DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45642#0108
104
Grzegorz First
gatym naszyjnikiem. Na głowie widzimy podwój-
ną koronę Dolnego i Górnego Egiptu. Co intere-
sujące, harfę o podobnym zwieńczeniu widzimy
w innym ujęciu na wspomnianym obrazie Wazon
czy kobieta, także jako element wyposażenia sklepu
antykwariusza. Warto w tym miejscu wspomnieć,
iż dekoracyjne harfy egipskie były znane już na
początku XIX wieku choćby z odkrytego w 1768
roku w Dolinie Królów przez szkockiego podróż-
nika Jamesa Brucea grobowca zwanego grobowcem
Harfiarzy, później zidentyfikowanego jako grób
Ramzesa IIP. Publikacje przedstawień harf z tego
i innych grobów mogły posłużyć Siemiradzkiemu
jako wzorzec do obrazu. Warto tutaj choćby wspo-
mnieć o naukowym plonie francuskiej ekspedycji
do Egiptu, wydanym w latach 1809-1829 w kilku-
dziesięciu tomach Description de l’Egypte, zawiera-
jącym liczne obrazy i przerysy zabytków egipskich5 6 *.
Dopełnieniem egipskiego kontekstu sielankowej
sceny z udziałem Antoniusza i Kleopatry są stroje
muzykantek, nakrycie głowy Kleopatry, wachlarze,
dekoracja drugiej harfy czy w końcu dekoracyjne
detale sofy. Zarówno harfy, jak i lutnia, nie tylko
w zakresie ikonografii, ale także budowy, zostały
wiernie skopiowane ze znanych Siemiradzkiemu
źródeł ilustracyjnych, zgodnie z egipskimi choć
przetworzonymi pierwowzorami .
Elementy egipskie są także obecne w mniej zna-
nym obrazie U wróżbity zwanym także Kapłan bo-
gini Izydy (co najmniej dwie wersje, 1879-1880)8.
O ile stroje pary zakochanych nie sugerują egip-
skiego „klimatu” sceny, podobnie jak widniejąca
w tle rzymska świątynia z fasadą z czterema pila-
strami i zdobionym tympanonem z akroterionami,
to w jednej z wersji obrazu wróżbita/kapłan ma
egipskie nakrycie głowy. Uwagę jednak zwraca jego
obwoźny „dobytek” (warsztat) umiejscowiony na
5 Grób nr 11 (KV 11); por.: Theban Mapping Project.
6 Description (1818: 182, pl. 91). W spisie książek z do-
mowej biblioteki Siemiradzkiego w Rzymie, sporządzonym
przez artystę w 1894 roku, przechowywanym w Dziale Sta-
rych Druków i Rękopisów Muzeum Narodowego w Krakowie
(MNK), brak tego dzieła, jest jednak wydane w 1880 roku La
vie prwće des anciens. Les peuples dans 1'antiąuite Rene Menar-
da z rysunkami Claudea Sauvageota i przerysem harf; DSDiR
MNK (1588/13: poz. nr 17); por.: Menard (1880: 34-35).
Warto zaznaczyć, że motyw harfy egipskiej obecny był
w ówczesnym malarstwie europejskim - wspomnieć można
choćby dzieło Holendra Pierra de Neufville (1762-1844)
przedstawiające harfistkę na tle egipskich wzorów; por.: De
Meulenaere (1992: 92).
8 Lewandowski (1911: 72, ił. na s. 27); Puciata-Pawłowska
(1939: 16, poz. 16); Dużyk (1986: 346).
stojącym za nim osiołku, w którym wyróżniają się
dwa posążki bóstw egipskich - w tym Izydy. Posąż-
ki spoczywają wśród zwojów zdobionego płótna na
przenośnej konstrukcji, której nosze wieńczone są
egipskim detalem w postaci naszyjnika z głowami
barana/byka z dyskiem słonecznym. Architektura
wskazuje, że akcja dzieje się w synkretycznym reli-
gijnie środowisku cesarstwa rzymskiego, a obecność
egipskich detali podkreśla w tym wypadku magicz-
ny charakter czynności wróżenia z dłoni. Elementy
egipskie mają zatem charakter uzupełniający i czy-
sto dekoracyjny i nie „orientalizują” całego przed-
stawienia.
Podobny charakter ma egipska skrzynka wraz
z posążkami, która pojawia się na zaginionym obra-
zie Siemiradzkiego Sprzedaż amuletów (1875 rok)9.
Ten misternie oddany detal egipski jest obok ciem-
noskórego handlarza jedynym orientalnym elemen-
tem w obrazie, czerpiącym raczej z antyku grecko-
-rzymskiego. Egipt w tym wypadku jest, zgodnie
z duchem epoki, krainą magii i okultyzmu10.
W tym kontekście ciekawostką może być kolej-
ny niestety zaginiony obraz Siemiradzkiego Egip-
cjanka, wystawiany w Warszawie jeszcze w 1939
roku11. Obraz ten to portret kobiety w królewskim
stroju z nakryciem głowy z ureuszem - być może
jest to Kleopatra. Kobieta wyróżnia się niewątpli-
wie orientalnymi rysami twarzy, a uwagę przyciąga
misterny naszyjnik i dostojne nakrycie głowy.
Na tle dosyć incydentalnej obecności Egiptu,
głównie jako dekoracyjnych detali, w malarstwie
Siemiradzkiego niezwykle interesująco przedstawia
się kolejne, mniej znane i zarazem bodaj najbardziej
„egipskie” dzieło artysty, którego tematem jest sce-
na męczeństwa pary chrześcijan, żyjących na prze-
łomie III i IV wieku n.e. w Egipcie jako prowincji
Cesarstwa Rzymskiego (il. I)12. Dzieło to zatem
9 Katalog dzieł utraconych (k. nr 3830). Do II wojny świa-
towej obraz był w posiadaniu Mieczysława Broniewskiego.
Posążki ukazane przez Siemiradzkiego mają raczej charakter
kultowy, wotywny. Skrzynka wydaje się być pochodzenia gro-
bowego (na co wskazuje ikonografia i kształt skrzynki).
10 Warto zauważyć, iż dokładna lektura spisu książek z bi-
blioteki Siemiradzkiego w Rzymie wskazuje na zaintereso-
wanie Siemiradzkiego magią egipską i okultyzmem - artysta
miał np. bardzo popularną w owym czasie pozycję La Lumiere
d’Egypte ou la science des astres et de lamę autorstwa Thomasa
H. Burgoyne, podpisującego się znakiem swastyki; DSDiR
MNK (1588/13: poz. nr 965).
11 Puciata-Pawłowska (1939: 20, poz. 56); por.: Katalog
dzieł utraconych (k. nr 62855).
12 Muzeum Narodowe w Warszawie (MNW),
nr inw. 182561, zakup 1945, wcześniej wł. Towarzystwa Zachę-
ty Sztuk Pięknych (Warszawa). W zbiorach MNK znajduje się
Grzegorz First
gatym naszyjnikiem. Na głowie widzimy podwój-
ną koronę Dolnego i Górnego Egiptu. Co intere-
sujące, harfę o podobnym zwieńczeniu widzimy
w innym ujęciu na wspomnianym obrazie Wazon
czy kobieta, także jako element wyposażenia sklepu
antykwariusza. Warto w tym miejscu wspomnieć,
iż dekoracyjne harfy egipskie były znane już na
początku XIX wieku choćby z odkrytego w 1768
roku w Dolinie Królów przez szkockiego podróż-
nika Jamesa Brucea grobowca zwanego grobowcem
Harfiarzy, później zidentyfikowanego jako grób
Ramzesa IIP. Publikacje przedstawień harf z tego
i innych grobów mogły posłużyć Siemiradzkiemu
jako wzorzec do obrazu. Warto tutaj choćby wspo-
mnieć o naukowym plonie francuskiej ekspedycji
do Egiptu, wydanym w latach 1809-1829 w kilku-
dziesięciu tomach Description de l’Egypte, zawiera-
jącym liczne obrazy i przerysy zabytków egipskich5 6 *.
Dopełnieniem egipskiego kontekstu sielankowej
sceny z udziałem Antoniusza i Kleopatry są stroje
muzykantek, nakrycie głowy Kleopatry, wachlarze,
dekoracja drugiej harfy czy w końcu dekoracyjne
detale sofy. Zarówno harfy, jak i lutnia, nie tylko
w zakresie ikonografii, ale także budowy, zostały
wiernie skopiowane ze znanych Siemiradzkiemu
źródeł ilustracyjnych, zgodnie z egipskimi choć
przetworzonymi pierwowzorami .
Elementy egipskie są także obecne w mniej zna-
nym obrazie U wróżbity zwanym także Kapłan bo-
gini Izydy (co najmniej dwie wersje, 1879-1880)8.
O ile stroje pary zakochanych nie sugerują egip-
skiego „klimatu” sceny, podobnie jak widniejąca
w tle rzymska świątynia z fasadą z czterema pila-
strami i zdobionym tympanonem z akroterionami,
to w jednej z wersji obrazu wróżbita/kapłan ma
egipskie nakrycie głowy. Uwagę jednak zwraca jego
obwoźny „dobytek” (warsztat) umiejscowiony na
5 Grób nr 11 (KV 11); por.: Theban Mapping Project.
6 Description (1818: 182, pl. 91). W spisie książek z do-
mowej biblioteki Siemiradzkiego w Rzymie, sporządzonym
przez artystę w 1894 roku, przechowywanym w Dziale Sta-
rych Druków i Rękopisów Muzeum Narodowego w Krakowie
(MNK), brak tego dzieła, jest jednak wydane w 1880 roku La
vie prwće des anciens. Les peuples dans 1'antiąuite Rene Menar-
da z rysunkami Claudea Sauvageota i przerysem harf; DSDiR
MNK (1588/13: poz. nr 17); por.: Menard (1880: 34-35).
Warto zaznaczyć, że motyw harfy egipskiej obecny był
w ówczesnym malarstwie europejskim - wspomnieć można
choćby dzieło Holendra Pierra de Neufville (1762-1844)
przedstawiające harfistkę na tle egipskich wzorów; por.: De
Meulenaere (1992: 92).
8 Lewandowski (1911: 72, ił. na s. 27); Puciata-Pawłowska
(1939: 16, poz. 16); Dużyk (1986: 346).
stojącym za nim osiołku, w którym wyróżniają się
dwa posążki bóstw egipskich - w tym Izydy. Posąż-
ki spoczywają wśród zwojów zdobionego płótna na
przenośnej konstrukcji, której nosze wieńczone są
egipskim detalem w postaci naszyjnika z głowami
barana/byka z dyskiem słonecznym. Architektura
wskazuje, że akcja dzieje się w synkretycznym reli-
gijnie środowisku cesarstwa rzymskiego, a obecność
egipskich detali podkreśla w tym wypadku magicz-
ny charakter czynności wróżenia z dłoni. Elementy
egipskie mają zatem charakter uzupełniający i czy-
sto dekoracyjny i nie „orientalizują” całego przed-
stawienia.
Podobny charakter ma egipska skrzynka wraz
z posążkami, która pojawia się na zaginionym obra-
zie Siemiradzkiego Sprzedaż amuletów (1875 rok)9.
Ten misternie oddany detal egipski jest obok ciem-
noskórego handlarza jedynym orientalnym elemen-
tem w obrazie, czerpiącym raczej z antyku grecko-
-rzymskiego. Egipt w tym wypadku jest, zgodnie
z duchem epoki, krainą magii i okultyzmu10.
W tym kontekście ciekawostką może być kolej-
ny niestety zaginiony obraz Siemiradzkiego Egip-
cjanka, wystawiany w Warszawie jeszcze w 1939
roku11. Obraz ten to portret kobiety w królewskim
stroju z nakryciem głowy z ureuszem - być może
jest to Kleopatra. Kobieta wyróżnia się niewątpli-
wie orientalnymi rysami twarzy, a uwagę przyciąga
misterny naszyjnik i dostojne nakrycie głowy.
Na tle dosyć incydentalnej obecności Egiptu,
głównie jako dekoracyjnych detali, w malarstwie
Siemiradzkiego niezwykle interesująco przedstawia
się kolejne, mniej znane i zarazem bodaj najbardziej
„egipskie” dzieło artysty, którego tematem jest sce-
na męczeństwa pary chrześcijan, żyjących na prze-
łomie III i IV wieku n.e. w Egipcie jako prowincji
Cesarstwa Rzymskiego (il. I)12. Dzieło to zatem
9 Katalog dzieł utraconych (k. nr 3830). Do II wojny świa-
towej obraz był w posiadaniu Mieczysława Broniewskiego.
Posążki ukazane przez Siemiradzkiego mają raczej charakter
kultowy, wotywny. Skrzynka wydaje się być pochodzenia gro-
bowego (na co wskazuje ikonografia i kształt skrzynki).
10 Warto zauważyć, iż dokładna lektura spisu książek z bi-
blioteki Siemiradzkiego w Rzymie wskazuje na zaintereso-
wanie Siemiradzkiego magią egipską i okultyzmem - artysta
miał np. bardzo popularną w owym czasie pozycję La Lumiere
d’Egypte ou la science des astres et de lamę autorstwa Thomasa
H. Burgoyne, podpisującego się znakiem swastyki; DSDiR
MNK (1588/13: poz. nr 965).
11 Puciata-Pawłowska (1939: 20, poz. 56); por.: Katalog
dzieł utraconych (k. nr 62855).
12 Muzeum Narodowe w Warszawie (MNW),
nr inw. 182561, zakup 1945, wcześniej wł. Towarzystwa Zachę-
ty Sztuk Pięknych (Warszawa). W zbiorach MNK znajduje się