DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.23828#0138
INSPIRACJE ANGIELSKIE \ 135
2. Inspiracje angielskie
Spośród licznych podróży Izabeli Czartoryskiej ta do Anglii i Szkocji w 1790 roku
wywarła największy wpływ na jej umysłowość i w znacznym stopniu zdeterminowała
jej działalność. Tak wielka waga, jaką przypisujemy tej wyprawie, nie jest bynajmniej
przesadzona. Dysponujemy w tym względzie bardzo obfitym materiałem dowodowym.
Są listy z podróży156, są zabytki pozyskane w Anglii wraz z certyfikatami pochodzenia,
są wspomnienia i uwagi o Anglii pisane przez Czartoryską w różnych okolicznościach,
przede wszystkim w wielkim rozumowanym katalogu Domu Gotyckiego, co najważ-
niejsze zaś zachował się oryginalny dziennik podróży, w języku francuskim, zatytuło-
wany Tour through England1^7.
Wielka podróż Czartoryskiej zbiegła się w czasie ze zdarzeniem oznaczającym
epokę - wybuchem rewolucji francuskiej. Była to również dla Anglii chwila przełomo-
wa. Pod rządami Pittów Anglia drugiej połowy XVIII wieku przekształcała się w potężne
imperium morskie. Długa to była i ciężka droga, pełna ofiar i chwilowych klęsk, lecz przy
końcu stulecia Anglia rozporządzała flotą najsilniejszą na świecie i ogromnymi terytoria-
mi kolonialnymi, z których najważniejszym były Indie, niewyczerpane źródło bogactw.
Parlament angielski umiał zawsze skutecznie powstrzymywać absolutystyczne zapędy
królów i potrafił na czas wywalczyć przywileje dla warstwy społecznej, którą reprezento-
wał. Wobec rewolucji francuskiej w pierwszej jej fazie parlament angielski zajął stanowi-
sko pozytywne. Anglicy, niechętni Burbonom, cieszyli się z ich upadku i byli przekonani,
że Francuzom chodzi w zasadzie o przeprowadzenie umiarkowanych reform polityczno-
-społecznych typu parlamentarnego. Wzięcie Bastylii uważano powszechnie za najważ-
niejsze i najszczęśliwsze wydarzenie w dziejach świata158. Silna w XVIII wieku wymiana
w dziedzinie teorii politycznej, filozofii i literatury pomiędzy Anglią a Francją, w okresie
rewolucji osiągnęła punkt kulminacyjny. Niebawem jednak miał nastąpić przełom w opi-
nii angielskiej i cały naród złączył się w walce przeciwko terrorowi jakobinów, a następnie
przeciw tyranii i imperializmowi Napoleona. Niemniej podkreślić należy, że rewolucja
francuska była w znacznej mierze wynikiem procesów, jakie najwcześniej znalazły wyraz
nie tylko w dziełach francuskich pisarzy i teoretyków myśli społeczno-politycznej, lecz
nade wszystko w literaturze Wysp Brytyjskich. Niezwykłą w tym rolę odegrała Szkocja.
Kraj ten, w owym czasie bardziej jeszcze niż dziś wyodrębniony od Anglii, kraj dawnych
narodowych tradycji, mający własną długą historię i własny Kościół, kraj surowy i biedny,
lecz należący do ludzi odważnych i dumnych, był niejako predestynowany do stworzenia
romantycznej literatury. Nowy prąd z całą swą wybuchową siłą ogarnął zresztą niebawem
i Anglię. Spośród rozmaitych cech romantyzmu szkocko-angielskiego w różnych fazach
jego rozwoju jedna wydaje się dominująca: polegała ona na ogromnym wzmożeniu czyn-
nika emocjonalnego pod wpływem intensywnej gry wyobraźni. Ten renesans wyobraź-
ni łączył się z literackim i artystycznym odkryciem średniowiecza. W Szkocji i w Anglii
2. Inspiracje angielskie
Spośród licznych podróży Izabeli Czartoryskiej ta do Anglii i Szkocji w 1790 roku
wywarła największy wpływ na jej umysłowość i w znacznym stopniu zdeterminowała
jej działalność. Tak wielka waga, jaką przypisujemy tej wyprawie, nie jest bynajmniej
przesadzona. Dysponujemy w tym względzie bardzo obfitym materiałem dowodowym.
Są listy z podróży156, są zabytki pozyskane w Anglii wraz z certyfikatami pochodzenia,
są wspomnienia i uwagi o Anglii pisane przez Czartoryską w różnych okolicznościach,
przede wszystkim w wielkim rozumowanym katalogu Domu Gotyckiego, co najważ-
niejsze zaś zachował się oryginalny dziennik podróży, w języku francuskim, zatytuło-
wany Tour through England1^7.
Wielka podróż Czartoryskiej zbiegła się w czasie ze zdarzeniem oznaczającym
epokę - wybuchem rewolucji francuskiej. Była to również dla Anglii chwila przełomo-
wa. Pod rządami Pittów Anglia drugiej połowy XVIII wieku przekształcała się w potężne
imperium morskie. Długa to była i ciężka droga, pełna ofiar i chwilowych klęsk, lecz przy
końcu stulecia Anglia rozporządzała flotą najsilniejszą na świecie i ogromnymi terytoria-
mi kolonialnymi, z których najważniejszym były Indie, niewyczerpane źródło bogactw.
Parlament angielski umiał zawsze skutecznie powstrzymywać absolutystyczne zapędy
królów i potrafił na czas wywalczyć przywileje dla warstwy społecznej, którą reprezento-
wał. Wobec rewolucji francuskiej w pierwszej jej fazie parlament angielski zajął stanowi-
sko pozytywne. Anglicy, niechętni Burbonom, cieszyli się z ich upadku i byli przekonani,
że Francuzom chodzi w zasadzie o przeprowadzenie umiarkowanych reform polityczno-
-społecznych typu parlamentarnego. Wzięcie Bastylii uważano powszechnie za najważ-
niejsze i najszczęśliwsze wydarzenie w dziejach świata158. Silna w XVIII wieku wymiana
w dziedzinie teorii politycznej, filozofii i literatury pomiędzy Anglią a Francją, w okresie
rewolucji osiągnęła punkt kulminacyjny. Niebawem jednak miał nastąpić przełom w opi-
nii angielskiej i cały naród złączył się w walce przeciwko terrorowi jakobinów, a następnie
przeciw tyranii i imperializmowi Napoleona. Niemniej podkreślić należy, że rewolucja
francuska była w znacznej mierze wynikiem procesów, jakie najwcześniej znalazły wyraz
nie tylko w dziełach francuskich pisarzy i teoretyków myśli społeczno-politycznej, lecz
nade wszystko w literaturze Wysp Brytyjskich. Niezwykłą w tym rolę odegrała Szkocja.
Kraj ten, w owym czasie bardziej jeszcze niż dziś wyodrębniony od Anglii, kraj dawnych
narodowych tradycji, mający własną długą historię i własny Kościół, kraj surowy i biedny,
lecz należący do ludzi odważnych i dumnych, był niejako predestynowany do stworzenia
romantycznej literatury. Nowy prąd z całą swą wybuchową siłą ogarnął zresztą niebawem
i Anglię. Spośród rozmaitych cech romantyzmu szkocko-angielskiego w różnych fazach
jego rozwoju jedna wydaje się dominująca: polegała ona na ogromnym wzmożeniu czyn-
nika emocjonalnego pod wpływem intensywnej gry wyobraźni. Ten renesans wyobraź-
ni łączył się z literackim i artystycznym odkryciem średniowiecza. W Szkocji i w Anglii