DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.23828#0162
EKSPLORACJA MUZEALNA PUŁAW W AUSTRII, NIEMCZECH I BELGII i 1
4. Eksploracja muzealna Puław w Austrii, Niemczech i Belgii
Czartoryscy, jako jedna z pierwszych w Polsce rodzin magnackich, reprezentująca znacz-
ną potęgę polityczną i majątkową, posiadali rozległe stosunki na europejskich dworach,
najsilniejsze zaś więzy łączyły ich z dworem austriackim. Po pierwszym rozbiorze Adam
Kazimierz Czartoryski, jako właściciel ogromnych dóbr w zaborze austriackim, stał się
w pewnym sensie poddanym cesarza. Już w 1780 roku Józef II, pragnąc pozyskać pol-
skiego magnata dla własnych celów, rozpoczął z nim długotrwałą korespondencję, w któ-
rej występował pod pseudonimem ,,1'abbe Sartori". W dwa lata później, nie bez pewnego
wahania, przyjął Czartoryski zaofiarowaną mu godność komendanta szlacheckiej gwardii
galicyjskiej z rangą generalską. Wreszcie w 1808 roku otrzymał on nominację na feld-
marszałka oraz najwyższy austriacki order, Złote Runo. Przyjmowanie honorów i god-
ności ze strony państwa zaborczego, choć bardziej wytłumaczalne dla ludzi XVIII wieku
niż dla nas, jednak i w owym czasie było powodem różnych konfliktów. Przez długi czas
Czartoryski uchodził przecież za wzór szlachetności i bezinteresownego patriotyzmu. Był
też istotnie, jako długoletni komendant warszawskiej Szkoły Rycerskiej, wychowawcą ca-
łego pokolenia ludzi ciałem i duszą oddanych sprawie niepodległości Polski. Na dobro
Czartoryskiego zapisać trzeba fakt, że wpływów swych na dworze wiedeńskim używał
wielokrotnie, walcząc o prawa Polaków żyjących w warunkach zaboru. Ostatecznie po-
trafił też wybrnąć z kłopotliwych sytuacji, jakich nie brakło w okresie, kiedy większość
jego wychowańców walczyła po stronie Napoleona. Najbardziej tragikomiczna była scena,
kiedy oddawał swą szpadę, jako austriacki feldmarszałek, księciu Józefowi Poniatowskie-
mu wkraczającemu na czele wojsk do Galicji w 1809 roku. Cesarz austriacki, rozumiejąc
delikatność sytuacji, wybaczył mu później ów „nielojalny" krok.
Izabela Czartoryska, która w sposób bezkompromisowy wystąpiła przeciwko Au-
striakom w okresie wojny 1809 roku, umiała jednakże w innym czasie, z właściwym sobie
talentem dyplomatycznym, wyzyskać kontakty swego męża z dworem wiedeńskim dla
sprawy puławskiego muzeum. Wiele przedmiotów z Wiednia powędrowało do Puław za
sprawą samej księżnej Izabeli. Ona to osobiście wzięła między innymi z arsenału cesar-
skiego różne okazy zabytkowego uzbrojenia204.
W Wiedniu dokonała księżna transakcji muzealnej, której bohaterem był Jean
Charles Beydaels de Zittaert. Sprawa Beydaelsa i grupy przedmiotów, głównie militariów,
dostarczonych przez niego do Puław nie była dotychczas wyjaśniona, a przecież stanowi
jedną z najciekawszych kart puławskiego kolekcjonerstwa. Istniały na pewno ważkie po-
wody po temu, aby w owym czasie pokryć milczeniem sprawę, toteż głucho o niej w listach,
zapiskach i pamiętnikach epoki. Sama nawet postać Beydaelsa otoczona została mgłą ta-
jemniczości i dopiero żmudne badania dzisiejszych historyków rzuciły na nią nieco świa-
tła205. Beydaels był ponad wszystko człowiekiem swojego wieku, gdyż łączył racjonalizm
z fantazją, swoisty patriotyzm i wierność dla starego porządku z chęcią doraźnego zysku
4. Eksploracja muzealna Puław w Austrii, Niemczech i Belgii
Czartoryscy, jako jedna z pierwszych w Polsce rodzin magnackich, reprezentująca znacz-
ną potęgę polityczną i majątkową, posiadali rozległe stosunki na europejskich dworach,
najsilniejsze zaś więzy łączyły ich z dworem austriackim. Po pierwszym rozbiorze Adam
Kazimierz Czartoryski, jako właściciel ogromnych dóbr w zaborze austriackim, stał się
w pewnym sensie poddanym cesarza. Już w 1780 roku Józef II, pragnąc pozyskać pol-
skiego magnata dla własnych celów, rozpoczął z nim długotrwałą korespondencję, w któ-
rej występował pod pseudonimem ,,1'abbe Sartori". W dwa lata później, nie bez pewnego
wahania, przyjął Czartoryski zaofiarowaną mu godność komendanta szlacheckiej gwardii
galicyjskiej z rangą generalską. Wreszcie w 1808 roku otrzymał on nominację na feld-
marszałka oraz najwyższy austriacki order, Złote Runo. Przyjmowanie honorów i god-
ności ze strony państwa zaborczego, choć bardziej wytłumaczalne dla ludzi XVIII wieku
niż dla nas, jednak i w owym czasie było powodem różnych konfliktów. Przez długi czas
Czartoryski uchodził przecież za wzór szlachetności i bezinteresownego patriotyzmu. Był
też istotnie, jako długoletni komendant warszawskiej Szkoły Rycerskiej, wychowawcą ca-
łego pokolenia ludzi ciałem i duszą oddanych sprawie niepodległości Polski. Na dobro
Czartoryskiego zapisać trzeba fakt, że wpływów swych na dworze wiedeńskim używał
wielokrotnie, walcząc o prawa Polaków żyjących w warunkach zaboru. Ostatecznie po-
trafił też wybrnąć z kłopotliwych sytuacji, jakich nie brakło w okresie, kiedy większość
jego wychowańców walczyła po stronie Napoleona. Najbardziej tragikomiczna była scena,
kiedy oddawał swą szpadę, jako austriacki feldmarszałek, księciu Józefowi Poniatowskie-
mu wkraczającemu na czele wojsk do Galicji w 1809 roku. Cesarz austriacki, rozumiejąc
delikatność sytuacji, wybaczył mu później ów „nielojalny" krok.
Izabela Czartoryska, która w sposób bezkompromisowy wystąpiła przeciwko Au-
striakom w okresie wojny 1809 roku, umiała jednakże w innym czasie, z właściwym sobie
talentem dyplomatycznym, wyzyskać kontakty swego męża z dworem wiedeńskim dla
sprawy puławskiego muzeum. Wiele przedmiotów z Wiednia powędrowało do Puław za
sprawą samej księżnej Izabeli. Ona to osobiście wzięła między innymi z arsenału cesar-
skiego różne okazy zabytkowego uzbrojenia204.
W Wiedniu dokonała księżna transakcji muzealnej, której bohaterem był Jean
Charles Beydaels de Zittaert. Sprawa Beydaelsa i grupy przedmiotów, głównie militariów,
dostarczonych przez niego do Puław nie była dotychczas wyjaśniona, a przecież stanowi
jedną z najciekawszych kart puławskiego kolekcjonerstwa. Istniały na pewno ważkie po-
wody po temu, aby w owym czasie pokryć milczeniem sprawę, toteż głucho o niej w listach,
zapiskach i pamiętnikach epoki. Sama nawet postać Beydaelsa otoczona została mgłą ta-
jemniczości i dopiero żmudne badania dzisiejszych historyków rzuciły na nią nieco świa-
tła205. Beydaels był ponad wszystko człowiekiem swojego wieku, gdyż łączył racjonalizm
z fantazją, swoisty patriotyzm i wierność dla starego porządku z chęcią doraźnego zysku