DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.23828#0185
182 \ DOM GOTYCKI
6. Układ zbiorów Domu Gotyckiego
Podstawą rekonstrukcji układu eksponatów w Domu Gotyckim według stanu z ostatnich
lat przed wybuchem powstania listopadowego jest drukowany Poczet pamiątek z 1828
roku oraz inwentarz topograficzny, tzw. Regestr Domu Gotyckiego257. Nie dysponuje-
my inwentarzami wczesnymi, z lat 1809-1815, więc trudno byłoby przedstawić proces
zmian ekspozycji w związku z narastaniem zbiorów. W każdym razie stwierdzić można,
że w porównaniu ze Świątynią Sybilli wystawa Domu Gotyckiego miała charakter bardziej
zmienny, swobodny, dynamiczny i, jeśli wolno tak powiedzieć, romantyczny. Ruch zabyt-
ków w Domu Gotyckim był znaczny, wkrótce też dał się odczuć pewien brak przestrzeni
ekspozycyjnej. Układ Sybilli był w zasadzie do 1815 roku skrystalizowany i zamknięty,
niewiele zmieniano, prawie nic nie przybywało. Wobec decyzji wypełnienia Domu Go-
tyckiego także i polskimi pamiątkami po 1815 roku umieszczano w tym budynku i takie
obiekty, które w pełni kwalifikowały się do Świątyni Sybilli.
Kierując się zasadą przyjętą w wyżej wymienionych inwentarzach, rozpatrzymy
naprzód układ eksponatów na elewacjach Domu Gotyckiego. Znajdujący się tam mate-
riał zabytkowy rozmieszczono według pewnych założeń tematycznych. Nieregularny plan
budynku pozwalał na wykorzystanie dziewięciu różnych ścian, każda zaś otrzymała na-
zwę wziętą od najbardziej charakterystycznego obiektu eksponowanego albo od zespołu
przedmiotów związanych wspólnym pochodzeniem lub tematem. Jednakże kryterium
tematyczności nie dało się przeprowadzić konsekwentnie wobec znacznej liczby różno-
imiennych zabytków, przybywających do zbiorów w ciągu wielu lat.
Ściana, w której znajdowały się drzwi wejściowe do budynku, otrzymała nazwę
ściany Kazimierza Wielkiego. Kult tego króla, jaki krzewił się w Puławach, nie był zjawi-
skiem odosobnionym, ale raczej refleksem programu pewnych kół patriotycznych epoki
ostatnich lat Rzeczypospolitej. Jednym z inspiratorów kultu Kazimierzowskiego był sam
król Stanisław August Poniatowski, któremu odpowiadała analogiczna rola budowni-
czego oraz opiekuna sztuk i nauk. Centralnym zabytkiem tej reprezentacyjnej elewacji
Domu Gotyckiego był więc „Orzeł polski wyjęty z zamku w Łobzowie, przez Kazimierza
Wielkiego tam osadzony, co świadczy napis: »Sub Anno Dni MCCCLXVII Incaeptum
Est Aedificari Hoc Fortalicium Per Dominum Casimirum Regem Poloniae« [W roku
1367 rozpoczął budowę tego zamku Kazimierz król Polski]". Nad bramą do Domu Go-
tyckiego księżna Izabela wmurowała tablicę z szaroróżowego marmuru zawierającą cy-
tat z Eneidy (I, 462): SUNT LACRIMAE RERUM ET MENTEM MORTALIA TAN-
GENT (I rzeczy płaczą łzami, a choć umarłe, chwytają za serce). Wergili był wielbiony
w Puławach i często niósł natchnienie w układaniu wzniosłych myśli. Nad tą tablicą
wmurowana została druga, tym razem z wierszem poety francuskiego Jacques'a Delilla:
QUO JUSQUE DANS CES LIEUX LA GLOIRE A SES HONNEURS L'HUMANITE SES
DROITS ET LA PITIE SES PLEURS (I dopiero w tych miejscach sława zyskuje uznanie,
6. Układ zbiorów Domu Gotyckiego
Podstawą rekonstrukcji układu eksponatów w Domu Gotyckim według stanu z ostatnich
lat przed wybuchem powstania listopadowego jest drukowany Poczet pamiątek z 1828
roku oraz inwentarz topograficzny, tzw. Regestr Domu Gotyckiego257. Nie dysponuje-
my inwentarzami wczesnymi, z lat 1809-1815, więc trudno byłoby przedstawić proces
zmian ekspozycji w związku z narastaniem zbiorów. W każdym razie stwierdzić można,
że w porównaniu ze Świątynią Sybilli wystawa Domu Gotyckiego miała charakter bardziej
zmienny, swobodny, dynamiczny i, jeśli wolno tak powiedzieć, romantyczny. Ruch zabyt-
ków w Domu Gotyckim był znaczny, wkrótce też dał się odczuć pewien brak przestrzeni
ekspozycyjnej. Układ Sybilli był w zasadzie do 1815 roku skrystalizowany i zamknięty,
niewiele zmieniano, prawie nic nie przybywało. Wobec decyzji wypełnienia Domu Go-
tyckiego także i polskimi pamiątkami po 1815 roku umieszczano w tym budynku i takie
obiekty, które w pełni kwalifikowały się do Świątyni Sybilli.
Kierując się zasadą przyjętą w wyżej wymienionych inwentarzach, rozpatrzymy
naprzód układ eksponatów na elewacjach Domu Gotyckiego. Znajdujący się tam mate-
riał zabytkowy rozmieszczono według pewnych założeń tematycznych. Nieregularny plan
budynku pozwalał na wykorzystanie dziewięciu różnych ścian, każda zaś otrzymała na-
zwę wziętą od najbardziej charakterystycznego obiektu eksponowanego albo od zespołu
przedmiotów związanych wspólnym pochodzeniem lub tematem. Jednakże kryterium
tematyczności nie dało się przeprowadzić konsekwentnie wobec znacznej liczby różno-
imiennych zabytków, przybywających do zbiorów w ciągu wielu lat.
Ściana, w której znajdowały się drzwi wejściowe do budynku, otrzymała nazwę
ściany Kazimierza Wielkiego. Kult tego króla, jaki krzewił się w Puławach, nie był zjawi-
skiem odosobnionym, ale raczej refleksem programu pewnych kół patriotycznych epoki
ostatnich lat Rzeczypospolitej. Jednym z inspiratorów kultu Kazimierzowskiego był sam
król Stanisław August Poniatowski, któremu odpowiadała analogiczna rola budowni-
czego oraz opiekuna sztuk i nauk. Centralnym zabytkiem tej reprezentacyjnej elewacji
Domu Gotyckiego był więc „Orzeł polski wyjęty z zamku w Łobzowie, przez Kazimierza
Wielkiego tam osadzony, co świadczy napis: »Sub Anno Dni MCCCLXVII Incaeptum
Est Aedificari Hoc Fortalicium Per Dominum Casimirum Regem Poloniae« [W roku
1367 rozpoczął budowę tego zamku Kazimierz król Polski]". Nad bramą do Domu Go-
tyckiego księżna Izabela wmurowała tablicę z szaroróżowego marmuru zawierającą cy-
tat z Eneidy (I, 462): SUNT LACRIMAE RERUM ET MENTEM MORTALIA TAN-
GENT (I rzeczy płaczą łzami, a choć umarłe, chwytają za serce). Wergili był wielbiony
w Puławach i często niósł natchnienie w układaniu wzniosłych myśli. Nad tą tablicą
wmurowana została druga, tym razem z wierszem poety francuskiego Jacques'a Delilla:
QUO JUSQUE DANS CES LIEUX LA GLOIRE A SES HONNEURS L'HUMANITE SES
DROITS ET LA PITIE SES PLEURS (I dopiero w tych miejscach sława zyskuje uznanie,