych po-
szukiwań w podobnym kierunku.
W 1866 roku Siemiradzki rozpoczął, obok prze-
znaczonego na uczelnianą wystawę Ludwika XIpo
podpisaniu dekretu śmierci, obraz, który (jak sam
zaznaczył w liście do rodziców) miał być „dość jed-
nak pustej treści: stara niańka wróży dwóm dziew-
czętom na cieniu od wylanego ołowiu”15. On tak-
że został przeznaczony do publicznej prezentacji,
gdyż jak pisał artysta dalej: „czas już zapróbować
sił: wszak nie święci garnki lepią”16. Obraz ten kil-
ka lat temu pojawił się na rynku antykwarycznym
w Polsce jako Noc św. Andrzeja (il. 2)1 . Artysta,
odwołując się do obyczajowości słowiańskiej, trady-
13 Szkicownik Henryka Siemiradzkiego, MNK, nr inw.
Ill-r.a-18393, k. 9 v. Za informację o tej notatce oraz udo-
stępnienie notatnika pragnę podziękować pani Magdalenie
Laskowskiej z MNK.
14 Dużyk (1986: 30-31).
15 Dużyk (1986: 70).
16 Dużyk (1986: 70).
1 Katalogi aukcyjne, Rempex, Warszawa: 16.06.2010
(nr 261); 22.09.2010 (nr 257); 19.10.2011 (nr 235);
19.03.2014 (nr 163); 09.07.2014 (nr 147); 18.11.2015
(nr 136); 13.07.2016 (nr 157); 01.02.2017 (nr 133).
cji żywej i znanej zarówno w kręgu ludowej kultu-
ry polskiej, ukraińskiej, jak i rosyjskiej, zbudował
bardzo już dojrzałą, w porównaniu do poprzednio
przywołanego obrazu, charakterystykę trójki boha-
terek: prostoduszna naiwność stojącej blondynki
skontrastowana została z nieco znudzonym wy-
razem twarzy siedzącej dziewczyny w białej sukni
oraz tajemniczością ledwie wynurzającej się z mro-
ku wróżącej kobiety. Zarówno dobór motywu, jak
i zastosowany tenebryzm, stał się dla artysty środ-
kiem do stworzenia atmosfery niesamowitości to-
warzyszącej nocy andrzejkowej. Jednakże ludowość
tej sceny jest wyłącznie teatralizowaną konwencją.
Nawet haftowana koszula kobiety stojącej z tyłu,
choć przypomina ukraińską soroczkę, nie wydaje
się być elementem prawdziwego stroju chłopskie-
go, druga z kobiet zaś ubrana jest według mody
miejskiej. Również akcesoria wykorzystywane przy
laniu wosku (takie jak srebrna łyżka i czerwony ob-
rus) wskazują, że ludowy obrzęd jest tu odgrywany
dla panien ze szlacheckiego bądź mieszczańskiego
domu. W ostatecznym rozrachunku udało się Sie-
miradzkiemu stworzyć scenę, która nawiązuje do
miejscowych tradycji, lecz nie zagłębia się w poszu-
kiwania autentyzmu wiejskiego życia. Zważywszy,
iż wszelkiego rodzaju sceny wróżb około połowy
XIX wieku były szczególnie modne, a ich mistycz-
ny i tajemniczy charakter doskonale odpowiadał
gustom epoki późnego romantyzmu, zakładać
można, iż Siemiradzki z pełną świadomością wyko-
rzystał popularną konwencję, nadawszy jej lokalny
rys. Prawdopodobnie liczył na pozytywny odbiór
obrazu przez miłośników sztuki; tak się jednak nie
stało. Wiadomo, że został wyeksponowany na wy-
stawie petersburskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk
Pięknych w 1867 roku18, lecz przeszedł bez echa
i nie znalazł nabywcy, pozostał bowiem w zbiorach
rodziny artysty.
Na tę samą wystawę Siemiradzki malował ob-
raz znany jako Scena u handlarza trumien (il. 3)19,
w której pojawił się, nietypowy dla artysty, element
krytyki społecznej. Moralny sens sceny jest jedno-
znacznie zasugerowany sposobem ujęcia fizjono-
miki głównych postaci: delikatna uroda pogrążo-
nej w smutku młodej kobiety zestawiona została
z graniczącą wręcz z karykaturą charakterystyką
sprzedawcy, a jego gest przyglądania się banknoto-
18 Wystawiony jako Гадание на вылитом воске. Булгаков
(1890: 165).
19 Dużyk (1986: 76).